Ο πολιτικός που φορολόγησε τα ούρα στα δημόσια αποχωρητήρια. Γέμισε τα ταμεία και απέδειξε ότι “τα λεφτά δεν βρωμάνε”

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία τα ούρα ήταν μία πολύ χρήσιμη ουσία αφού χρησιμοποιούνταν ως καθαριστικό για την επεξεργασία του μαλλιού και των δερμάτων, το πλύσιμο των ρούχων, ακόμη και για το βούρτσισμα των δοντιών. Για το λόγο αυτό ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός επέβαλε φορολογία στην πώληση των ούρων. Θεωρείται ότι φορολόγησε ακόμη και την ούρηση στα δημόσια αφοδευτήρια. Έτσι οι εγκαταστάσεις στη σύγχρονη εποχή πήραν την ονομασία “βεσπασιανές”.

Τα ούρα των Ρωμαίων

Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν μεγάλες ποσότητες ούρων ως καθαριστικά κυρίως στη βυρσοδεψία και την κλωστοϋφαντουργία. Για το λόγο αυτό στα δημόσια αποχωρητήρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας συνέλεγαν τα ούρα των πελατών σε μεγάλα πήλινα αγγεία. Αυτά στη συνέχεια πωλούνταν ως καθαριστικό στα βυρσοδεψία και τις βιοτεχνίες κλωστοϋφαντουργίας, αλλά και σε διάφορα καταστήματα ως πρώτη ύλη για σειρά προϊόντων.

Καθώς τα ούρα περιέχουν μια μεγάλη ποικιλία από μέταλλα και χημικές ουσίες, όπως αμμωνία, κάλιο και φώσφορο, οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι λεύκαναν τα δόντια τους και τα προστάτευαν από την τερηδόνα. Έτσι χρησιμοποιούσαν ούρα ακόμη και για το βούρτσισμα των δοντιών!

Ο Βεσπασιανός

Το 69 μ. Χ, τη διακυβέρνηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ανέλαβε ο Βεσπασιανός, ένας 60χρόνος στρατηγός που ήταν βετεράνος πολλών πολέμων. Ο νέος αυτοκράτορας βρήκε άδεια δημόσια ταμεία από τις σπατάλες του προκατόχου του, Νέρωνα (54-68 μ. Χ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο διαβόητος αυτοκράτορας είχε φθάσει στο σημείο να εκδώσει δηνάριο -το ρωμαϊκό ασημένιο νόμισμα- με μειωμένο βάρος ώστε να εξοικονομήσει έσοδα μέσω της υποτίμησης του νομίσματος.

Σαν να μην έφθανε αυτό, μετά την αυτοκτονία του Νέρωνα το 68 μ.Χ., η ρωμαϊκή αυτοκρατορία υπέφερε από σειρά εμφυλίων πολέμων για σχεδόν δύο χρόνια που δημιούργησαν επιπλέον τεράστια προβλήματα στην εύθραυστη οικονομία.

Αντίθετα με τον Νέρωνα, ο Βεσπασιανός ήταν ένας συνετός και ικανός αυτοκράτορας με μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση των οικονομικών ως κυβερνήτης διαφόρων επαρχιών για πολλές δεκαετίες.

Μέτρα για τα δημόσια έσοδα

Μόλις πήρε την εξουσία, μετά το τέλος των εμφυλίων του 68-69 μ. Χ., εφάρμοσε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την ανασυγκρότηση των δημόσιων οικονομικών. Αυτό στηρίχθηκε στο περιορισμό της κρατικής σπατάλης και την αύξηση των εσόδων μέσω μιας καλύτερης φορολογικής διαχείρισης σε σχέση με το παρελθόν. ‘Οταν ο Βεσπασιανός πέθανε το 79 μ. Χ., σε ηλικία 70 ετών και μετά από δεκαετή βασιλεία, η οικονομία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είχε ανορθωθεί.

Στο πλαίσιο της οικονομικής του πολιτικής, ο Βεσπασιανός επέβαλε φόρους σε τομείς της οικονομίας που δεν είχαν φορολογηθεί μέχρι τότε.

Φόρος και στα ούρα

Ο έξυπνος αυτοκράτορας επέβαλε φόρο ακόμη και στα ούρα! Αυτός συλλεγόταν όπου υπήρχαν δημόσια αφοδευτήρια και τον πλήρωναν όσοι αγόραζαν τα ούρα, δηλαδή οι έμποροι.

Η επικρατούσα θεωρία είναι ότι με την ευκαιρία της επιβολής αυτού του φόρου, ο Βεσπασιανός έβαλε και εισιτήριο εισόδου για τους χρήστες των δημοσίων αποχωρητηρίων.  Τα έσοδα αυτά επίσης πήγαιναν στο δημόσιο ταμείο.

Αυτή η θεωρία είναι λογική, γιατί έτσι το κράτος θα έπαιρνε ουσιαστικά έσοδα από δύο φόρους για το ίδιο προϊόν!

Η αντίδραση του Τίτου

Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Σουητώνιο στον φόρο αντέδρασε ο γιος του Βεσπασιανού, Τίτος. Το πληροφορήθηκε μετά την επιστροφή του στη Ρώμη από την Ιουδαία το 70 μ. Χ., όταν κατέλαβε τα Ιεροσόλυμα στη διάρκεια της Μεγάλης Ιουδαϊκής Επανάστασης (66-73 μ. Χ.).

Όταν παραπονέθηκε στον πατέρα του, ο Βεσπασιανός του ζήτησε να μυρίσει κάποια χρυσά νομίσματα που είχε στη χούφτα του και να του πει αν του ενοχλούσε η μυρουδιά τους.

Ο Τίτος βρήκε περίεργη την προτροπή του πατέρα του αλλά έκανε ό,τι του είπε. Στα λόγια του ότι τα χρήματα δεν μύριζαν, ο Βεσπασιανός είπε απλά «προέρχονται από εκεί», εννοώντας ότι ήταν χρήματα από το φόρο στα ούρα.

Pecunia non olet

Η καταγραφή του Σουητώνιου έγινε διάσημη στην αρχαιότητα και ο Δίων Κάσσιος, που έδρασε έναν αιώνα αργότερα, τη συμπεριέλαβε στη δική του ιστορία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από εκεί προέρχεται μία φημισμένη λατινική έκφραση «pecunia non olet» («τα λεφτά δεν βρωμάνε»), δηλαδή ότι η αξία του χρήματος δεν μειώνεται ανάλογα με την πηγή που προέρχεται.

Πάντως, ο φόρος του Βεσπασιανού δεν έπληξε τους χιλιάδες φτωχούς της Ρώμης, που ουρούσαν εκτός αφοδευτηρίων!

Οι “βεσπασιανές”

Στις αρχές του 19^ου αιώνα όταν στο Παρίσι χτίστηκαν οι πρώτες δημόσιες τουαλέτες της πόλης, επιβλήθηκε ένα αντίτιμο εισόδου για την χρήση τους.

Για το λόγο αυτό, οι Γάλλοι τις ονόμασαν «βεσπασιανές» («vespasianes») προς τιμή του Ρωμαίου αυτοκράτορα που σκέφθηκε πρώτος ένα τέτοιο φόρο. Το όνομα διαδόθηκε σε όλο το γαλλόφωνο κόσμο, καθώς και στους Ιταλούς ως «vespasienne».

Επίσης, στην Ελλάδα η ονομασία «βεσπασιανές» που χρησιμοποιούνταν ευρέως στο παρελθόν -και λιγότερο τα τελευταία χρόνια- για τις δημόσιες τουαλέτες, είναι αποτέλεσμα της γαλλικής επιρροής στους νεοέλληνες μετά την Επανάσταση του 1821 και δεν έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα.

Στην Αθήνα τα πιο διάσημα και πολυσύχναστα δημόσια αποχωρητήρια ήταν στην Ομόνοια και συνδέθηκαν με τη μούσα Καλλιόπη, και αργότερα με την αγγαρεία στον στρατό,  όπως μπορείτε να διαβάσετε στο παρακάτω άρθρο.|

Τι απέγιναν οι Μούσες που κοσμούσαν κάποτε την πλατεία Ομόνοιας. Στη μυθολογία ήταν εννέα, αλλά χώρεσαν μόνο οι οκτώ. Τι απέγινε η Καλλιόπη…

Αρχική εικόνα: Μωσαϊκό της ρωμαϊκής εποχής που δείχνει εργασίες σε βυρσοδεψία. Οι εργάτες-δούλοι πατούν με τα πόδια ή επεξεργάζονται με τα χέρια δέρματα μέσα κουβάδες με ούρα. Νάπολη Εθνικό Μουσείο. Πηγή: Wikipedia