Ο πόλεμος των κατασκόπων μεταξύ ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. Γιατί έληξε με νίκη των σοβιετικών

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δεν υπήρξε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.

Αυτό που κυριάρχησε για περίπου μισό αιώνα ήταν ο πόλεμος των κατασκόπων. Η μεγάλη νικήτρια σε αυτό τον πόλεμο ήταν η Σοβιετική Ένωση

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η αντιπροσωπεία των «Νέων Πρωτοπόρων» στον Αμερικανό πρέσβη

Στις 5 Αυγούστου 1945, δέκα μέρες πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μία αντιπροσωπεία των «Νέων Πρωτοπόρων (πιονέροι) του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν”, δηλαδή τα μέλη της μαζικής νεολαίας της ΕΣΣΔ, επισκέφθηκε τον Αμερικανό πρέσβη στη Μόσχα, Άβερελ Χάρριμαν.

Αν και είχαν αρχίσει να εμφανίζονται τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, επίσημα οι δύο χώρες ήταν ακόμη σύμμαχοι και φίλες.

Ως είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις έγινε ανταλλαγή δώρων.

Οι Σοβιετικοί πιονέροι έδωσαν στον πρέσβη μία μεγάλη  χειροποίητη πλάκα με τη «Μεγάλη Σφραγίδα» το έμβλημα των ΗΠΑ. Το δώρο των πιονέρων συμβόλιζε τη συνεργασία μεταξύ των δύο εθνών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και την συνεργασία στην επερχόμενη μεταπολεμική εποχή. Ο πρέσβης τους ευχαρίστησε και δέχτηκε το δώρο ως «χειρονομία φιλίας της ένδοξης Σοβιετικής νεολαίας».

Ο Χάρριμαν κρέμασε την πλάκα σε τοίχο του γραφείου του στο σπίτι του στη Μόσχα.

«Το Πράγμα» («The Thing»)

Αυτό που δεν ήξερε ο πρέσβης ήταν ότι μέσα στην πλάκα κρυβόταν μία μικροφωνική συσκευή τελευταίας τεχνολογίας. Με αυτή οι Σοβιετικοί μπορούσαν να καταγράψουν όλες τις συνομιλίες στο σπίτι.

Για τα επόμενα επτά χρόνια, οι Σοβιετικοί άντλησαν άπειρα πολύτιμα στοιχεία μέσω της συσκευής τους. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, που οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ υπήρξαν τεταμένες, πολλές σημαντικές συσκέψεις του Αμερικανού πρέσβη γίνονταν για λόγους ασφαλείας στο σπίτι του αντί για την πρεσβεία.

Επίσης, αν και οι Αμερικανοί έκαναν πολλούς ελέγχους στο σπίτι του πρέσβη για ηλεκτρονικούς κοριούς, δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν το συγκεκριμένο πομπό. Αυτός παρέμεινε απαρατήρητος επειδή ήταν μια συσκευή παθητικής ακρόασης που ενεργοποιούνταν μόνο όταν ραδιοκύματα σε συγκεκριμένες συχνότητες στέλνονταν προς αυτό μέσω ενός εξωτερικού πομπού.

Το 1952 οι Αμερικανοί ανακάλυψαν, κατά λάθος, τη μικροφωνική συσκευή μέσα στην πλάκα της «Μεγάλης Σφραγίδας». Ήταν τέτοια η έκπληξη και η ντροπή τους που το ονόμασαν απλά, «Το Πράγμα» («The Thing»).

Κοριοί στην Αμερικανική πρεσβεία

Οι Σοβιετικοί συνέχισαν την επιτυχημένη κατασκοπεία τους σε βάρος της αμερικανικής πρεσβείας στη Μόσχα. Οι Αμερικανικοί υποπτεύονταν ότι Σοβιετικοί που εργάζονταν ως βοηθητικό προσωπικό, φύτευαν ηλεκτρονικούς κοριούς και άλλες συσκευές παρακολούθησης.

Παρά τους συχνούς ελέγχους δεν βρισκόταν τίποτα ύποπτο.

Τότε, το 1964 οι Αμερικανοί αποφάσισαν να λάβουν δραστικά μέτρα. Γκρέμισαν τους τοίχους της πρεσβείας τους στη Μόσχα. Μέσα σε αυτούς βρήκαν σαράντα συσκευές ακρόασης που οι Σοβιετικοί είχαν χτίσει μέσα στους τοίχους!

Από τη σκουριά των συσκευών οι Αμερικανοί κατάλαβαν ότι βρίσκονταν εκεί πολλά χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα, οι Σοβιετικοί κατέγραφαν τις συνομιλίες μέσα στην πρεσβεία των μεγάλων αντιπάλων τους.

«Ο Μεγάλος Πομπός» (“The Great Transmitter”)

Φυσικά, οι Αμερικανοί πήραν δρακόντεια μέτρα ασφαλείας ώστε να μην μπορούν οι Σοβιετικοί να βάλουν ξανά κοριούς στην πρεσβεία.

Στο πλαίσιο αυτό αποφάσισαν να χτίσουν ένα νέο κτήριο.

Όταν η οικοδομή χτιζόταν, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όλα τα νεοαναγειρόμενα τμήματά της ελέγχονταν με τις τελειότερες συσκευές εντοπισμού για συστήματα παρακολούθησης. Έτσι οι Αμερικανοί βρήκαν και αφαίρεσαν πολλούς κοριούς που έβαζαν σχεδόν σε καθημερινή βάση πράκτορες της KGB που δούλευαν ως εργάτες στην οικοδομή.

Η πρεσβεία εγκαινιάστηκε το 1969 και οι Αμερικανοί ήταν ήσυχοι ότι οι συνομιλίες τους δεν παρακολουθούνταν από τους Σοβιετικούς.

Στις 26 Αυγούστου 1977 άρπαξε φωτιά ο όγδοος όροφος του κτηρίου της αμερικανικής πρεσβείας. Οι πυροσβέστες της Μόσχας πρόλαβαν και την έσβησαν. Όμως, όπως ανακάλυψαν οι Αμερικανοί διπλωμάτες μόλις γύρισαν στα γραφεία τους, πολλά έγγραφά τους αν και είχαν γλυτώσει από τις φλόγες, είχαν εξαφανιστεί.

Τα είχαν πάρει πράκτορες της KGB που είχαν μεταμφιεστεί σε πυροσβέστες.

Τα χειρότερα, όμως, για τους Αμερικανούς ήλθαν το 1985. Τότε ανακάλυψαν με φρίκη ότι στα θεμέλια της οικοδομής της πρεσβείας τους, οι Σοβιετικοί είχαν τοποθετήσει πανίσχυρους ηλεκτρονικούς πομπούς. Έτσι, και πάλι ήταν σε θέση να ακούνε τα πάντα στην πρεσβεία.

Οι Αμερικανοί έδωσαν το παρατσούκλι ο «Μεγάλος Πομπός» (“The Great Transmitter”) στο νέο κτήριο τους στη Μόσχα.

Αποφάσισαν να λάβουν και πάλι δραστικά μέτρα. Διέλυσαν το κτίριο και το ανακατασκεύασαν. Το κόστος της πρεσβείας άγγιξε το αστρονομικό ποσό των 240 εκατομμυρίων δολαρίων.

Και κοριοί στις γραφομηχανές!

Το 1984 οι Αμερικανοί ανακάλυψαν ότι οι γραφομηχανές που χρησιμοποιούσαν οι διπλωμάτες είχαν σοβιετικούς πομπούς. Αυτοί επέτρεπαν στους Σοβιετικούς αναλυτές να αποκρυπτογραφούν τα κωδικοποιημένα κείμενα που δακτυλογραφούνταν στην πρεσβεία.

Με άλλα λόγια, οι Σοβιετικοί όχι μόνο άκουγαν τα πάντα στην αμερικανική πρεσβεία, αλλά διάβαζαν και τα απόρρητα έγγραφά της.

Το FBI παρακολουθεί τη Σοβιετική πρεσβεία

Οι Αμερικανοί επίσης κατασκόπευαν τη σοβιετική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον. Είναι γνωστό ότι από την αρχή του Ψυχρού Πολέμου πράκτορες του FBI παρακολουθούσαν στενά όλες τις επαφές των διπλωματών και εργαζομένων της Σοβιετικής πρεσβείας στις ΗΠΑ.

Επίσης, φωτογράφιζαν και παρακολουθούσαν όσους επισκέπτονταν την πρεσβεία.

Αντίθετα, με τις σημαντικές επιτυχίες της σοβιετικής κατασκοπείας, τίποτα αντίστοιχο δεν είναι γνωστό για τους Αμερικανούς.

Είναι βέβαιο ότι και οι Αμερικανοί προσπάθησαν να βάλουν ηλεκτρονικούς κοριούς στην πρεσβεία της ΕΣΣΔ. Πιθανόν, τέτοιες προσπάθειες να ήταν επιτυχημένες, αλλά αυτό ποτέ δεν κοινοποιήθηκε από καμία πλευρά.

«Επιχείρηση Μονόπολη»

Η μόνη γνωστή επιχείρηση που σχετίζεται με απόπειρα των Αμερικανών να κατασκοπεύσουν τη σοβιετική πρεσβεία στη Ουάσιγκτον είχε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Μονόπολη».

Αυτή ξεκίνησε στα τέλη του 1977.

Τότε η Σοβιετική Ένωση έκτιζε μία νέα πρεσβεία της στην Ουάσιγκτον. Η τοποθεσία της ήταν στο ύψωμα Άλτο, το δεύτερο ψηλότερο σημείο της αμερικανικής πρωτεύουσας. Οι Σοβιετικοί θα είχαν μια ιδανική τοποθεσία για να παρακολουθούν τις ραδιοφωνικές επικοινωνίες ή ακόμη και τις τηλεφωνικές κλήσεις από τον Λευκό Οίκο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το Πεντάγωνο και τη CIA.

Με αυτή τη δικαιολογία, το FBI ανέλαβε να τοποθετήσει συσκευές παρακολούθησης στο νέο κτήριο της σοβιετικής πρεσβείας. Όμως, πράκτορες της KGB που επόπτευαν την κατασκευή ως επικεφαλής των συνεργείων ήταν ιδιαίτερα προσεκτικοί.

Έτσι, έβρισκαν συνέχεια τους ηλεκτρονικούς κοριούς και τις άλλες συσκευές που τοποθετούσαν σε κάθε νέο τμήμα της οικοδομής πράκτορες του FBI που είχαν μεταμφιεστεί σε εργάτες.

Τότε το FBI έθεσε σε εφαρμογή ένα άλλο σχέδιο για να μπορεί να παρακολουθεί τη σοβιετική πρεσβεία δίχως οι Σοβιετικοί να υποψιαστούν το παραμικρό. Δεκάδες εργάτες ξεκίνησαν να φτιάχνουν μία μεγάλη σήραγγα  ακριβώς κάτω από το νεοαναγειρόμενο κτήριο.

Το προηγούμενο της «κατασκοπευτικής» σήραγγας κάτω από το Ανατολικό Βερολίνο

Η ιδέα δεν υπήρξε πρωτότυπη και φαίνεται ότι πηγή έμπνευσής της υπήρξε μία άλλη σήραγγα. Τη δεκαετία του 1950, η CIA έκτισε μια σήραγγα κάτω από το Ανατολικό Βερολίνο και τη σοβιετική κατεχόμενη ζώνη στην πόλη (Επιχείρηση “Χρυσός”).

Μέσω αυτής της σήραγγας, οι Αμερικανοί θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να παρακολουθούν κρυφά τις επίγειες επικοινωνίες του αρχηγείου του σοβιετικού στρατού. Η σήραγγα πράγματι κατασκευάστηκε.

Όμως, πριν χρησιμοποιηθεί για την υποκλοπή των επικοινωνιών του σοβιετικού στρατού, ένας Βρετανός διπλός πράκτορας, ο Τζωρτζ Μπλέικ, ενημέρωσε τους Σοβιετικούς. Αυτοί τότε ανακάλυψαν τη σήραγγα και ακύρωσαν τα σχέδια των Αμερικανών.

Το φιάσκο της «Επιχείρησης Μονόπολη»

Τελικά, και η «κατασκοπευτική» σήραγγα στην Ουάσιγκτον αποδείχτηκε άχρηστη. Οι Αμερικανοί την κατασκεύαζαν για πολλά χρόνια επειδή ήταν τόσο επιρρεπής σε πλημμύρες και έπρεπε να καθαρίζεται συνεχώς από το νερό και τα μπάζα.

Η αμερικανική κυβέρνηση πλήρωσε πολλά εκατομμύρια δολάρια και σίγουρα περισσότερα από ό,τι είχε υπολογιστεί αρχικά.

Ακόμη και στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η σήραγγα δεν είχε ακόμη τελειώσει. Όμως, το χειρότερο για την «Επιχείρηση Μονόπολη» ήταν ότι οι Σοβιετικοί γνώριζαν τα πάντα γι’ αυτή.

Όπως στο Βερολίνο, έτσι και στην Ουάσιγκτον, είχαν ενημερωθεί από ένα διπλό πράκτορα. Έτσι πήραν τα μέτρα τους.

Μέσα στην πρεσβεία κατασκεύασαν ένα ειδικό δωμάτιο όπου γίνονταν όλες οι συζητήσεις για απόρρητα θέματα. Το δωμάτιο είχε τέτοιες προδιαγραφές ασφαλείας ώστε να είναι αδύνατη η παρακολούθηση όσων διαμείβονταν εκεί.

Επιπλέον, το νέο κτίριο χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα από τους Σοβιετικούς. Μάλιστα, λέγεται ότι οι διπλωμάτες που δούλεψαν εκεί τροφοδότησαν επίτηδες το FBI με ψευδείς πληροφορίες.

Το αποτέλεσμα ήταν όσα δεδομένα μπόρεσαν να συλλέξουν οι Αμερικανοί μέσω του τούνελ να τους είναι άχρηστα ή παραπλανητικά.