Ο Όρσον Γουέλς έπαθε δηλητηρίαση από τον καφέ όταν γύριζε τον “Πολίτη Κέιν”. Οι καινοτομίες του έργου και η απομυθοποίηση του “Αμερικανικού Ονείρου”

Την 1η Μαΐου 1941 προβλήθηκε για πρώτη φορά στις αμερικανικές αίθουσες η ταινία του Όρσον Γουέλς, “Πολίτης Κέιν”. Το έργο απέτυχε παταγωδώς, εξαιτίας της λογοκρισίας από τον μεγιστάνα του Τύπου, Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, αλλά και τις πρωτοποριακές, για την εποχή, αφηγηματικές και τεχνικές καινοτομίες.

Ο Γουέλς ήταν 26 χρόνων όταν υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρεία παραγωγής “RKO Pictures”, για την ολοκλήρωση δύο ταινιών. Μαζί με τον φωτογράφο Γκρεγκ Τόλαντ και τον συνεργάτη του στο σενάριο, Χέρμαν Μάνκιεβιτς, σκηνοθέτησε, έγραψε και πρωταγωνίστησε σε ένα φιλμ που μέχρι και σήμερα θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα όλων των εποχών.

Πρωτοτυπία στην αφήγηση με τρύπες στο στούντιο!

Ο μεγαλοεκδότης και πάμπλουτος Τσαρλς Φόστερ Κέιν πεθαίνει μόνος στο δωμάτιό του. Στιγμές πριν ξεψυχήσει αναφωνεί τη λέξη “Rosebud”. Μετά την είδηση του θανάτου του, μία ομάδα δημοσιογράφων, με πρωτοπόρο τον Τζέρι Τόμσον, προσπαθεί να μάθει όσα περισσότερα μπορεί για την προσωπική ζωή του Κέιν, αλλά και να λύσει το αίνιγμα που κρύβεται πίσω από την τελευταία του λέξη.

Η υπόθεση του “Πολίτη Κέιν” έμοιαζε σαν μια συνηθισμένη δραματική ταινία με την κατάλληλη δόση μυστηρίου.

Ωστόσο, το σενάριο ήταν πρωτοποριακό. Η αφήγηση των γεγονότων δεν είχε μια ευθεία χρονική σειρά, αλλά αποτελούταν από ένα άχρονο, μη γραμμικό αφηγηματικό μοτίβο. Δεν υπήρχε αρχή, μέση και τέλος.

Οι θεατές παρακολουθούσαν τα στάδια της ζωής του Κέιν μέσω χρονικών αναδρομών. Οι αναδρομές αυτές βέβαια συχνά ήταν αντιφατικές μεταξύ τους, γιατί δίνονταν από τους ανθρώπους που έζησαν τον Κέιν σε κάποια στιγμή της ζωής του.

Ο μεγιστάνας, λοιπόν, εμφανιζόταν άλλοτε αδίστακτος και άλλοτε συγκινητικά ανθρώπινος.

Ανεξάρτητα από το ευρηματικό σενάριο, ο Γουέλς με τους συνεργάτες του πρωτοπόρησαν και στο τεχνικό κομμάτι  της ταινίας. Ο φωτισμός και οι σκιάσεις που παρέπεμπαν στον γερμανικό εξπρεσιονισμό, έδιναν σε κάθε σχεδόν πλάνο την αίσθηση του κλειστοφοβικού.

Αυτά όμως που ξεχώρισαν ήταν τα πλάνα από πολύ χαμηλή λήψη. Ο Κέιν φάνταζε μια τεράστια και επιβλητική φιγούρα. Για να το κατορθώσει αυτό, ο Γουέλς άνοιξε τρύπες στο στούντιο και τοποθέτησε μέσα τις κάμερες, με αποτέλεσμα να γυρίζει τα πλάνα από πολύ χαμηλά.

Για να μη φαίνονται τα μικρόφωνα που ήταν τοποθετημένα στο ταβάνι, έντυσε όλους τους τοίχους με μουσελίνα! Τα μικρόφωνα ήταν εκεί, αλλά ήταν αόρατα.

Μια ακόμη μεγάλη καινοτομία ήταν το βάθος πεδίου.

Ο θεατής μπορούσε να δει το ίδιο καλά τους πρωταγωνιστές του πλάνου όσο και όσα διαδραματίζονταν πίσω και μακριά από αυτούς. Για να γίνει κάτι τέτοιο, ο Γουέλς ένωσε δύο πλάνα “το ένα πάνω στο άλλο”.

Σε αυτές τις καινοτομίες συνέβαλε πολύ ο κινηματογραφιστής Γκρεγκ Τόλαντ. Ο δεύτερος ήταν αυτός που πλησίασε τον Γούελς και προθυμοποιήθηκε να συνεργαστεί μαζί του. Όταν ο Γουέλς του είπε ότι ο ίδιος “δεν γνωρίζει τίποτα από ταινίες” ο Τόλαντ τού απάντησε: “Για αυτό και θέλω να το κάνω, γιατί πιστεύω ότι αν σε αφήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο ανεξάρτητο, θα κάνουμε μία ταινία που θα φαίνεται πολύ διαφορετική. Βαρέθηκα να δουλεύω με ανθρώπους που ξέρουν τόσα πολλά”.

Ατύχημα στα γυρίσματα και δηλητηρίαση

Η υποκριτική του Γουέλς ως Τσαρλς Φόστερ Κέιν ήταν εξαιρετική. Ο ηθοποιός αφοσιώθηκε στον ρόλο του δυνάστη μεγαλοεκδότη, ο οποίος χρειαζόταν μεγάλη ποσότητα ενέργειας, πολλές φορές ρισκάροντας την υγεία του. Κατά τη διάρκεια της σκηνής που ο Κέιν εισβάλει στο δωμάτιο της Σούζαν, διαλύει έπιπλα και πετάει πράγματα παντού, ο Γουέλς έκοψε πολύ άσχημα το αριστερό του χέρι.

Στη σκηνή που ο Κέιν, επίσης, αντιμετωπίζει τον Τζιμ Γκέτις σε μία σκάλα, ο Γουέλς παραπάτησε και τραυμάτισε τον αστράγαλό του.

Μετά το ατύχημα, ο Γουέλς έπρεπε να ξαναγυρίσει ορισμένες σκηνές, ενώ για μερικές εβδομάδες κυκλοφορούσε στα πλατό με αναπηρικό καροτσάκι.

Καθώς σκηνοθετούσε και πρωταγωνιστούσε στην ταινία, ο Γουέλς έμενε πολλές ώρες άγρυπνος και τελικά εθίστηκε στην καφεΐνη. Έφτασε στο σημείο να πίνει περισσότερες από 30 κούπες καφέ την ημέρα! Μέχρι που έπαθε δηλητηρίαση.

Επιπλέον, εκείνη την εποχή άρχισε τις βλαβερές διατροφικές συνήθειες, καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες λιπαρού κρέατος.

Η εμπορική αποτυχία της ταινίας και η έμμεση σύνδεση με τον Χερστ

Πριν από την επίσημη προβολή είχαν κυκλοφορήσει φήμες ότι ο χαρακτήρας του Τσαρλς Φόρεστ Κέιν είχε βασιστεί στη ζωή του βαρόνου των Μέσων Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, έναν από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους της Αμερικής. Από την έπαυλη με τα εξωτικά ζώα και τον έρωτα για μία ηθοποιό, υπήρχαν πολλές ομοιότητες μεταξύ του Κέιν και του Χερστ.

Μάλιστα, η ίδια η λέξη “Rosebud” φημολογούνταν ότι ήταν ο “ερωτικός” χαρακτηρισμός ενός συγκεκριμένου σημείου του σώματος της ερωμένης του Χερστ, Μάριον Ντέιβις.

Ο μεγιστάνας απαγόρευσε τη διαφήμιση της ταινίας από τις εφημερίδες του, ενώ προσπάθησε να εμποδίσει την προβολή του “Πολίτη Κέιν” με κάθε τρόπο.

Κατηγόρησε τον Όρσον Γουέλς ότι ήταν κομμουνιστής, ενώ πολλές κινηματογραφικές αίθουσες αποφάσισαν να μην προβάλουν την ταινία.

Ο “Πολίτης Κέιν” τελικά απέτυχε εμπορικά και κέρδισε μόνο ένα Όσκαρ, Καλύτερου Σεναρίου, από τις συνολικά εννέα υποψηφιότητες.

Παράλληλα, μέσα από το έργο, ο Γουέλς απομυθοποίησε την έννοια του “Αμερικανικού Ονείρου”. Η πολιτική επιρροή και τα αμύθητα κέρδη δεν ήταν ικανά να σώσουν τον Κέιν, ο οποίος πέθανε μόνος. Δεν ήταν ο πλούτος που θα έφερνε ευτυχία, αλλά η αγάπη και τα συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα.

Ο “Πολίτης Κέιν” θεωρείται σήμερα μία από τις κορυφαίες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Σε αυτό συνέβαλε η διαφορετική “ανάγνωση” του έργου, όταν στα τέλη της δεκαετίας του ΄40 προβλήθηκε στην Ευρώπη και ο γάλλος θεωρητικός André Bazin αποθέωσε την ευρηματικότητα και την πρωτοποριακή σκέψη του Όρσον Γουέλς.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Από ποιον βγήκε η φράση «κίτρινος τύπος»; Ο εκδότης που ενέπνευσε την ταινία «Πολίτης Κέιν». Κατασκεύαζε ειδήσεις και σκάνδαλα. Έβγαλε το Cosmopolitan, το Ηarpers bazaar και δεκάδες εφημερίδες…