Ο Ιταλός φιλόσοφος που κάηκε στην πυρά ως “αιρετικός”. Γιατί τον αποκαλούν πρώτο μάρτυρα της επιστήμης

Στις 17 Φεβρουαρίου 1600, ο Ιταλός φιλόσοφος και αστρονόμος, Τζορντάνο Μπρούνο θανατώθηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση για τις “αιρετικές” του απόψεις.

Γεννημένος στην Νόλα της Καμπανίας το 1548, ο Μπρούνο βαφτίστηκε με το όνομα Φίλιπο. Από μικρός εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για την επιστήμη και τον μυστικισμό.

Το 1562, πήγε στη Νάπολη για να μελετήσει τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τη λογική και τη διαλεκτική. Τρία χρόνια μετά, εντάχθηκε στο Τάγμα των Δομινικανών και έλαβε το όνομα Τζορντάνο από τον δάσκαλό του στη μεταφυσική, Τζορντάνο Κρίσπο.

Η κοσμοθεωρία και τα ταξίδια του Μπρούνο

Το 1572 χειροτονήθηκε ιερέας. Εκτός από εξαιρετικό μνημονικό, ο Μπρούνο διέθετε ένα χαρακτηριστικό που ερχόταν σε σύγκρουση με το πνεύμα της εποχής: την ελεύθερη σκέψη και, κατ’ επέκταση, την αμφισβήτηση.

Συζήτησε ελεύθερα την αίρεση του Αρειανισμού, που απέρριπτε τη θεϊκή υπόσταση του Χριστού και διάβαζε τα απαγορευμένα κείμενα του Έρασμου. Ασπαζόταν τον πανθεϊσμό και έκανε λόγο για ειρηνική συνύπαρξη όλων των θρησκειών.

Υποστήριζε ότι το σύμπαν είναι απεριόριστο και αποτελείται από αναρίθμητους κόσμους. Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από κάθε αστέρι περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν.

Λόγω αυτού, δεν μπορούμε να μιλάμε για κέντρο του σύμπαντος, είτε αυτό είναι η Γη, είτε ο Ήλιος, έλεγε ο Μπρούνο.

Υπερέβη, έτσι, την πρωτοποριακή τότε ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου και, κυρίως, κατέρριπτε την θεώρηση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που τοποθετούσε τη Γη στο κέντρο της θεϊκής Δημιουργίας.

Το 1576, όταν έμαθε πως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ετοίμαζε κατηγορητήριο εναντίον του, κατέφυγε στη Ρώμη. Αφού περιπλανήθηκε στη Βενετία και την Πάντοβα, ταξίδεψε στη Γενεύη, τη Λυών και την Τουλούζη όπου έκανε διαλέξεις. Οι θεωρίες του έρχονταν συχνά αντιμέτωπες με το ακαδημαϊκό κατεστημένο.

Το 1581, το Παρίσι αποτέλεσε για τον Μπρούνο ένα ευνοϊκό μέρος για να εργαστεί και να διδάξει, μια και απολάμβανε της προστασίας του βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου Γ’. Επίσης, για ένα διάστημα δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στη Γερμανία.

Η προδοσία, η φυλάκιση και η καταδίκη

Τον Αύγουστο του 1591, ο Μπρούνο επέστρεψε στην Ιταλία μετά από πρόσκληση του Βενετού πατρίκιου, Τζιοβάνι Μοτσενίγκο, ο οποίος του ζήτησε να διδαχθεί τη μνημοτεχνική.

Πείστηκε να γυρίσει, διότι, την εποχή εκείνη, η Ιερά Εξέταση φαινόταν ότι έχανε μέρος της αυστηρότητάς της. Επίσης, η Δημοκρατία της Βενετίας ήταν το πιο φιλελεύθερο κράτος στην Ιταλική Χερσόνησο.

Για περίπου δύο μήνες, από το Μάρτιο έως το Μάιο του 1592, ο Μπρούνο υπηρέτησε ως εσωτερικός δάσκαλος του Μοτσένιγκο. Αυτός όμως, τον κατέδωσε στην Ιερά Εξέταση της Βενετίας και o Μπρούνο συνελήφθη με τις κατηγορίες της βλασφημίας, της αίρεσης και της ηθικής παρεκτροπής.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Μοτσενίγκο δυσαρεστήθηκε μαζί του για κάποιο λόγο ή αν από την αρχή είχε σκοπό να τον παγιδεύσει.

Στις 27 Ιανουαρίου 1593, ο Μπρούνο μεταφέρθηκε στη Ρώμη και οδηγήθηκε στη φυλακή. Παρέμεινε εγκάθειρκτος για επτά ολόκληρα χρόνια αρνούμενος να αποκηρύξει τα πιστεύω του στη δίκη που επακολούθησε.

Στις 8 Φεβρουαρίου 1600, ο Πάπας Κλήμης Η’ διέταξε να καταδικαστεί ο Μπρούνο ως αμετανόητος αιρετικός. Ο Μπρούνο απευθυνόμενος στους Ιεροεξεταστές είπε:

“Ίσως ο φόβος σας να με καταδικάσετε να είναι μεγαλύτερος από τον δικό μου να δεχτώ την απόφασή σας“.

Εννέα μέρες αργότερα, ο Μπρούνο θανατώθηκε στην πυρά στην πλατεία Κάμπο Ντε Φιόρι της Ρώμης. Οι στάχτες του πετάχτηκαν στον ποταμό Τίβερη.

Λέγεται πως μία από τις τελευταίες του φράσεις ήταν: “Να κάψεις δεν σημαίνει πως διαψεύδεις“. Χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ο “πρώτος μάρτυρας της επιστήμης”.

Όλα τα έργα του Μπρούνο τοποθετήθηκαν στον “Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων” της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Οι θεωρίες του, όμως, επηρέασαν σημαντικά την επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη του 17ου και 18ου αιώνα.

Οι αντιγνωμίες των ιστορικών

Η περίπτωσή του Τζορντάνο Μπρούνο εξακολουθεί να θεωρείται ορόσημο στην ιστορία της ελεύθερης σκέψης. Από την άλλη, αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Ιταλός φιλόσοφος δεν καταδικάστηκε για τις κοσμολογικές, αλλά για τις θεολογικές πεποιθήσεις του.

Εκτιμούν πως οι απόψεις του για δόγματα, όπως η αιώνια καταδίκη και η Αγία Τριάδα, τον οδήγησαν στο θάνατο. Όμως, σύμφωνα με τον Αλμπέρτο Μαρτίνες, καθηγητή ιστορίας της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και συγγραφέα του βιβλίου “Ο Μπρούνο, ο Γαλιλαίος και η Ιερά Εξέταση“, μερικοί από τους ίδιους Ιεροεξεταστές που έκριναν τον Μπρούνο αμφισβήτησαν τον Γαλιλαίο μερικά χρόνια μετά.

Ο βασικός από αυτούς ήταν ο Καρδινάλιος και μετέπειτα άγιος, Ρομπέρτο Μπελαρμίν, που όχι μόνο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καταδίκη του Γαλιλαίου, αλλά επέκρινε και τους οπαδούς του Κοπέρνικου.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Youtube