Ο προσφυγικός οικισμός στο Ν. Κόσμο που δημιουργήθηκε από Αρμένιους. Το σύνθημα «Θάνατος στην παράγκα» (βίντεο)

Στην καρδιά της Αθήνας, μια ανάσα από τη Λεωφόρο Συγγρού, απλώνεται σήμερα η ζωντανή περιοχή του Νέου Κόσμου. Η σημερινή της ταυτότητα είναι βαθιά ριζωμένη σε έναν αυτοσχέδιο προσφυγικό συνοικισμό γνωστό ως Δουργούτι.

Η γειτονιά φιλοξένησε Αρμένιους και Μικρασιάτες ενώ αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Η περιοχή είδε μεγάλη ανάπτυξη το 1904, όταν άρχισαν τα έργα για τη βελτίωση της Λεωφόρου Συγγρού.

Η έλευση των προσφύγων

Το 1914, έφτασαν χιλιάδες Αρμένιοι στην Ελλάδα, εξαιτίας της γενοκτονίας από τους Τούρκους. Τότε, το «Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας» αγόρασε ένα οικόπεδο κοντά στη Λεωφόρο Συγγρού, για να μπορέσουν να εγκατασταθούν  πρόσφυγες.

Η αθηναϊκή οικογένεια Δουργούτη ή Δουρούτη, που κατείχε την περιοχή, έδωσε στον νέο οικισμό το όνομά της. Άλλοι τον αποκαλούσαν τα Αρμένικα. Υπάρχει και άλλη μια άποψη, κατά την οποία η ονομασία προέρχεται από τον Ντουργούτ πασά, έναν Οθωμανό κτηματία και κάτοικο της περιοχής.

Οι Αρμένιοι πρόσφυγες ίδρυσαν την εκκλησία τους και  το αρμενικό σχολείο, ενώ ξεκίνησαν έργα για την στέγασή τους.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν δύο χοιροστάσια, ενώ σταδιακά κατασκεύασαν παραπήγματα από ευτελή υλικά, όπως χώμα, άχυρα και λαμαρίνες. Οι πρόσφυγες ήταν τόσο πολλοί, που γρήγορα δημιουργήθηκε οικισμός.

Το 1922, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, έφτασε στην περιοχή νέο τεράστιο κύμα προσφύγων. Μαζί με τους Αρμένιους, έμεναν πλέον Έλληνες από τη Σμύρνη, το Αϊβαλί, τη Σύλλη, την Τραπεζούντα, τη Σαμψούντα και άλλες περιοχές της ανατολής.

Το 1924, οικοδομήθηκαν τα αποκαλούμενα «Ιταλικά». Επρόκειτο για 24 μονώροφα σπίτια σε έξι σειρές, με χρήματα που κατέβαλε η Ιταλία ως πολεμική αποζημίωση.

Εκεί εγκαταστάθηκαν περίπου 100 οικογένειες προσφύγων (Ελλήνων και Αρμενίων) καθολικού θρησκεύματος. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν δύσκολες, με τα παραπήγματα να είναι συνωστισμένα και να στερούνται βασικών ανέσεων.

Η κρατική βοήθεια

Το κράτος, συνειδητοποιώντας την αδυναμία του να αντιμετωπίσει το σοβαρό στεγαστικό πρόβλημα, εισήγαγε την έννοια της οριζόντιας ιδιοκτησίας.

Το 1935, το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας παρέδωσε στους πρόσφυγες τα πρώτα διαμερίσματα σε πολυκατοικίες στο Δουργούτι.

Αυτά τα διαμερίσματα ήταν πρωτοποριακά για την εποχή τους, καθώς είχαν δύο δωμάτια, ηλεκτρικό ρεύμα και εσωτερική τουαλέτα. Η κυβέρνηση του Μεταξά συνέχισε την προσπάθεια, προσθέτοντας ακόμα τρεις πολυκατοικίες, οπότε ο οικισμός του Δουργουτίου έφτασε συνολικά τα 237 σύγχρονα διαμερίσματα.

Η Κατοχή

Στο Δουργούτι, παρά τις δύσκολες συνθήκες, αναπτύχθηκε μια ξεχωριστή κοινωνία, όπου Έλληνες και Αρμένιοι ζούσαν αρμονικά. Κοντά στη νέα κεντρική λεωφόρο της Αθήνας με τις σύγχρονες πολυκατοικίες, παρέμεινε για χρόνια μια δεμένη και ενεργή κοινότητα, αν και απομονωμένη από το κέντρο της πόλης.

Η συνοχή των κατοίκων έκανε το Δουργούτι ένα οχυρό της Αντίστασης στην Κατοχή

Στις 9 Αυγούστου 1944, τα γερμανικά στρατεύματα περικύκλωσαν την περιοχή και εκτέλεσαν 150 αντιστασιακούς, ενώ πολλοί άλλοι μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ή σε τάγματα εργασίας στη Γερμανία.

Κατά την αποχώρησή τους, έκαψαν το μισό προσφυγικό οικισμό. Η αιματηρή μνήμη του Μπλόκου ενίσχυσε το ηθικό των ανταρτών, και κατά τα Δεκεμβριανά, οι κάτοικοι οχυρώθηκαν στις πολυκατοικίες για να εμποδίσουν την προέλαση των αγγλικών δυνάμεων.

Η ταινία του Κούνδουρου και ο Παπανδρέου

Το 1954, το Δουργούτι αποτέλεσε το φόντο για την εμβληματική ταινία του Νίκου Κούνδουρου «Μαγική Πόλις», η οποία αποτύπωσε ρεαλιστικά τις συνθήκες διαβίωσης και τις σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ των κατοίκων.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, τα ΜΜΕ παρουσίαζαν την περιοχή ως μια γειτονιά γεμάτη κοινωνικά προβλήματα και παραβατικότητα.

Η ταινία όμως ανέδειξε την αληθινή εικόνα του συνοικισμού, με τα παραπήγματα το ένα δίπλα στο άλλο, την έλλειψη προσωπικού χώρου και την έντονη αλληλοβοήθεια μεταξύ των ανθρώπων.

Το χρόνιο στεγαστικό πρόβλημα βρήκε λύση το 1965, όταν ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου εγκαινίασε έναν νέο οικισμό με σύνθημα «Θάνατος στην παράγκα!»

Αυτή η πολιτική ενέργεια σηματοδότησε την αρχή του τέλους για την παραγκούπολη, καθώς η απαλλοτρίωση επέτρεψε σε όλους τους κατοίκους του Δουργουτίου να αποκτήσουν στέγη από το κράτος σε χαμηλές τιμές.

Η κατασκευή του οικισμού ξεκίνησε το 1967 και ολοκληρώθηκε το 1971, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, με την ανέγερση 35 πολυκατοικιών και 865 διαμερισμάτων.

Από τη Χούντα στο σημερινό Νέο Κόσμο

Το 1968, το καθεστώς της χούντας εγκαινίασε δεκαπέντε νέες πολυκατοικίες στο Δουργούτι, δίνοντάς του πιο σύγχρονο χαρακτήρα. Η κατασκευή της τελευταίας δωδεκαώροφης πολυκατοικίας φαινόταν να σηματοδοτεί το τέλος του προσφυγικού οικιστικού προβλήματος στην Ελλάδα και την αρχή για ένα νέο, μοντέρνο Δουργούτι.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών άλλαξε το όνομα «Δουργούτι» σε ελληνικά, όπως «Ναυαρίνο» και «Νέος Ελληνικός Συνοικισμός», αλλά η ονομασία «Νέος Κόσμος», που ήταν ήδη ευρέως γνωστή, επικράτησε τελικά.

Η αναβάθμιση των εξωτερικών όψεων των προσφυγικών πολυκατοικιών κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 αποσκοπούσε στην ανάδειξη της ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας αυτών των κτιρίων.

Η ιστορία του Δουργουτίου, από μια αυτοσχέδια προσφυγική γειτονιά στον σύγχρονο Νέο Κόσμο, είναι μια συνεχής υπενθύμιση της ανθεκτικότητας του ανθρώπινου πνεύματος και της ικανότητας για συνύπαρξη και δημιουργία, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.

Δείτε το Δουργούτι από ψηλά, μέσα από τα πλάνα του CHRIS.P – LifeAfterGravity: