Ο Πολωνός αντιστασιακός που έζησε το γκέτο της Βαρσοβίας και προειδοποίησε τη Δύση για το Ολοκαύτωμα. Γιατί δεν εισακούστηκε

Ο Γιαν Κάρσκι υπήρξε εξέχουσα μορφή της Πολωνικής Αντίστασης. Όντας αγγελιαφόρος της εξόριστης στο Λονδίνο πολωνικής κυβέρνησης, ήταν από τους πρώτους που προειδοποίησαν τους Συμμάχους για το Ολοκαύτωμα.

Είδε με τα μάτια του τις φρικαλεότητες των Ναζί απέναντι στους Εβραίους της Πολωνίας. Προσπάθησε απεγνωσμένα να σταματήσει το Ολοκαύτωμα. Όπως έλεγε, “ήθελα να σώσω εκατομμύρια και δεν μπόρεσα να σώσω ούτε έναν άνθρωπο”.

Απευθύνθηκε σε πολιτικούς όπως ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ, αλλά κανείς δεν πίστευε τις μαρτυρίες του. Όσα είδε στο γκέτο της Βαρσοβίας και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ίζμπιτσα τον σημάδεψαν μέχρι το τέλος της ζωής του.

To 1978, ο Κάρσκι στάθηκε μπροστά στην κάμερα του Γάλλου σκηνοθέτη, Κλοντ Λανζμάν, για να μιλήσει για όσα είδε στο γκέτο στο πλαίσιο της ταινίας “Shoah”.

Δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του και λύγισε. Απομακρύνθηκε και χάθηκε από το πλάνο, αλλά, στη συνέχεια, επέστρεψε για να καταθέσει τη μαρτυρία του.

Αιχμαλωτίστηκε και γλίτωσε από τη Σφαγή του Κατίν

Ο Γιαν Κοζιελέφσκι, όπως ήταν το πραγματικό του ονοματεπώνυμο, γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1914 στην πολωνική πόλη Λοτζ, σε μια οικογένεια καθολικών με οκτώ παιδιά.

Τον Σεπτέμβριο του 1939, Γερμανία και Σοβιετική Ένωση εισέβαλαν στην Πολωνία. Με βάση το Σύμφωνο μη επίθεσης Ρίμπεντροπ-Μολότοφ που υπογράφτηκε τον Αύγουστο, η μεν Γερμανία καταλάμβανε το δυτικό μισό της Πολωνίας και η Σοβιετική Ένωση το ανατολικό μισό.

Ο 25χρονος τότε Κοζιελέφσκι υπηρετούσε στο πολωνικό διπλωματικό σώμα. Είχε σπουδάσει νομικά και είχε ταξιδέψει στη Ρουμανία, την Ελβετία, τη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Στην αρχή του πολέμου, εντάχθηκε στον πολωνικό στρατό ως αξιωματικός του ιππικού. Αιχμαλωτίστηκε από τον Κόκκινο Στρατό στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1939 και από τότε υιοθέτησε το επίθετο Κάρσκι.

Άλλα ονόματα που χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν Πιασέτσκι, Κφασνιέφσκι, Ζναμιερόφσκι, Κρουσέφσκι, Κουχάρσκι και Βίτολντ.

Η στρατηγική των Σοβιετικών ήταν να κρατούν τους αξιωματικούς και να παραδίδουν τους απλούς στρατιώτες στους Γερμανούς.

Ο Κάρσκι κατόρθωσε να αποκρύψει το βαθμό του. Οι Σοβιετικοί τον παρέδωσαν στους Γερμανούς ως απλό στρατιώτη και, έτσι, ο Πολωνός διπλωμάτης γλίτωσε από τη Σφαγή του Κατίν.

Έτσι, βρέθηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην πολωνική πόλη Ράντομ. Κατά τη μεταφορά του σε άλλο στρατόπεδο, ο Κάρσκι πήδηξε από το τρένο και τράπηκε σε φυγή. Με τα πόδια έφτασε στη Βαρσοβία και εντάχθηκε στην Πολωνική Αντίσταση.

Τα βασανιστήρια από την Γκεστάπο, η απόπειρα αυτοκτονίας και η απόδραση

Ο Κάρσκι γνώριζε πολύ καλά αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Ήταν τολμηρός και διέθετε εξαιρετικό μνημονικό. Οι ικανότητες αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες από τα μέλη της Πολωνικής Αντίστασης.

Είχαν βρει τον κατάλληλο άνθρωπο που θα μπορούσε να συγκεντρώσει και να τους μεταφέρει κρίσιμες πληροφορίες. Έγινε, έτσι, ο αγγελιαφόρος της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης και των μελών της Αντίστασης.

Σε μία αποστολή του στη Σλοβακία, το καλοκαίρι του 1940, ο Κάρσκι συνελήφθη από την Γκεστάπο και υπέστη βασανιστήρια.

Επειδή φοβήθηκε ότι θα λυγίσει και θα αποκαλύψει μυστικά που θα έθεταν σε κίνδυνο τους συντρόφους του, προσπάθησε να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες του.

Ένας Σλοβάκος δεσμοφύλακας ειδοποίησε τότε τις αρχές, οι οποίες πρόλαβαν τον Κάρσκι και τον μετέφεραν σε ένα νοσοκομείο στην πολωνική πόλη Νόβι Σατς. Με τη βοήθεια Πολωνών γιατρών και μελών της Αντίστασης, κατάφερε να αποδράσει.

“Απόλυτη κόλαση”

Τον Αύγουστο του 1942, ο Λέον Φέινερ, ένας Πολωνοεβραίος δικηγόρος και μέλος του εβραϊκού σοσιαλιστικού κόμματος Bund, έπεισε τον Κάρσκι να μπει κρυφά στο γκέτο της Βαρσοβίας.

Εκεί θα μπορούσε να δει τον “πόλεμο του Χίτλερ εναντίον των Εβραίων της Πολωνίας” , όπως είπε ο Φέινερ, και να τον γνωστοποιήσει στον Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ και σε όσους περισσότερους μπορούσε στη Δύση. Ο Κάρσκι δέχθηκε.

Μέσα από ένα τούνελ που είχαν σκάψει παιδιά, κατάφερε να διεισδύσει στο γκέτο της Βαρσοβίας, μαζί με τον Φέινερ και έναν συνοδό του. Εκεί αναγνώρισε τη μυρωδιά του θανάτου.

Όπως είπε, “είδα τρομακτικά πράγματα“: εξαθλιωμένους, σκελετωμένους και ετοιμοθάνατους ανθρώπους να αναζητούν τρελαμένα λίγη τροφή. Οι οιμωγές τους αντηχούσαν στους δρόμους της Βαρσοβίας.

Θυμόταν χαρακτηριστικά δύο έφηβα αγόρια, ντυμένα με τις στολές της Χιτλερικής Νεολαίας, να κυνηγούν Εβραίους για διασκέδαση και να γελούν ενώ έριχναν σφαίρες και τους προκαλούσαν οδύνη.

“Απόλυτη κόλαση”, ήταν η φράση με την οποία συνόψισε όσα βίωσε στον Κλοντ Λανζμάν.

“Δεν ξέρουμε τι είναι και τι δεν είναι ρεαλιστικό. Εδώ πεθαίνουμε! Πες το!”

Ο Φέινερ και ο συνοδός του ζήτησαν από τον Κάρσκι να διαβιβάσει στους ηγέτες των Συμμάχων τα εξής πέντε σημεία:

• να ανακηρύξουν ως επίσημο στόχο τους την αποτροπή της εξόντωσης των Εβραίων,
• να χρησιμοποιήσουν την προπαγάνδα για να γίνουν γνωστά στο γερμανικό λαό τόσο τα εγκλήματα πολέμου όσο και τα ονόματα των Γερμανών αξιωματούχων που τα διέπραξαν,
• να απευθύνουν έκκληση στους Γερμανούς να ασκήσουν πίεση στο χιτλερικό καθεστώς για να σταματήσει η σφαγή,
• να δηλώσουν ότι, εάν η γενοκτονία συνεχιζόταν και οι γερμανικές μάζες δεν ξεσηκώνονταν, ο γερμανικός λαός θα θεωρηθεί συλλογικά υπεύθυνος
• κι αν τίποτε από αυτά δεν λειτουργούσε, θα πραγματοποιούσαν αντίποινα βομβαρδίζοντας γερμανικούς πολιτιστικούς χώρους και εκτελώντας Γερμανούς.

Ο Κάρσκι είπε ότι οι προτάσεις ήταν “δριμείες και μη ρεαλιστικές”, σαν να γνώριζε ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν θα έβρισκε ευήκοα ώτα. Για το υπόλοιπο της ζωής του, ο Κάρσκι θυμόταν την απάντηση του άνδρα που συνόδευε τον Φέινερ:

“Δεν ξέρουμε τι είναι και τι δεν είναι ρεαλιστικό. Εδώ πεθαίνουμε! Πες το!”

Το βγάλσιμο των δοντιών και οι αποστολές σε Λονδίνο και Ουάσινγκτον

Αφού βγήκε από το γκέτο της Βαρσοβίας, ο Κάρσκι κατάφερε να μπει κρυφά στο στρατόπεδο της Ίζμπιτσα, μεταμφιεσμένος σε Ουκρανό στρατιώτη. Ήταν το μέρος από όπου οι κρατούμενοι μεταφέρονταν με βαγόνια στο στρατόπεδο εξόντωσης του Μπέλζετς.

“Πέρασα περίπου μια ώρα σε εκείνο το στρατόπεδο. Βγήκα άρρωστος, με έπιασαν κρίσεις ναυτίας“, είπε ο Κάρσκι χρόνια αργότερα.

Το 1942, του ανατέθηκε μια αποστολή με προορισμό το Λονδίνο, την έδρα της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης. Για να μην προδοθεί από την πολωνική του προφορά, επισκέφθηκε έναν οδοντίατρο, ο οποίος του αφαίρεσε μερικά δόντια.

Σκοπός ήταν να πρηστούν τα ούλα του και, έτσι, σε περίπτωση που τον σταματούσαν οι Γερμανοί για ανάκριση, να προφασιστεί ότι δεν μπορούσε να μιλήσει.

Μετά από ένα κοπιαστικό ταξίδι, έφτασε στο Λονδίνο, με ένα κλειδί μέσα στο οποίο είχε κρύψει μικροφίλμ με εκατοντάδες έγγραφα. Το παρέδωσε στα μέλη της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης και τους περιέγραψε με κάθε λεπτομέρεια την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα.

Ο Κάρσκι συναντήθηκε με τον Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Ίντεν.

Ο Ίντεν απάντησε ότι στρατηγικός στόχος των Συμμάχων ήταν να επικρατήσουν στρατιωτικά επί των Γερμανών. “Είπε ότι η Μεγάλη Βρετανία είχε ήδη κάνει αρκετά δεχόμενη 100.000 πρόσφυγες“, σύμφωνα με τον Κάρσκι.

Τον Ιούλιο του 1943, ο Κάρσκι ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον και συναντήθηκε με τον Αμερικανό Πρόεδρο, Φραγκλίνο Ρούζβελτ. Του παρέδωσε μια έκθεση με όσα είχε δει και ακούσει και ζήτησε συγκεκριμένες ενέργειες για τη διάσωση των Εβραίων.

“Κύριε Πρόεδρε, το πολωνικό έθνος έχει εναποθέσει όλες τις ελπίδες του στα χέρια του Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ […] Η κατάσταση είναι τρομακτική. Χωρίς εξωτερική βοήθεια, οι Εβραίοι της Πολωνίας θα αφανιστούν“, είπε ο Κάρσκι στον Πρόεδρο των ΗΠΑ.

Όπως είπε ο Κάρσκι στον Λανζάμ, “ο Ρούζβελτ κοιτούσε σαν να ήταν ο ηγέτης του κόσμου. Θεωρούσε τον εαυτό του κάτι παραπάνω από πρόεδρο της Αμερικής“.

Ο Αμερικανός πρόεδρος επικέντρωσε τις ερωτήσεις και τις παρατηρήσεις του εξολοκλήρου στην Πολωνία και δεν έκανε ούτε μία ερώτηση για τους Εβραίους, σύμφωνα με τον Κάρσκι. Αρκέστηκε να δεσμευτεί μόνο ότι οι Σύμμαχοι θα νικούσαν τον Άξονα.

“Δεν σε πιστεύω”

Ο Κάρσκι συνάντησε, επίσης, τον Φέλιξ Φρανκφούρτερ, Αυστροαμερικανό δικαστή εβραϊκής καταγωγής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Θεωρούσε ότι, λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, ο Φρανκφούρτερ θα μπορούσε να ασκήσει πιέσεις ώστε να ακουστεί η φωνή των Εβραίων της Πολωνίας.

Ωστόσο, η απάντηση που εισέπραξε από τον Φρανκφούρτερ ήταν η ακόλουθη:

“Ένας άντρας σαν κι εμένα που μιλάει σε έναν άντρα σαν εσένα πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινής. Πρέπει λοιπόν να σου πω: δεν μπορώ να πιστέψω αυτά που μόλις άκουσα, σε όλα αυτά που μόλις μου είπες“.

Ο Φρανκφούρτερ διευκρίνισε σε έναν συνοδό του Κάρσκι πως δεν θεωρούσε τον Πολωνό διπλωμάτη ψεύτη, αλλά ότι δεν μπορούσε να πιστέψει όσα άκουσε. “Δεν με πίστευαν, γιατί μάλλον νόμιζαν ότι υπερέβαλλα“, είπε ο Κάρσκι σε μια συνέντευξή του το 1995.

Η μεταπολεμική αναγνώριση

Ενώ ο Κάρσκι ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Πολωνία για να αναλάβει μια νέα αποστολή, ειδοποιήθηκε ότι η ταυτότητά του είχε αποκαλυφθεί. Επειδή δεν ήταν πλέον ασφαλές για εκείνον να βρίσκεται στην Ευρώπη, παρέμεινε στις ΗΠΑ και συνέχισε τη δράση του για τα συμφέροντα της Πολωνίας.

Το 1944, ο Κάρσκι δημοσίευσε το βιβλίο του “Courier from Poland: The Story of a Secret State“, το οποίο πωλήθηκε σε περισσότερα από 400.000 αντίτυπα.

Μετά το τέλος του Β’ Π.Π., ο Κάρσκι εγκαταστάθηκε μόνιμα στις ΗΠΑ. Εισήλθε στη σχολή του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν το 1949 και, τρία χρόνια μετά, ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στις διεθνείς σχέσεις. Παρέμεινε εκεί μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το 1984.

Το 1965, παντρεύτηκε την Πολωνοεβραία χορεύτρια και χορογράφο, Πόλα Νιρένσκα, την οποία είχε γνωρίσει στο Λονδίνο το 1938. Η Νιρένσκα, της οποίας τα περισσότερα οικογενειακά μέλη χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. αυτοκτόνησε το 1992. Ο Κάρσκι δεν απέκτησε κανένα παιδί μαζί της.

Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Κάρσκι τιμήθηκε από την πολωνική κυβέρνηση, τις ΗΠΑ και τα ευρωπαϊκά έθνη για τον ρόλο του εν καιρώ πολέμου. Το 1994, η ισραηλινή κυβέρνηση τον ανακήρυξε επίτιμο πολίτη της χώρας.

Ο Γιαν Κάρσκι πέθανε τον Ιούλιο του 2000, σε ηλικία 86 ετών, στην Ουάσινγκτον.

Το 2012, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα απένειμε μετά θάνατον στον Κάρσκι το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας. Το παρέλαβε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας, Άνταμ Ρότφελντ.

Righteous Among the Nations Jan Karski, born #OTD in 1924, worked with the Polish underground during WWII. He reported on the Nazis' persecution of Jews, and plead for the West to act.

Learn the facts about the #Holocaust at https://t.co/4LqEm50PAA@AuschwitzMuseum pic.twitter.com/UQaZd7wZTx

— World Jewish Congress (@WorldJewishCong) June 24, 2022

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia