Ο μητροπολίτης που πολέμησε την ίδρυση σχολείου για τα κορίτσια. Ο αγώνας να περάσει η δημοτική γλώσσα στην εκπαίδευση

Το κείμενο έστειλε η αναγνώστριά μας,

Καρδακάρη Δήμητρα – Χρυσούλα

Το κίνημα στο Γουδί το 1909 απέκτησε συμβατική και συμβολική σημασία για την εξέλιξη του εκπαιδευτικού δημοτικισμού στην Ελλάδα.

Η πρώτη θεωρητική προβολή του δημοτικισμού σηματοδοτείται με την ίδρυση του Ανωτέρου Δημοτικού Παρθεναγωγείου στον Βόλο το 1908.

Το Παρθεναγωγείο αυτό είχε ως άμεσο και κύριο στόχο να αναγνωριστεί η δημοτική ως όργανο κοινό, εθνικό και γλωσσικό.

Διευθυντής του Παρθεναγωγείο ήταν ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο οποίος ήταν από τους πρωτοπόρους του δημοτικισμού στην εκπαίδευση.

Ο Δελμούζος θεώρησε ότι οι μαθήτριες οφείλουν να έχουν μόρφωση ανθρωπιστική, εθνική και νεωτεριστική, αλλά και γνώσεις πρακτικές οι οποίες θα τους χρειαστούν αργότερα για την συντήρηση του σπιτιού τους και την ανατροφή των παιδιών τους.

Ο ίδιος ως διευθυντής ακολούθησε ένα εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα το οποίο ερχόταν σε αντίθεση με το γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα που εφαρμοζόταν τότε στην Ελλάδα.

Από τα πιο σημαντικά μέτρα που πήρε, αξίζει να αναφερθεί ο περιορισμός των ιστορικό-φιλολογικών μαθημάτων και η έμφαση στα πρακτικά μαθήματα.

Παρόλα αυτά όμως, οι αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν για την ίδρυση του Παρθεναγωγείου ήταν οξύτατες.

Οι υποστηρικτές της καθαρεύουσας και η τοπική κοινωνία του Βόλου θεωρούσαν ότι ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός αποτελούσε απειλή για το έθνος.

Πρωταγωνιστής στην δίωξη εναντίον του Παρθεναγωγείου ήταν ο επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομάτης.

Επίσης ένα σημαντικό γεγονός ήταν η «Δίκη του Ναυπλίου» το 1914 όπου ο Δελμούζος με τον Δημήτριο Σαράτση, τον γιατρό που είχε εισηγηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο για την ίδρυση του Παρθεναγωγείου, κατηγορούνταν ότι προσπάθησαν μέσω της διδασκαλίας και έντυπων φυλλαδίων να προσηλυτίσουν τους νεαρούς μαθητές στην αθεΐα.

Η Δίκη τελείωσε με την αθώωση των κατηγορουμένων και σε συνδυασμό με συλλαλητήρια της τοπικής κοινωνίας του Βόλου, το Παρθεναγωγείο έκλεισε οριστικά το 1911.

Παρά τη βραχύχρονη λειτουργία του, το Παρθεναγωγείο είχε επισπεύσει την εκδήλωση και άλλων κινήσεων αλλαγής σε πολλά επίπεδα.

Από αυτά ξεχωρίζουν ο Σύνδεσμος Ελλήνων Δημοδιδασκάλων, όπου εμφανίζονται διασπαστικές τάσεις κυρίως από τους επαρχιακούς τοπικούς συλλόγους για να αποσπάσουν την επικυριαρχία των Αθηναίων συναδέλφων τους.

Οι δάσκαλοι τώρα ζητούν και αυτοί το δικαίωμα εκλογής σε θέσεις επιθεωρητών.

Δημιουργούνται ακόμη: Η Φοιτητική Συντροφιά, ομάδα φοιτητών όπου ζητούσαν να καθιερωθεί η ζωντανή ελληνική γλώσσα σε όλα τα είδη του γραπτού μας λόγου.

Θεωρούσαν ότι το γλωσσικό ζήτημα δεν ήταν μόνο φιλολογικό και επιστημονικό αλλά ήταν ζήτημα εκπαιδευτικό, κοινωνικό και εθνικό.

Η Ένωσις Ελληνίδων, όπου από το 1908 αναπτύσσει ιδιαίτερη δραστηριότητα στο χώρο της προσχολικής ηλικίας και της εκπαίδευσης των γυναικών.

Το Κυριακόν Σχολείον Εργατριών(1911), από το Εργατικό Κέντρο των Αθηνών.

Τέλος, ο Εκπαιδευτικός Όμιλος(1910) όπου στα ιδρυτικά κείμενα του δεν αποκρύπτει την ένταξη της προσπάθειας στο ευρύτερο κίνημα του «εκπαιδευτικού δημοτικισμού».

Ιδρυτές του Ομίλου ήταν ο Δημήτριος Γληνός, ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης.

Και οι τρεις ηγέτες εκφράζουν τους τρεις βασικούς άξονες του κινήματος: τον κοινωνικό, τον παιδαγωγικό και το γλωσσικό.

Ο Όμιλος δέχτηκε την επίθεση του Ψυχάρη για το συμβιβαστικό χαρακτήρα της δημοτικής που ακολουθούσε.

Παρόλο που ο Όμιλος δεν λειτούργησε ως συλλογικό όργανο λήψης αποφάσεων, πρόσφερε δύναμη στους ηγέτες τους καθώς τους επέτρεπε να δηλώνουν απόψεις και αιτήματα όχι ατομικά αλλά ως εκπρόσωποι μιας σχετικά μεγάλης ομάδας οπαδών του δημοτικισμού.

Επιπλέον, τον Απρίλιο του 1910 ιδρύεται το «Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως», όπου κύριος σκοπός του ήταν η θεωρητική και πρακτική παιδαγωγική μόρφωση των λειτουργών της Μέσης Εκπαιδεύσεως.

Ο στόχος του Υπουργείου Παιδείας με την ίδρυση του Διδασκαλείου ήταν διττός: Πρώτον, να ικανοποιηθεί το παλαιό αίτημα για την παιδαγωγική κατάρτιση των καθηγητών.

Δεύτερον, ενώ αρχικά για το Υπουργείο ο ρόλος του Διδασκαλείου θα ήταν παρεμβατικός για να ελέγχει την απομάκρυνση των φοιτητών από την κατεστημένη ισορροπία, τελικά χρησιμοποιήθηκε ως αντιστάθμισμα στο συντηρητισμό του Πανεπιστημίου, προκειμένου οι καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης να επηρεαστούν από τις νεωτερικές θέσεις.

Ως πρώτος διευθυντής του Διδασκαλείου ορίστηκε ο Νικόλαος Εξαρχόπουλος παιδαγωγός ο οποίος παρέμεινε ως το 1912, καθώς διορίστηκε καθηγητής της Παιδαγωγικής στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών και έκτοτε τοποθετήθηκε εναντίον του δημοτικισμού.

Ως νέος διευθυντής του Διδασκαλείου ορίστηκε ο Δημήτριος Γληνός, από τον οποίο ο νέος υπουργός Ιωάννης Τσιριμώκος ζήτησε να τον βοηθήσει στην προεργασία για τον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Τον Ιανουάριο του 1912 ο Γεώργιος Παπασωτηρίου ως πρόεδρος του Κεντρικού Εποπτικού Συμβουλίου του υπουργείου, κοινοποίησε μια εγκύκλιο από την οποία ζητούσε τις απόψεις των αποδεκτών για την αναμόρφωση των προγραμμάτων του Δημοτικού σχολείου και των Παρθεναγωγείων.

Έτσι λοιπόν έως το 1913 είχαν αποσαφηνιστεί οι νεωτερικές θέσεις στα εκπαιδευτικά.

Τώρα, ενάντια σε αυτές τις εκσυγχρονιστικές προσπάθειες στάθηκαν δυο κυρίαρχες προσωπικότητες, οπαδοί της καθαρεύουσας ο Γεώργιος Χατζιδάκις, καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο Γεώργιος Μιστριώτης καθηγητής Πανεπιστημίου, ο οποίος ήταν και ηγέτης της αντίδρασης.

Ο Μιστριώτης ίδρυσε μια «Επιτροπεία» για την έννομη προστασία της εθνικής γλώσσας.

Γενικότερα η στροφή των συντηρητικών στρέφεται κυρίως στην μέση βαθμίδα της εκπαίδευσης, καθώς τα δείγματα ανεξαρτησίας των νέων είχαν πολλαπλασιαστεί και η κίνηση προς το Πανεπιστήμιο των αποφοίτων Γυμνασίου είχε αυξηθεί και έτσι ο κοινωνικός τους ρόλος είχε γίνει σημαντικός.

Επιπλέον, το 1915 ιδρύεται με πρωτοβουλία του Γληνού το πρώτο εκπαιδευτικό σωματείο των καθηγητών της δεύτερης βαθμίδας «Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος των Λειτουργών της Μέσης Εκπαιδεύσεως».

Επιπροσθέτως, τον Μάιο του 1917 η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης με τον Γληνό ως Πρόεδρο του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου και με Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Αβέρωφ εξέδωσαν διάταγμα στο οποίο τα αναγνωστικά των πρώτων τάξεων του δημοτικού να είναι γραμμένα στην δημοτική γλώσσα.

Το διάταγμα αυτό κυρώθηκε το 1917 όταν η κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Αθήνα.

Η κίνηση αυτή αποτέλεσε την σημαντικότερη παρέμβαση στην εξέλιξη των νεοελληνικών πραγμάτων. Επίσης με τη μεταφορά της κυβέρνησης στην Αθήνα, συμπληρώθηκε ο νόμος του 1917 με την έγκριση πολλών βιβλίων και την επιλογή ενός από τους συλλόγους δασκάλων /καθηγητών με εισήγηση του διδάσκοντα, έλλειψη δεσμευτικών διδακτικών οδηγιών, συγγραφή σχολικών βιβλίων με διαγωνισμό, δυνατότητα έγκρισης ειδικών εγχειριδίων για ειδικές κατηγορίες σχολείων ή συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές.

Σε όλα αυτά βέβαια συμβάλλουν και οι τρεις μεγάλοι του εκπαιδευτικού δημοτικισμού: Γληνός, Δελμούζος, Τριανταφυλλίδης.

Και οι τρεις του συμβάλλουν στον κανονισμό της δημοτικής, την διαφώτιση των δασκάλων και την συγγραφή και έκδοση καινούργιων διδακτικών βιβλίων.

Έτσι από το 1918 ως κρατικά σχολικά βιβλία κυκλοφορούν το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο του Αλέξανδρου Δελμούζου και Τα Ψηλά Βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου.

Μάλιστα Τα Ψηλά Βουνά το 1974, μετά την πτώση της Χούντας, χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως κρατικό βιβλίο.

Όμως το εκσυγχρονιστικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί δεν είχε μεγάλη διάρκεια.

Με τις εκλογές τις 1ης Νοεμβρίου του 1920, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχασε τις εκλογές και την ανάληψη κυβέρνησης την ανέλαβε ο Δημήτριος Ράλλης.

Ο νέος υπουργός Παιδείας Θεόδωρος Ζαΐμης όρισε μια επιτροπή «προς εξέταση της γλωσσικής διδασκαλίας των δημοτικών σχολείων».

Έτσι τις αρχές Φεβρουαρίου του 1921 δόθηκε απόφαση να καούν τα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 1918 και να χρησιμοποιηθούν τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πριν το 1917 βιβλία που ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα.

Το κείμενο έστειλε η αναγνώστριά μας,

Καρδακάρη Δήμητρα – Χρυσούλα

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected]

Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται μετά από συνεννόηση.

Η “ΜτΧ” δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ευαγγελικά. Οι αιματηρές διαδηλώσεις των φοιτητών κατά μετάφρασης των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα. Έριξαν την κυβέρνηση και ανάγκασαν τον Αρχιεπίσκοπο σε παραίτηση…