Ο μακεδονομάχος Παύλος Μελάς σκοτώθηκε μία φορά, αλλά τάφηκε πέντε. Γιατί οι συμπολεμιστές του έκοψαν το κεφάλι. Πως έγινε η αναγνώριση από τη γυναίκα του Ναταλία

Τη ζωή και τη δράση του αξιωματικού Παύλου Μελά στον Μακεδονικό Αγώνα, παρουσίασε η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο. Η πρεμιέρα έγινε την Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 2018 στις 21.00 από το COSMOTE HISTORY και το επεισόδιο είναι διαθέσιμο on demand στην υπηρεσία COSMOTE TV PLUS.

Ο  Παύλος Μελάς υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές του Μακεδονικού Αγώνα. Ο θάνατός του στη Στάτιστα στις 13 Οκτωβρίου 1904 από σφαίρα Τούρκου ανέδειξε τον Μελά σε σύμβολο πατριωτισμού. Δεν ήταν όμως ο θάνατος, αλλά οι ταφές του Παύλου Μελά εκείνες που αποτέλεσαν την κορύφωση του ιστορικού δράματος.

Όπως πληροφορούμαστε από την επιστολή του δάσκαλου Βασιλείου Αγοραστού προς τον Ίωνα Δραγούμη, ο Μελάς ετάφη προσωρινά σε ασφαλές μέρος της Στάτιστας, προκειμένου η σορός να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Οι συμπολεμιστές του έστειλαν μεταμφιεσμένο άνδρα στη Στάτιστα για να παραλάβει κρυφά και να μεταφέρει στο Πισοδέρι το σώμα του.

Ενώ ο απεσταλμένος έχει αρχίσει την εκταφή του νεκρού, μαθαίνουν ότι τουρκικό απόσπασμα φτάνει στο χωριό. Τότε ο άντρας αποφασίζει να κόψει το κεφάλι του Μελά και να το πάρει μαζί του μέσα στο σακίδιο. Η κεφαλή του Μελά ενταφιάστηκε στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι στις 18 Οκτωβρίου 1904. Από εκεί με μυθιστορηματικό τρόπο και παρέμβαση του Μητροπολίτη Καστοριάς έφτασε και ενταφιάστηκε  στην Καστοριά.

Η μαρτυρία του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη για την γυναίκα του Μελά συγκλονίζει:

“Η κυρία Μελά είχε ζητήσει να φέρουν το κεφάλι του, που ήταν θαμένο στο Πισοδέρι. Έστειλα λοιπόν μέσω Φλωρίνης στο Πισοδέρι τον έμπιστο μου Ζησιάδη με τη θήκη της μίτρας μου για να βάλη σ’ αυτή το κεφάλι και να το φέρη στη Μητρόπολι. Επειδή όμως ήταν ύποπτος στους Τούρκους ο Ζησιάδης. τον έπιασαν στη Φλώρινα και τον έριξαν στις φυλακές.

Τότε κατ’ εντολήν του ο γραμματέας της Μητροπόλεως Φλωρίνης πήγε στο Πισοδέρι, πήρε το κεφάλι και το έφερε στην Καστοριά.

Η κυ­ρία Μελά όμως από τη συγκίνησί της δε θέλησε να δη το κεφάλι μ’ όλο που είχε αμφιβολίες αν αληθινά το κεφάλι ήταν του Μελά. Και για να το εξακρίβωση έκανε τούτο. Είπε στην αδερφή μου Αφροδίτη ότι ο Μελάς είχε ένα δόντι χρυσό και παρεκάλεσε να ιδή αυτή αν και το κρανίο το είχε.

Η αδελφή μου πήγε, κύταξε, είδε ότι είχε τρία χρυσά δόντια και της είπε την αλήθεια. Τότε πια πείστηκε πως ήταν το κεφάλι του Μελά, γιατί πραγματικά είχε τρία χρυσά δόντια κι όχι ένα και ξέσπασε σε λυγμούς. Έγινε η ανακομιδή σ’ ένα κιβώτιο, όπου βάλαμε τα κόκκαλα και το κεφάλι και μαζί χώμα από τον οικογενειακό του τάφο και διάφορα ενθύ­μια των παιδιών του και δικά της, που έφερε μαζί της η κυρία Μελά.

Το μνημόσυνο έγινε πάνδημο και σ’ αυτό ήταν παρών και ο Τούρκος αξιωματικός. Η ημέρα ήταν πολύ πένθιμη. Η κυρία Μελά μέσα στην εκκλησία εκράτησε στάσι αντρική και μόνον άμα επιστρέψαμε στη Μητρόπολι εξέσπασε σε κλάμματα. Τη νύχτα του μνημόσυνου άνοιξα ένα τετράγωνο τάφο εμπρός στην Αγία Τράπεζα και εκεί αποθέσαμε τα ιερά λείψανα. Έπειτα έβαλα μια τετράγωνη πλάκα από πάνω, την εσφράγισα με τσιμέντο κι έμειναν εκεί περιμένοντας την ημέρα ιης απελευθερώσης της Μακεδονίας, που ευτυχώς δεν άργησε να έρθη και μένουν, νομίζω, ακόμα και σήμερα εκεί κοντά στον τόπο του ηρωικού θανάτου του¨. 

Σαράντα έξι χρόνια αργότερα, το 1950, το σκήνωμα και η κεφαλή του μεγάλου Μακεδονομάχου μεταφέρθηκαν από το δάπεδο της Αγίας Τράπεζας και ενταφιάστηκαν εντός του παρεκκλησίου των Ταξιαρχών και εκεί παραμένου. Σώμα και κεφαλή ετάφησαν συνολικά πέντε φορές, αλλά ο μελάς έγινε το κορυφαίο σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα.

Δείτε το τρέιλερ της εκπομπής της “Μηχανής του Χρόνου” για τον Παύλο Μελά:

Η εκπομπή καταγράφει το ιστορικό περιβάλλον της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα με την έξαρση του βουλγαρικού εθνικισμού, που  ξεκίνησε με τη δημιουργία της Εξαρχίας. Ήταν η περίοδος που οι Βούλγαροι σταμάτησαν να αναγνωρίζουν τον οικουμενικό Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη και δημιούργησαν δική τους εκκλησία με σκοπό τον προσηλυτισμό  και τον εκβουλγαρισμό του πληθυσμού στην Μακεδονία. Η πίεση των Βούλγαρων μετατράπηκε σε ωμή βία, με εκβιασμούς, χρηματισμούς του πληθυσμού, ακόμα και δολοφονίες ιερέων και δασκάλων.

To Οθωμανικό κράτος στο οποίο ανήκε τότε η Μακεδονία, δεν αντέδρασε άμεσα στη βουλγαρική τρομοκρατία. Αλλά ούτε και η Αθήνα, έλαβε  δυναμικά μέτρα.  Μετά την αποτυχία του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 η Μακεδονία είχε αφεθεί στην τύχη της.

Η εκπομπή καταγράφει την είσοδο του Παύλου Μελά στην υπόθεση και την στράτευσή του στην ιδέα του Μακεδονικού Αγώνα. Ο νεαρός αξιωματικός ήταν γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, ζούσε στην Κηφισιά μαζί με την γυναίκα και τα δύο παιδιά του. Ήταν γαμπρός του διπλωμάτη Ίωνα Δραγούμη και η πληροφόρηση που του παρείχε για τα δεινά του ελληνισμού στην περιοχή τον κινητοποίησαν.

Ο θάνατος του Μελά, κινητοποίησε το ελληνικό κράτος και αφύπνισε ακόμη περισσότερο τους αγωνιστές στη Μακεδονία. Μέσα από τις απόψεις ιστορικών και ερευνητών,  αλλά και μαρτυρίες απογόνων των μακεδονομάχων, η εκπομπή ταξιδεύει στα ταραγμένα  χρόνια των κομιτατζήδων και της ελληνικής αντίστασης.

Στην εκπομπή μιλούν: Γιάννης Μελάς- απόγονος οικογένειας Μελά, Βασίλης Νικόλτσιος- διευθυντής Μουσείου Μακεδονικού αγώνα Θεσσαλονίκης, Σπυρίδων Σφέτας- ιστορικός, πατήρ Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης – ιεροκήρυκας της Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης Πρεσπών και Εορδαίας Γιούρα Κονσταντίνοβα- καθηηγήτρια ιστορίας στη Βουλγαρία, Σπυρίδων Πλουμίδης- ιστορικός, Άλκης Ρήγος- καθηγητής ιστορίας, Βασίλης Γούναρης- καθηγητής ιστορίας, Αθανάσιος Καραθανάσης- πρόεδρος εταιρείας μακεδονικών σπουδών, Κωνσταντίνος Π. Γκιουλέκας – συγγραφέας, Χρυσόστομος Παπασταύρος- πρόεδρος συλλόγου φίλοι μουσείου μακεδονικού αγώνα Καστοριάς, Σόνια Ευθυμιάδου- εκπαιδευτικός και μέλος συλλόγου φίλοι μουσείου μακεδονικού αγώνα Καστοριάς, Κωνσταντίνος Μαλεγκάνος- απόγονος φονευθέντος δασκάλου Β. Μαλεγκάνου, Κυριάκος Μωυσίδης- Θεολόγος, Μάρκος Λάτσιος- γραμματέας μουσείου μακεδονικού αγώνα Καστοριάς.

Μην χάσετε την δεύτερη εκπομπή για τον Μακεδονικό αγώνα : Οι ήρωες Μακεδονομάχοι. Ο Τέλλος Άγρας και η παγίδα των Βούλγαρων. Ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης που οπλοφορούσε και καπετάν Κώττας που εκτελέστηκε φωνάζοντας στα σλάβικα «Ζήτω η Ελλάς». 

Διαβάστε ακόμα: Κορέστεια, τα πλινθόκτιστα χωριά της Καστοριάς που ερήμωσαν. Εκεί συγκρούστηκαν ανελέητα οι Μακεδονομάχοι με τους Βούλγαρους κομιτατζήδες και σκοτώθηκε ο Παύλος Μελάς