Ο μικρός ναός στην Πλάκα, που παραμένει άθικτος από το 1200 μ.Χ. Από την αυλή του βομβαρδίστηκε ο Παρθενώνας

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου είναι από τους λίγους βυζαντινούς της Αθήνας που διασώζεται άθικτος από την εποχή της κατασκευής του.

Δεσπόζει από τις αρχές του 12ου αιώνα στην συμβολή των οδών Ερεχθέως και Ερωτοκρίτου στην Πλάκα. Οι περισσότερες αγιογραφίες στον τρούλο και στους τοίχους διατηρούνται ανέγγιχτες από το 1200! Το εντυπωσιακότερο στοιχείο της ιστορίας του, παρόλα αυτά, είναι ο ρόλος που διαδραμάτισε κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τους Ενετούς.

Η πολιορκία της Ακρόπολης

Τον Σεπτέμβριο του 1687 ο Βενετός αρχιστράτηγος Φραγκίσκος Μοροζίνι κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά με το στόλο του. Οι χριστιανοί κάτοικοι της Αθήνας είχαν ελπίδες ότι θα τους απελευθέρωνε από τους Οθωμανούς. Στην πραγματικότητα, ο Μοροζίνι ήθελε να καταλάβει την πόλη με κάθε τίμημα.

Εκείνη την εποχή, ο ναός του Παρθενώνα χρησιμοποιούνταν ως μπαρουταποθήκη από τους Οθωμανούς. Κάποιος έδωσε αυτή την πληροφορία στο Βενετό στρατηγό. Οι Τούρκοι ήλπιζαν ότι θα σεβαστεί το μνημείο και δε θα ρίξει βολές εναντίον του. Όμως, ο Μοροζίνι μπροστά στη νίκη, δε δίστασε αν και είχε πλήρη επίγνωση της πολιτιστικής αξίας της Ακροπόλεως. Παράταξε τους άντρες περιμετρικά του ναού και έδωσε εντολή για πυρ. Τοποθέτησε δύο κανόνια στον περίβολο του Αγίου Ιωάννη στην Πλάκα, ο οποίος έβλεπε κατευθείαν την βόρεια πλευρά του βράχου της Ακρόπολης.

Επί τέσσερις μέρες βομβάρδιζε τον ιερό βράχο. Μια «τυχαία βολή», όπως τη χαρακτήρισε αργότερα στην κυβέρνηση της Βενετίας, τελικά τον ανατίναξε. Μια οβίδα τρύπησε τη στέγη του Παρθενώνα και χτύπησε πεντακόσια βαρέλια πυρίτιδας.

Το μεγαλύτερο τμήμα του ναού καταστράφηκε, μετά από εκατοντάδες χρόνια που άντεξε σε σεισμούς, επιθέσεις και βανδαλισμούς.

Λίγες μέρες αργότερα, στρατιώτες του αρχιστράτηγου Μοροζίνι προσπάθησαν να αφαιρέσουν ένα τμήμα της δυτικής πλευράς του Παρθενώνα. Το αποτέλεσμα ήταν, πιθανότατα λόγω αδεξιότητας των στρατιωτών, το τμήμα που αποσπάστηκε να πέσει στο έδαφος και να θρυμματιστεί.

Ένας ναός που άντεξε στον χρόνο

Ο ναός είναι μικρών διαστάσεων, δικιόνιος σταυροειδης εγγεγραμμένος με τρούλο και νάρθηκα. Ο συνήθης οκταγωνικός Αθηναϊκός τρούλος στηρίζεται σε δύο κτιστές κολόνες ανατολικά και σε δύο Ρωμαϊκά κιονόκρανα δυτικά του ναού. Η χρήση αρχαιοπρεπών αρχιτεκτονικών υλικών ήταν σύνηθες φαινόμενο κατά την Βυζαντινή περίοδο.

Τα σωζόμενα τμήματα αγιογραφιών χρονολογούνται στον 13ο αιώνα και είναι έργο τοπικού εργαστηρίου. Στον τρούλο εικονίζεται ο Παντοκράτορας, στην αψίδα του ιερού η ένθρονη Παναγία με το Θείο Βρέφος, στην καμάρα του ιερού η Ανάληψη του Ιησού, στη βόρεια πλευρά του ιερού διακρίνεται έφιππος άγιος, πιθανόν ο Άγιος Γεώργιος και στο νότιο τοίχο ο Άγιος Βασίλειος. Στο νότιο τμήμα του ναού έχουν βρεθεί έξι στρώματα τοιχογραφιών!

Παρότι δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να αποδεικνύουν το ακριβές έτος της ανέγερσής του, οι ειδικοί την τοποθετούν στα τέλη του 11ου αιώνα (1040-1080). Μάλιστα, η χρονολόγηση αυτή επιβεβαιώθηκε το 1975 κατά την συντήρηση του ναού από την Α Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τότε βρέθηκε στα χώματα της αρχικής κεραμώσεως ένα χάλκινο νόμισμα της εποχής του Αλέξιου Α’ Κομνηνού!

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου είναι από τους λίγους βυζαντινούς ναούς της Αθήνας που διασώζεται με τις τοιχογραφίες του ανέγγιχτες έως σήμερα. Αξίζει σίγουρα να τον επισκεφθείτε.

Αρχική εικόνα: Wikimediamtx Commons