Ο ηθοποιός που έγινε πράκτορας των Γερμανών. Έδωσε ο ίδιος το παράγγελμα στην εκτέλεσή του, για κατασκοπία

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Σε κάποιες εφημερίδες του 1908 σποραδικά δημοσιεύονταν μικρές ανακοινώσεις για θεατρικές παραστάσεις. Κάποιες εξ αυτών αφορούσαν στις εμφανίσεις ενός άσημου ηθοποιού, που στις αγγελίες όμως αναγγελλόταν ως ήδη πετυχημένος και μεγάλος ηθοποιός της Ευρώπης.

«Ο ομογενής καλλιτέχνης Κοντογιάννης, αφού εθριάμβευσεν ήδη εις τα μεγάλας σκηνάς του Βερολίνου, των Παρισίων και της Βιέννης, πρόκειται να παρουσιάσει….».

Ο «διάσημος» άγνωστος ηθοποιός

Όταν όμως οι ενδιαφερόμενοι πήγαιναν να δουν από κοντά τον «μεγάλο» ηθοποιό, με λύπη διαπίστωναν πως ούτε καλός ως προς την ερμηνεία του ρόλου ήταν, ούτε διάσημος.

Είχε στην προφορά του ένα ελάττωμα και την έκανε να ακούγεται ως ξενότροπη. Έδινε δηλαδή την εντύπωση ότι κάποιος ξένος προσπαθούσε να μιλήσει στα ελληνικά.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάποιες σκηνές έργων, παρότι ήταν δραματικές να προκαλούν γέλιο στους θεατές.

Ελάχιστες εμφανίσεις με τον θίασο Οικονόμου στο «Πανελλήνιο» ήταν που καταγράφηκαν με το όνομά του. Ο Κώστας Κοντογιάννης ήταν γεννημένος στην Λευκάδα το 1878 αλλά είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα αναζητώντας την τύχη του.

Ο καλλιτέχνης μικροπωλητής

Καθώς στη συνέχεια αδυνατούσε να λάβει ρόλο, έγινε πλανόδιο πωλητής. Σε αυτό το επάγγλεμα τον βοήθησε η θεατρική του πορεία.

Κι αυτό διότι από το θεατρικό του πέρασμα είχε συλλέξει φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις.

Ακόμα είχε συλλέξει θεατρικά προγράμματα τα οποία στη συνέχεια πωλούσε στους περιέργους Αθηναίους πάνω σε ένα καροτσάκι που έστηνε σε διάφορες πλατείες της πόλης. Σταδιακά εμπλούτισε το εμπόρευμά του με σπάνια γραμματόσημα και εικονογραφημένα δελτάρια. Κάποια στιγμή απέκτησε και μόνιμο πόστο στην Ομόνοια.

Έμεινε για λίγο καιρό κι ύστερα εξαφανίστηκε.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Στο μεταξύ ξέσπασε το Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Ο Κοντογιάννης άρπαξε μια ευκαιρία που το δόθηκε. Καθώς μιλούσε άπταιστα γερμανικά, γνώρισε στην Γενεύη της Ελβετίας κάποιον Γερμανό, ο οποίος του ανέθεσε να μεταβεί στην Γαλλία προς λήψη πληροφοριών.  Του κατέβαλε μάλιστα το ποσό των 3 χιλιάδων φράγκων ως προκαταβολή.

Η ανάληψη μιας τέτοιας επιχείρησης εκ μέρους του Κοντογιάννη ήταν απερισκεψία. Ούτε καλά γαλλικά μιλούσε, ούτε είχε τις κατάλληλες προσβάσεις για να γίνει κατάσκοπος.

Ο Κοντογιάννης όμως είχε εμπιστοσύνη στην υποκριτική του. Θεώρησε ότι ο ρόλος του κατασκόπου δεν θα διέφερε από εκείνον του ηθοποιού. Και για να είναι περισσότερο πειστικός, παρουσιάστηκε στην Γαλλία ασκώντας το ίδιο επάγγελμα που είχε στην Ομόνοια.

Δηλαδή του πλανόδιου μικροπωλητή!

Ο πλανόδιος κατάσκοπος

Με ένα καρότσι πωλούσε μικροαντικείμενα, ενώ ο ίδιος έφερε μια ψεύτικη γενειάδα. Η παράξενη συμπεριφορά του, οι διαρκείς ερωτήσεις που έκανε στους περαστικούς και φυσικά η ψεύτικη γενειάδα του γρήγορα τον έκαναν στόχο των αρχών. Τον συνέλαβαν και ύστερα από ανάκριση ομολόγησε ότι είχε βρεθεί στην Γαλλία με αποστολή την κατασκοπεία. Σε ερωτήσεις σχετικές με το επάγγελμά του απαντούσε ότι ήταν εμπορικός αντιπρόσωπος.

Ο ηθοποιός Αχιλλέας Μαδράς

Ο Κοντογιάννης είχε καλέσει προς υπεράσπισή του, κάποιους γνωστούς του Έλληνες που κατοικούσαν μόνιμα στο Παρίσι, ωστόσο κανείς δεν εμφανίστηκε στο δικαστήριο. Στην πραγματικότητα ένας είχε πάει, αλλά δεν τόλμησε να εμφανιστεί. Ήταν ο Έλληνας ηθοποιός Αχιλλέας Μαδράς που παρευρέθηκε στην δίκη του Κοντογιάννη, αλλά καθώς ο κόσμος στο ακροατήριο ήταν εξαγριωμένος, ο Μαδράς μαζεύτηκε σε μια γωνιά και κάλυψε το πρόσωπο με το χέρι του.

Οι Γάλλοι στρατοδίκες καταδίκασαν τον Κοντογιάννη με την ποινή του θανάτου ωστόσο η στάση του Κοντογιάννη ήταν που τράβηξε  την προσοχή των δημοσιογράφων περισσότερο κι από την ίδια την απόφαση. Με μια τελείως θεατρική χειρονομία, ο Κοντογιάννης, σα να βρισκόταν σε θεατρική σκηνή, έβαλε το χέρι στο μέτωπό του και το άλλο στη μέση του λέγοντας «είμαι αθώος. Ποτέ δεν κατασκόπευσα. Είχα φυσικά στην Γενεύη σχέσεις με κάποιον Γερμανό πράκτορα. Ευρισκόμενος σε μεγάλη ανάγκη του ζήτησα να μου δώσει 3.000 φράγκα τα οποία και έλαβα. Τον προμήθευσα με δύο τηλεγραφήματα, τα οποία όμως ήταν απολύτως φανταστικά. Του έκλεψα λοιπόν το ποσό εκείνο».

Τα απομνημονεύματα του Γάλλου Λοχαγού

Λεπτομέρειες για την δίκη και την εκτέλεση του Κοντογιάννη περιλαμβάνονται στο απομνημονεύματα του Λοχαγού Μπουσαρντόν που κατά την διάρκεια του πολέμου υπηρετούσε στην γαλλική αντικατασκοπεία. Γράφει για τον Κοντογιάννη: «… ο πρώην τραγωδός, που είχε κατατομή σαν όρνιο αρπακτικό, είχε διατηρήσει από το προγενέστερο επάγγελμά του, τη θεατρική έπαρση… Ο Κοντογιάννης ποτισμένος ακόμα από τις θεατρικές του αναμνήσεις, μόλις ο διευθυντής των φυλακών τον ξύπνησε την ημέρα της εκτέλεσης, φαντάστηκε μάλλον ότι τον υπέβαλλαν σε κάποια δοκιμασία και ότι μόλις οι πόρτες των φυλακών θα άνοιγαν διάπλατα μπροστά του, θα τον άφηναν ελεύθερο… Ακόμα κι όταν συνειδητοποίησε τη θέση του, ζήτησε να προβεί σε αποκαλύψεις. Όμως αράδιασε ένα σωρό παραμύθια άσχετα με την υπόθεσή του…».

Η θεατρική του εκτέλεση

Έτσι στις 13 Μαΐου 1916 ο Κοντογιάννης οδηγήθηκε με άμαξα-κλούβα στο δάσος Βενσέν για να παίξει τον τελευταίο του ρόλο. Προχωρούσε με κινήσεις θεατρικές, βαδίζοντας επιβλητικά και στάθηκε μπροστά από τους δώδεκα Γάλλους στρατιώτες όπου τους είπε «Στρατιώτες της Γαλλίας! Στην πατρίδα μου, την ένδοξη Ελλάδα, αποδίδετε στρατιωτικές τιμές!». Ένας Ανθυπασπιστής ανάγνωσε την απόφαση της καταδίκης και ο Κοντογιάννης στήθηκε στον στύλο εκτελέσεων. Κάποιος του τοποθέτησε μαύρο μαντήλι στα μάτια και ο Κοντογιάννης φώναξε να το αφαιρέσουν.

Σήκωσε τα χέρια ψηλά, με μια ολοκάθαρη θεατρική στάση και με δυνατή φωνή άρχισε να απαγγέλει ένα ποίημα – επίκληση προς την μητέρα φύση. Έφτασε δε στο σημείο ο ίδιος να δώσει το παράγγελμα της εκτέλεσής του, φωνάζοντας «πυρ» σχεδόν την ίδια ώρα με το παράγγελμα του επικεφαλής του αποσπάσματος. Δώδεκα όπλα βρόντηξαν και ο Κοντογιάννης έπεσε νεκρός, υποδυόμενος μάλλον έναν κωμικό ρόλο μέχρι τον θάνατό του, όπως έγραψαν την επομένη οι γαλλικές εφημερίδες.

Μόνο που αυτή τη φορά δε γέλασε κανείς από τους θεατές.

(Στην πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης εμφανίζονται τα Γαλλο-Ελβετικά σύνορα με τους Γάλλους στρατιώτες από τη μια πλευρά του φράχτη και τους Ελβετούς από την άλλη. Πηγή: Rare Historical Photos)