Ο παππούς της Πηνελόπης Δέλτα και του “Τρελλαντώνη” αιχμαλωτίστηκε στη σφαγή της Χίου και έγινε δούλος των Τούρκων. Πώς ο Αντώνης Μπενάκης κατάφερε να απελευθερωθεί και να εξαγοράσει την ελευθερία των συμπατριωτών του

Γράφει ο Κώστας Μερούσης από τη Χίο*

Ο Αντώνης  Μπενάκης, παππούς της Πηνελόπης Δέλτα, ήταν δεκαοχτώ χρονών στις σφαγές της Χίου. Όταν οι Τούρκοι άρχισαν να επιτίθενται στον άμαχο πληθυσμό, για να σωθεί από το κακό, όπως και πολλοί άλλοι κάτοικοι της πόλης, κατέφυγε με την οικογένειά του στα ενδότερα του νησιού και κρύφτηκαν σε μια σπηλιά. Όμως το μωρό μιας αδερφής του έκλαιγε και υπήρχε κίνδυνος το κλάμα του να “προδώσει” την κρυψώνα τους.

«Πνίξε το» της είπε. Μα ούτε η μητέρα, ούτε ο ίδιος τόλμησαν να κάνουν κάτι τέτοιο.  Και τότε,  είτε από τις φωνές του παιδιού, είτε από τα γνωστά  τεχνάσματα των Τούρκων, οι οποίοι φώναζαν ελληνικά ονόματα: «… ε Γιάννη, ….ε Μαρία», παραπλανώντας τους φυγάδες ότι είναι δήθεν κάποιοι δικοί τους  ή από τα κυνηγητικά σκυλιά που είχαν μαζί τους –,  τους ανακάλυψαν. Αμέσως οι Τούρκοι έβγαλαν τα γιαταγάνια τους για να τους σφάξουν. Όμως ένας Τούρκος, παλιός υπηρέτης τους, αναγνώρισε το Μπενάκη και είπε στους υπόλοιπους: «Τούτος είναι δικός μου δούλος, δεν έχει να τον αγγίξετε». Τον πήρε στο καΐκι του ως μούτσο. Ο Μπενάκης δούλεψε σκληρά μαζί του και αφού μάζεψε πολλά γρόσια, αγόρασε το καΐκι.

Τότε άρχισε ταξίδια στην Αλεξάνδρεια, μεταφέροντας εμπορεύματα και γυρεύοντας κάθε φορά τ’ αδέρφιά του τα νεότερα και τις αδερφές του, κοριτσάκια μικρά. Ένα – ένα τα ξαναβρήκε. Τα εξαγόρασε, εκτός από δύο κορίτσια, που οι Τούρκοι πήραν στα βάθη της Μικράς Ασίας και τα έφερε πίσω στα ελεύθερα ελληνικά νησιά και συγκεκριμένα στη Σύρο. Όμως δεν σταμάτησε εδώ. Γύριζε από χαρέμι σε χαρέμι ψάχνοντας γυναίκες και παιδιά από τη Χίο, τα οποία, αφού τα εξαγόραζε, τα μετέφερε πίσω στο νησί.

Η γυναίκα του,  η Λωξάντρα Μαξίμου, η οποία στις Σφαγές της Χίου ήταν έξι ετών, αιχμαλωτίστηκε και πουλήθηκε σε αιγυπτιακό χαρέμι.  Μια μεγάλη τριανταφυλλιά κρεατοελιά που είχε στο μέτωπό, ανάμεσα στα φρύδια της, ήταν το στοιχείο που την έσωσε μετά από λίγα χρόνια. Από αυτή την κρεατοελιά αναγνωρίστηκε από συγγενείς της, εξαγοράστηκε και μεταφέρθηκε στη Σύρο.  Όταν παντρεύτηκε τον Αντώνη Μπενάκη, θέλησε να την αφαιρέσει, όμως ο σύζυγός της την απέτρεψε λέγοντάς : «Αυτό το σημάδι σ’ έσωσε από το χαρέμι. Μ’ αυτό το σημάδι θα πεθάνεις». Και το δέχτηκε.

Στον εκ μητρός παππού της Π. Δέλτα, τον Κωνσταντίνο Χωρέμη, που ήταν Δημογέροντας της Χίου, αποδίδεται η φράση: «Όσους ξέρω, τόσοι να μείνουν», δηλώνοντας το μίσος του προς τους Τούρκους.  Στις σφαγές της Χίου ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών. Για να σωθούν από τα ταγκαλάκια πήρε κι αυτός το δρόμο της φυγής προς τα νότια. Ωστόσο, στο μοναστήρι του Αγίου Μηνά τους πρόφθασαν.  Αιχμαλώτισαν την ωραία γυναίκα του και τα παιδιά του, ενώ ο ίδιος σώθηκε κρυμμένος για πολλές εβδομάδες στα μνήματα του νεκροταφείου, προστατεύοντας μικρά παιδιά, που βρίσκονταν εκεί χωρίς γονείς.

Έβγαινε τη νύχτα να βρει κανένα κομμάτι ψωμί και πάλι κρυβότανε στα μνήματα, μέχρι που κόπασε το κακό. Για τη  γυναίκα και τα παιδιά του διαδόθηκε πως κάηκαν στην τουρκική ναυαρχίδα  κατά την πυρπόλησή της από τον Κανάρη. Τριάντα χρονών ξαναπαντρεύτηκε τη δεκαπεντάχρονη Πουλουδιά Λουλούδη. Στο έργο της Π. Δέλτα «Τρελαντώνης»,  Πουλουδιά είναι το όνομα που δίνει η συγγραφέας στον εαυτό της. Ο Χωρέμης απέκτησε με την Πουλουδιά δεκαέξι παιδιά από τα οποία μεγάλωσαν μόνο τα οχτώ, έξι αγόρια και δύο κορίτσια. Το τελευταίο κορίτσι ήταν η Βιργινία, μητέρα της Πηνελόπης Δέλτα.

*Ο Κώστας Μερούσης είναι Φιλόλογος και Πρόεδρος του Ε.Σ της Βιβλιοθήκης Χίου “Κοραής”

Πληροφορίες και φωτογραφίες: « Π.Σ. Δέλτα: Πρώτες Ενθυμήσεις», Ερμής, Αθήνα 1991.

Διαβάστε επίσης: «Τις εξέταζαν και τις πασπάτευαν όπως οι χασάπηδες τα αρνιά». Η πώληση των γυναικών της Χίου στα σκλαβοπάζαρα μετά τη σφαγή. «Πούλαγαν τις 12χρονες όπως τα ζώα, για τρεις λίρες το κεφάλι»