Ο Μουσολίνι απείλησε με αποκεφαλισμό όσους μιλούσαν την ελληνική διάλεκτο στην Κάτω Ιταλία. Ακούστε την διάλεκτο των «Γκρίκο», που η μειονότητα αγωνίζεται να μη χαθεί (Βίντεο)

Οι Γραικάνοι, οι κάτοικοι των ελληνόφωνων χωριών της κάτω Ιταλίας λένε πως στα χαρτιά είναι Ιταλοί και στην καρδιά Έλληνες.  

Οι Γκρίκο μιλούν την κατωιταλική διάλεκτο, που κατάφερε να διατηρηθεί ζωντανή μέσα από τα τοπωνύμια, τα τραγούδια, τις παραδόσεις και τα έθιμα των κατοίκων τους.

Η ελληνική διάλεκτος ομιλείται σε δύο, γεωγραφικά και γλωσσικά, ξεχωριστές περιοχές, στην περιοχή της Μποβεσία, η οποία βρίσκεται στη νότια άκρη της Καλαβρίας  και στην περιοχή Σαλέντο ή αλλιώς Γκρέτσια Σαλεντίνα (Σαλεντινή Ελλάδα) της Απουλίας κοντά στην πόλη Λέτσε.

Η προέλευση

Τα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας είναι σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του Ασπρομόντε, απομονωμένα σε ένα από τα φτωχότερα μέρη της Ιταλίας ενώ τα χωριά της Γκρέτσια Σαλεντίνα είναι πιο προνομιούχα,

σκορπισμένα μάλιστα σε μια εύφορη πεδιάδα γεμάτη αμπέλια.

Μάλιστα ανάμεσα στις δύο περιοχές που ομιλείται η γκρίκο παρατηρούνται σημαντικές διαφορές.

Δύο είναι οι βασικές θεωρίες σχετικά με την προέλευση της διαλέκτου. Σύμφωνα με την πρώτη τα γρεκάνικα προέρχονταιι από τη γλώσσα των Βυζαντινών εποίκων του 9ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, Έλληνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τις περιοχές της Πελοποννήσου, της Ηπείρου, της Στερεάς Ελλάδας, της Εύβοιας και του Πόντου εγκαταστάθηκαν στις χερσονήσους της Καλαβρίας και της Απουλίας.

Τη θεωρία αυτή έρχεται να αντικρούσει μία δεύτερη, με βασικούς εκπροσώπους τον Έλληνα γλωσσολόγο Γεώργιο Χατζιδάκι και τον Γερμανό Gerhard Rohlfs, σύμφωνα με την οποία, οι ρίζες της διαλέκτου ανάγονται πολύ παλαιότερα, στον αποικισμό της Μεγάλης Ελλάδας τον 8ο αιώνα π.Χ. λόγω της ύπαρξης ενός μεγάλου αριθμού δωρικών στοιχείων στη διάλεκτο.

Οι προσπάθειες διατήρησης της διαλέκτου

Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι κάτοικοι δεν μιλούσαν παρά μόνο Γκρίκο. Η διάλεκτος διατηρήθηκε μέσα από την προφορική παράδοση. Κατά τη διάρκεια της παντοδυναμίας του Μουσολίνι, οι Ελληνόφωνοι της Κάτω Ιταλίας αναγκάστηκαν να μιλούν μόνο την ιταλική γλώσσα. Σε διαφορετική περίπτωση απειλούνταν με αποκεφαλισμό! Τα Γκρικάνικα, σταδιακά σταμάτησαν να μιλιούνται, αλλά συνέχισαν να τραγουδιούνται.

Σύμφωνα με το Wikitongues, σήμερα τα Γραικάνικα ομιλούνται από λιγότερους από 1.000 ανθρώπους κυρίως στην Καλαβρία.

Το 1999 το ιταλικό κοινοβούλιο με το νόμο 482 αναγνώρισε τις κοινότητες των Γκρίκο της Καλαβρίας και του Σαλέντο ως ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα, κάνοντας την ομότιμη μαζί με αυτές των Αλβανικών, Καταλανικών, Γερμανικών, Ελληνικών (με καταγωγή από τη σύγχρονη Ελλάδα), Σλοβενικών, και Κροατικών εθνικών μειονοτήτων, καθώς και των γλωσσικών μειονοτήτων της Γαλλικής, Προβενσάλ, Φριούλια, Λαντίνο, Οσετάν, και Σαρδινιακής γλώσσας.

Στην Απουλία, τα Ελληνικά δεν χρησιμοποιούνται στα νηπιαγωγεία, παρά το γεγονός ότι οι τοπικοί κανονισμοί επιτρέπουν στους γονείς να ζητούν και σ’ αυτά τη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Στα δημοτικά σχολεία, η κατάσταση διαφέρει από κοινότητα σε κοινότητα. Σε δύο πόλεις τα Ελληνικά διδάσκονται από το 1978, επισήμως σε πειραματική βάση για 15 ώρες τη βδομάδα, από την πρώτη τάξη και για όλο τον κύκλο του δημοτικού σχολείου. Στην Καλαβρία, τα Ελληνικά χρησιμοποιούνται σποραδικά στα νηπιαγωγεία, συνήθως με πρωτοβουλία των γονιών των παιδιών. Στη δημοτική εκπαίδευση, διδάσκονται τρεις ώρες τη βδομάδα. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ευκαιριακά διδάσκονται σαν ξεχωριστή ύλη.

Στην κατωιταλική διάλεκτο συνυπάρχουν δωρικά κατάλοιπα, βυζαντινά στοιχεία, πολλές ιταλικές λέξεις και πολλές άλλες  από τις τοπικές διαλέκτους της περιοχής.

Εκτός από την γκρίκο, στην Κάτω Ιταλία μιλούσαν την ιωνική διάλεκτο, όπου μέρος αυτής ( η δυτική ιωνική) χρησιμοποιούταν στην Κύμη, Πιθηκούσες και στη Σικελία, τη δωρική, η οποία έχει κατάλοιπα στην κατωιταλική, τη βορειοδυτική και την αχαϊκή, που χρησιμοποιούταν στην Πελοπόννησο και την Κύπρο.

Δείτε το βίντεο όπου η Μαρία Ολύμπια μιλά την κατωιταλική διάλεκτο. Την καταλαβαίνετε;

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Άντρα μου, πάει». Το θρυλικό τραγούδι των Ελληνόφωνων της Κάτω Ιταλίας για τους ξενιτεμένους στα ορυχεία της Γερμανίας, «όπου δουλεύοντας εκεί πεθαίνει ο κόσμος»