Ο πρώτος αφροαμερικανός ακτιβιστής πέθανε μία μέρα πριν από την ιστορική ομιλια του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Γουίλιαμ Έντουαρντ Μπέργκχαρντ Ντι Μπουά

Ο William Edward Burghardt Du Bois υπήρξε ο πρώτος Αφροαμερικανός ακτιβιστής στην ιστορία των ΗΠΑ, ενώ ήταν επίσης ιστορικός, κοινωνιολόγος και συγγραφέας.

Γεννήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1868 στη Μασαχουσέτη έχοντας αφρικανικές, ολλανδικές, γαλλικές και βρετανικές καταβολές. Σε αντίθεση με το σκληρό και συντηρητικό κλίμα της εποχής απέναντι στους μαύρους, ο Du Bois υποστηρίχθηκε από τους λευκούς δασκάλους του και μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του. Ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του “mulatto” (ένωση μαύρου με λευκό) και ευαισθητοποιήθηκε από νεαρή ηλικία στο ζήτημα των μαύρων.

Ο Du Bois ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπος με τη ρατσιστική βία κατά των μαύρων κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο Fisk στο Nashville του Tennessee. Στο Πανεπιστήμιο αυτό φοιτούσαν σχεδόν αποκλειστικά μαύροι φοιτητές και ο Du Bois παρατηρώντας τις αγριότητες που διαδραματίζονταν γύρω του ευαισθητοποιήθηκε ακόμα περισσότερο. Κατάφερε να πάρει το πτυχίο του μέσω υποτροφιών, περιστασιακών καλοκαιρινών εργασιών, αλλά και με τη χρηματική βοήθεια φίλων του. Παράλληλα, εξασφάλισε μια θέση σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών και μπόρεσε να ταξιδέψει στο Βερολίνο προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στις κοινωνικές επιστήμες. Εκεί επηρεάστηκε από τις νέες ιδέες και απόψεις γύρω από τον άνθρωπο, ενώ αντιτάχθηκε στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό.

Το 1895 έγινε ο πρώτος Αφροαμερικανός ο οποίος απέκτησε διδακτορικό τίτλο στο Πανεπιστήμιο του Harvard και συγκεκριμένα, στην Ιστορία. Επέλεξε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Atlanta προκειμένου να βρίσκεται σε μία «παραδοσιακά» μαύρη περιοχή των ΗΠΑ, ενώ το 1903 δημοσίευσε το βιβλίο “Souls of Black Folk” το οποίο ουσιαστικά υπήρξε η πρώτη εθνολογική αποτύπωση των μαύρων των ΗΠΑ.

Το 1905, μαζί με άλλους Αφροαμερικανούς ακτιβιστές, ίδρυσαν την πρώτη οργάνωση για τα δικαιώματα των μαύρων με την ονομασία Το Κίνημα του Νιαγάρα, γράφοντας παράλληλα ένα φλογερό μανιφέστο για τις ιδέες και τους σκοπούς του κινήματος. Η ονομασία αυτή δόθηκε με αφορμή την πρώτη συγκέντρωση των ακτιβιστών η οποία έλαβε χώρα στην καναδική πλευρά των περίφημων καταρρακτών. Για πρώτη φορά ακούστηκαν οι φωνές των Αφροαμερικανών οι οποίοι απαιτούσαν ήδη από τα χρόνια του Αμερικανικού Εμφυλίου καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες. Το κίνημα δεν άντεξε για πολλά χρόνια, καθώς οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά δύσκολες για την πορεία του, κατάφερε όμως να δώσει θάρρος σε πολλούς Αφροαμερικανούς και ιδιαίτερα στο Νότο.

Τα λιντσαρίσματα και οι περιορισμοί κατά των μαύρων οδήγησαν στη δημιουργία ενός νέου, πιο οργανωμένου κινήματος προώθησης των δικαιωμάτων των μαύρων με την ονομασία National Association for the Advancement of Colored People (NAACP). Το κίνημα ιδρύθηκε το 1909 και ο Du Bois αποτελούσε ένα από τα βασικότερα στελέχη του. Σκοπός του Du Bois δεν ήταν μόνο η προώθηση των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων, αλλά και η φυλετική εξίσωση με τους λευκούς.

Οι απόψεις του δεν άργησαν να τον φέρουν σε ρήξη ακόμα και με συναδέλφους του οι οποίοι τον θεωρούσαν υπερβολικά πρωτοπόρο και ριζοσπάστη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αφροαμερικανός δοκιμιογράφος Booker Washington ο οποίος επιθυμούσε μεν τους μαύρους ως κομμάτι της οικονομίας του αμερικανικού Νότου, αποδεχόταν όμως το διαχωρισμό τους από τους λευκούς. Ο Du Bois αντιτάχθηκε ανοιχτά κατά των απόψεων του Washington και θεώρησε ότι δεν ενδιαφερόταν πραγματικά για ισότητα και για το θεμελιώδες δικαίωμα της εκπαίδευσης των μαύρων. Επίσης, αντιτάχθηκε στην άποψη της βιολογικής ανωτερότητας των λευκών και υποστήριξε τα δικαιώματα των γυναικών ανεξαρτήτου χρώματος.

Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη επηρέασαν τον Du Bois και οι μελέτες που δημοσίευε περιείχαν ψήγματα μαρξισμού και αριστερών ιδεολογιών. Απαιτούσε παράλληλα την αναγνώριση των Αφροαμερικανών ως εθνότητα και του μαύρου πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ο Du Bois αποτελούσε την κύρια φιγούρα των μαύρων στις ΗΠΑ, οι λευκοί ωστόσο δεν ήταν πρόθυμοι να ικανοποιήσουν κανένα αίτημά τους. Η Μεγάλη Ύφεση δυσχέραινε ακόμα περισσότερο την κατάσταση και το βιοτικό επίπεδο των Αφροαμερικανών και ο Du Bois, υιοθετώντας σοσιαλιστικές ιδέες επέκρινε το καπιταλιστικό σύστημα των ΗΠΑ και την εξωτερική πολιτική της χώρας.

Ο Du Bois δεν άργησε να πληρώσει τις φλογερές του ιδέες και η φρενίτιδα της περιόδου του μακαρθισμού στις ΗΠΑ στοχοποίησε τον ακτιβιστή. Οι αριστερές και ριζοσπαστικές ιδέες του ενοχλούσαν το συντηρητικό κύκλο των ΗΠΑ παρά το γεγονός ότι ο Du Bois είχε έρθει ανοιχτά σε ρήξη με το Κομμουνιστικό Κόμμα της χώρας.

Αρχικά, του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα, το 1960 όμως κατάφερε να επισκεφθεί  τη Γκάνα μετά από πρόσκληση της κυβέρνησής της, χώρα η οποία τον θαύμαζε για τις μελέτες του πάνω στη μαύρη φυλή. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αρνήθηκε να του ανανεώσει το διαβατήριό του και ο Du Bois πολιτογραφήθηκε ως υπήκοος της Γκάνα.

Οι ιδέες του έγιναν η πρώτη φωνή των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ και το «πάτημα» στο οποίο στηρίχθηκαν τα κινήματα των μαύρων κατά τη δεκαετία του ’60. Πέθανε στις 27 Αυγούστου του 1963 σε ηλικία 95 ετών στη Γκάνα, μία ημέρα πριν τον περίφημο λόγο «I have a dream» του Martin Luther King στη Washington.

Τζέμα Δεσύλλα

Ιστορικός-ερευνήτρια

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Να παίξετε το Take my hand, precious Lord». Η τελευταία φράση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ όταν η σφαίρα συνέτριψε το σαγόνι του. Τα σενάρια συνωμοσίας για τον δολοφόνο του 39χρονου ειρηνιστή…