Τα τελευταία χρόνια, διάσημη έχει γίνει η ιστορία του Ιάπωνα καπετάνιου, που τον Σεπτέμβρη του ’22 φέρεται να διέσωσε εκατοντάδες απελπισμένους Μικρασιάτες, φορτώνοντάς τους στο εμπορικό του πλοίο.
Η ιστορία του διαδόθηκε και συγκίνησε για το ανθρωπιστικό μήνυμά του. Ο καπετάνιος σύμφωνα με τις περιγραφές ήρθε σε ρήξη με τους κεμαλικούς και έριξε όλο το εμπόρευμα στη θάλασσα για να χωρέσει περισσότερους πρόσφυγες στα αμπάρια.
Η ιστορία του όμως, έχει αμφισβητηθεί από πολλούς. Τόσο για την ακρίβεια των στοιχείων, όσο και για τις πραγματικές προθέσεις του καπετάνιου.
Σύμφωνα με την αρχική εκδοχή της ιστορίας, το ιαπωνικό εμπορικό Τόκεϊ-Μαρού βρισκόταν αγκυροβολημένο πλάι σε συμμαχικά επιβατηγά στο λιμάνι της Σμύρνης από τις αρχές του Σεπτέμβρη. Η εισβολή των στρατευμάτων του Κεμάλ στην πόλη ήταν θέμα χρόνου. Οι χριστιανοί όταν είδαν ότι ερχόταν η καταστροφή, άρχισαν να ψάχνουν τρόπους να διαφύγουν στην Ελλάδα.
Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση από τον Ιούλιο ακόμα είχε ψηφίσει νόμο που απαγόρευε στον ελληνικό πληθυσμό να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία. Προβλέπονταν μάλιστα αυστηρές πειθαρχικές και χρηματικές ποινές, στην περίπτωση σύλληψης πλοίων που θα μετέφεραν πληθυσμό.
8 Σεπτεμβρίου 1922, η Σμύρνη πλέον καιγόταν απ΄άκρη σε άκρη. Οι φλόγες έκαιγαν σπίτια, επιχειρήσεις και ανθρώπους
Απελπισμένοι Έλληνες της πόλης αναζητούσαν σωτηρία διά θαλάσσης, αλλά τα καράβια αρνούνταν να τους παραλάβουν και με βία τους πετούσαν στη θάλασσα. Τα αμερικανικά, τα βρετανικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά πλοία έλεγαν στους πρόσφυγες ότι μπορούσαν να πάρουν μόνο δικούς τους .
Το Τόκεϊ-Μαρού εν δράσει
Ο θρύλος αναφέρει ότι μέσα στον πανικό, ο Ιάπωνας καπετάνιος του εμπορικού πλοίου και το πλήρωμά του, συγκινήθηκαν από το δράμα των γυναικόπαιδων και πήραν μια γενναία απόφαση.
Μετέφεραν στο κατάστρωμα όλο το φορτίο από μετάξι και δαντέλα που ήταν αποθηκευμένο στα αμπάρια και το έριξαν στη θάλασσα! Αυτή είναι η θετική εκδοχή της ιστορίας που συμπληρώνεται από την εντολή του καπετάνιου Λου, το πλοίο να προσεγγίσει την προκυμαία και να επιβιβάσει σε αυτό Έλληνες και Αρμένιους κυνηγημένους.
Η στάση του Ιάπωνα πλοιάρχου δεν πέρασε απαρατήρητη. Καταγράφηκε μέσα και από τις πληροφορίες που έδωσε ο Τζορτζ Χόρτον, ο Αμερικανός πρόξενος τότε στη Σμύρνη. Ο αμερικανός διπλωμάτης σε τηλεγράφημά του προς το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ 18 Σεπτεμβρίου 1922 έγραψε:
“Ένα γιαπωνέζικο πλοίο πήρε μερικούς πρόσφυγες και άκουσα πως πέταξε το φορτίο του για τον σκοπό αυτό. “Επιβάτες του πλοίου μιλούν για τη συγκινητικά ευγενική συμπεριφορά του ιαπωνικού πληρώματος”.
Στις 15 Οκτωβρίου 1922 η «Atlanta Journal-Constitution» ανέφερε: “Αντίθετα με τις ενέργειες κάθε άλλου πλοίου στη Σμύρνη, αυτό (δηλαδή το γιαπωνέζικο πλοίο) πήρε κάθε πρόσφυγα για τον οποίο θα μπορούσε να βρει χώρο πάνω στο σκάφος. Υπήρχε κι ένα φορτηγό πλοίο στο λιμάνι το οποίο έριξε όλο το φορτίο στη θάλασσα, πήρε τους υπόλοιπους πρόσφυγες και τους μετέφερε στον Πειραιά”.
Ο Ιάπωνας καπετάνιος αναφέρεται ότι απείλησε τους τούρκους με διπλωματικό επεισόδιο εάν δεν τον άφηναν να επιβιβάσει πρόσφυγες. Οι ελληνικές εφημερίδες της εποχής το επεσήμαναν.
Στην εφημερίδα «The Boston Globe» της 21ης Οκτωβρίου 1922 η Αν Χάρλοου Μπιρτζ, σύζυγος του Χ. Μπιρτζ, καθηγητή του Διεθνούς Κολεγίου της Σμύρνης, έδωσε μια ακόμα μαρτυρία:
«Οι απελπισμένοι πρόσφυγες βρίσκονταν στις αποβάθρες, το λιμάνι ήταν γεμάτο από άνδρες και γυναίκες που κολυμπούσαν με την ελπίδα να σωθούν. Στο λιμάνι εκείνη τη στιγμή ήταν ένα γιαπωνέζικο πλοίο, το οποίο μόλις είχε φθάσει φορτωμένο έως το κατάστρωμα με ένα πολύτιμο φορτίο από μετάξι, δαντέλες μεγάλης αξίας, χιλιάδων δολαρίων.
Ο Γιαπωνέζος καπετάνιος, όταν κατάλαβε την κατάσταση που επικρατούσε, δεν δίστασε. Ολόκληρο το φορτίο πετάχτηκε στα βρόμικα νερά του λιμανιού, ενώ το φορτηγό φορτώθηκε και γέμισε με όσες εκατοντάδες πρόσφυγες μπορούσε να μεταφέρει ασφαλείς στον Πειραιά και στις ελληνικές ακτές».
Η αναφορά του ανταποκριτή των «New York Times» στις 18 Σεπτεμβρίου λέει:
«Την Πέμπτη υπήρχαν έξι ατμόπλοια στη Σμύρνη, για να μεταφέρουν τους πρόσφυγες. Eνα γιαπωνέζικο, δύο γαλλικά, ένα αμερικανικό και δύο ιταλικά. Το αμερικανικό και το γιαπωνέζικο πλοίο δέχθηκαν όλους τους πρόσφυγες, χωρίς να ελέγξουν τα χαρτιά τους, ενώ τα άλλα πλοία πήραν όσους είχαν διαβατήριο».
Η νεότερη έρευνα και η αμφισβήτηση
Την ιστορία του ιαπωνικού πλοίου έκανε ευρέως γνωστή η Γιαπωνέζα ιστορικός με σπουδές στην Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Η Nanako Murata εξέδωσε έρευνα με τίτλο “A Japanese Ship Helping Out Greek Refugees on the Quay of Smyrna in 1922” στην οποία αναδεικνύει τη φιλάνθρωπη δράση του καπετάνιου στη Σμύρνη.
Η πανεπιστημιακός δρ Νανάκο Μουράτα ανέφερε στην εφημερίδα Καθημερινή : «Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας “Εμπρός” το 1922, ο καπετάνιος διέσωσε 825 πρόσφυγες, ενώ η εφημερίδα “Σκριπ” κάνει λόγο για 1.600». Η ίδια σχολιάζει:
«Αναφορές υπάρχουν και σε αμερικανικές εφημερίδες της εποχής, ενώ βρήκα το πλοίο και σε ένα ιαπωνικό νηολόγιο του 1922. Έχουμε στοιχεία και για την πορεία του από την Ανατολή προς τη Μεσόγειο και τη Σμύρνη, όπου φαίνεται να πήγε δύο φορές: πριν και κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς. Είναι δύσκολο πάντως να πούμε κάτι με σιγουριά. Είναι πιθανόν ο καπετάνιος να έσωσε Έλληνες και Αρμένιους, το πρόβλημα όμως είναι ότι στην Ιαπωνία δεν υπάρχει κάποιο γραπτό στοιχείο που να αναφέρεται στο γεγονός» .
Στα ιαπωνικά «Το» σημαίνει «ανατολή». «Κέι» θα πει «χαρά» και όλο μαζί –«Τοκέι»– μεταφράζεται ως «χαρά από την ανατολή». Πάντως η μία και μοναδική φωτογραφία του «Τοκέι Μαρού» στη Σμύρνη το 1922, ενδέχεται τελικά να απεικονίζει άλλο πλοίο.
Οι πρώτες φωνές που δεν πείστηκαν από την εκδοχή της Murata, αμφισβήτησαν εξ ολοκλήρου την ύπαρξη του Τόκεϊ-Μαρού.
Το βασικό επιχείρημα που προέβαλαν ήταν ότι παρόλο που το συγκεκριμένο πλοίο υποτίθεται ότι βρισκόταν στη Μεσόγειο με κατεύθυνση τη Μασσαλία, “δεν καταγράφηκε στον είσπλου των λιμανιών ούτε της Σμύρνης ούτε του Πειραιά, ούτε της Θεσσαλονίκης”.
Ωστόσο, η άποψη αυτή μπορεί να εξηγηθεί: Το ενδεχόμενο ο καπετάνιος να απέφυγε τις λιμενικές διατυπώσεις ώστε να προστατεύσει το ανθρώπινο “φορτίο” του, είναι εξαιρετικά πιθανό. Επιπλέον, σε μία Σμύρνη που φλεγόταν απ’ άκρη σ’ άκρη, ήταν μάλλον αδύνατο για τις λιμενικές υπηρεσίες να καταγράψουν με ακρίβεια όλα τα πλοία που εισέρχονταν στον δίαυλο του λιμανιού.
Σύμφωνα με την ιστορικό Νανάκο Μουράτα, δεν είναι βέβαιο ότι το πλοίο με την ιαπωνική σημαία που απεικονίζεται είναι το «Τοκέι Μαρού». Ωστόσο, στην αυθεντική, έντυπη εκδοχή της φωτογραφίας, αναγράφεται στα ιταλικά: «Σμύρνη, 8 Σεπτεμβρίου 1922».
Η Ιαπωνέζα μητέρα του καπετάνιου ήταν ορθόδοξη χριστιανή
Η κ. Μουράτα μιλώντας στην “Καθημερινή” έδωσε επιπλέον στοιχεία:
«Σε ένα ιαπωνικό ναυτιλιακό περιοδικό του Σεπτεμβρίου του 1922 βρήκα το όνομα του καπετάνιου. Λεγόταν Σατζό Χίμπι. Η γυναίκα του άφησε απομνημονεύματα, στα οποία γράφει κάτι που μου έκανε εντύπωση: η Ιαπωνέζα μητέρα του Σατζό Χίμπι ήταν ορθόδοξη χριστιανή, πράγμα πολύ σπάνιο στην Ιαπωνία.
Πιθανολογώ ότι παρόλο που ο Σατζό ήταν βουδιστής, είχε έρθει σε επαφή με ορθόδοξους χριστιανούς και έτρεφε θετικά αισθήματα για εκείνους.
Έτσι, όταν είδε το τραγικό θέαμα στη Σμύρνη, δεν δίστασε στιγμή να βοηθήσει. Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν προσωπικά έγγραφα του ίδιου του Σατζό Χίμπι. Αν όμως τα βρω –και το τεκμηριώνουν– θα είμαι σίγουρη ότι το ιαπωνικό πλοίο με το όνομα “Τοκέι Μαρού” έσωσε τις ζωές εκατοντάδων Ελλήνων και Αρμενίων».
Τα κίνητρα του καπετάνιου μπορεί να ήταν και οικονομικά;
Η δεύτερη και πιο εύλογη θεωρία θέτει υπό αμφισβήτηση τις πραγματικές προθέσεις του Ιάπωνα καπετάνιου.
Η μεταφορά Μικρασιατών προσφύγων μέσα στο ιαπωνικό φορτηγό πλοίο είναι γεγονός. Όπως και η αντιπαράθεση του Λου με τις τουρκικές αρχές. Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν ότι τα κίνητρά του δεν ήταν όσο αγαθά και ρομαντικά τα παρουσιάζει η ιστορία.
Όπως αναφέρει ο Σπυρίδων Κλαυδιανός στο βιβλίο του, «Σκηνές φρίκης από την Μικρασιατική τραγωδία», πέντε μέρες πριν οι Τούρκοι μπουν στη Σμύρνη, το Τόκεϊ-Μαρού άνοιξε τις πόρτες του στους πρώτους κατατρεγμένους Μικρασιάτες. Η προκυμαία είχε γεμίσει από ανθρώπους με τις αποσκευές τους, απεγνωσμένους να προλάβουν να φύγουν.
Το αντίτιμο της σωτηρίας όμως ήταν ακριβό. Οι πρώτοι επιβάτες του Τόκεϊ-Μαρού ακριβοπλήρωσαν τα ναύλα τους και μέσα σε λίγες ώρες αποβιβάστηκαν στην κοντινή Μυτιλήνη. Εκεί, ο Ιάπωνας καπετάνιος ξεφόρτωσε τα αμπάρια του, δηλ. δεν το πέταξε στη θάλασσα, όπως υποστηρίζει η επικρατούσα θεωρία. Δύο μέρες αργότερα, επέστρεψε και πάλι στη Σμύρνη.
Καθώς τα αμπάρια του ήταν πλέον άδεια, μπορούσε να επιβιβάσει πολύ περισσότερους ανθρώπους. Έτσι, ακολουθώντας την ίδια τακτική, γέμισε και πάλι το πλοίο του με κόσμο. Αυτή τη φορά κατευθύνθηκε προς τη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά. Επίσης στις 8 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκαν από το Τόκεϊ-Μαρού στο λιμάνι του Πειραιά 1.600 πρόσφυγες.
Ο Ιάπωνας έκανε πολλές διαδρομές, ήρθε σε αντιπαράθεση με τους κεμαλικούς και πράγματι, έσωσε χιλιάδες ανθρώπους από βέβαιο θάνατο. Με το αζημίωτο όμως.
«Το ιαπωνικό φορτηγό ξαναγύρισε την επομένη της εισόδου των Τούρκων στη Σμύρνη, Κυριακή πρωί, για να παραλάβει νέα πλήθη κόσμου. Ο Ιάπωνας πλοίαρχος και ο άγνωστος πράκτορας του ιαπωνικού πλοίου φαίνεται πως βρήκαν επικερδές το πείραμα και πύκνωσαν τη συγκοινωνία με την αγωνιούσα πόλη.
Φαίνεται λοιπόν ότι επανήλθε για τέταρτη φορά στο λιμάνι της Σμύρνης και επιβίβασε ανθρώπους μέχρι και τα κατάρτια. “Κάθε απελπισμένος δόξαζε τον καπετάνιο και το πλήρωμα του ατμοπλοίου εκείνου που κατόρθωσε να σώσει τόσες ψυχές από το χωράφι του Τούρκου», γρλαφει ο Κλαυδιανός στο βιβλίο του.
Μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη, οι διαδρομές από και προς τη Σμύρνη, αν και προσοδοφόρες, είχαν καταστεί πλέον επικίνδυνες. Έτσι, το Τόκεϊ-Μαρού αποφάσισε να αλλάξει ρότα και να αποπλεύσει για την Αλεξάνδρεια με ενδιάμεση στάση στον Πειραιά. Αυτή τη φορά, όμως, ο αριθμός των προσφύγων ήταν πολύ μικρότερος, ενώ τα αμπάρια του είχαν γεμίσει από άλλου είδους εμπόρευμα.
Τα αμπάρια με το όπιο
«Το ατμόπλοιο, που προερχόταν από τη Σμύρνη, μετέφερε και πολύτιμο φορτίο αξίας συνολικά 200 χιλιάδων λιρών στερλινών, αποτελούμενο από 6 τόνους οπίου και 625 κιλά κοκαΐνης που προοριζόταν για την Αλεξάνδρεια και ανήκε σε δύο Αρμένιους εμπόρους της Σμύρνης», έγραφε τότε η εφημερίδα “Αθήναι”.
«Όταν κατέπλευσε το ατμόπλοιο στον Πειραιά, οι φορτωτές ζήτησαν την εκφόρτωση του εμπορεύματος. Ο πλοίαρχος, έχων φαίνεται απώτερους σκοπούς, αρνήθηκε», αναφέρει το ρεπορτάζ του “ΣΚΡΙΠ”.
Απόσπασμα από την εφημερίδα “Αθήναι”.
Οι έμποροι έκαναν άμεσα καταγγελία και το Λιμεναρχείο απαγόρευσε τον απόπλου, υποχρεώνοντας τον καπετάνιο να παραδώσει το φορτίο.
Ο Ιάπωνας υπάκουσε, κράτησε όμως ένα κιβώτιο με κοκαΐνη, αξίας 6 χιλιάδων λιρών. Οι Αρμένιοι για ακόμη μία φορά το αντιλήφθηκαν. Οι λιμενάρχες κάλεσαν τον καπετάνιο σε ανάκριση και έπειτα από μία αποτυχημένη προσπάθεια να διαφύγει, αναγκάστηκε να επιστρέψει και το τελευταίο κιβώτιο.
Όπως επισημαίνουν οι ιστορικοί ερευνητές Γιώργος Πουλημένος και Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου σε μια πιο πρόσφατη έρευνά τους, το πρόσθετο βάρος των 6,5 τόνων εξηγεί τη διαφορά ανάμεσα στον αριθμό των προσφύγων που μετέφερε το πλοίο στο πρώτο και στο τελευταίο ταξίδι του (1.600 έναντι 325).
Δημιουργεί επίσης εύλογες υποψίες για τις πραγματικές προθέσεις του Ιάπωνα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επιβίβαση μερικών εκατοντάδων κατατρεγμένων ανθρώπων δεν αποτελούσε παρά μία κάλυψη για το υπόλοιπο φορτίο.
Παρόλο που την εποχή εκείνη οι συγκεκριμένες ουσίες ήταν νόμιμες και το εμπόριό τους επιτρεπόταν στη Μεσόγειο, η ποσότητα που μετέφερε ο Ιάπωνας, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι σκόπευε να την αποσπάσει παράτυπα από τους ξεριζωμένους εμπόρους, τον έκανε ιδιαίτερα επιφυλακτικό σε οποιονδήποτε έλεγχο. Για το λόγο αυτό, αντιστάθηκε σθεναρά στις τουρκικές αρχές όταν επιχείρησαν να τον εμποδίσουν να μεταφέρει πρόσφυγες.
Πάντως, μετά το περιστατικό με τα κιβώτια, το Τόκεϊ – Μαρού δεν ξαναφάνηκε σε ελληνικά νερά. Επιπλέον πληροφορίες για τον πλοίαρχο και το πλήρωμα δεν υπάρχουν. Το βέβαιο είναι ότι χάρη στον Ιάπωνα Λου, χιλιάδες χριστιανοί μπόρεσαν να φτάσουν σώοι στην Ελλάδα.
Ανεξαρτήτως των πραγματικών προθέσεων, η ανθρωπιστική αξία του ναύλου του, αξίζει μία θέση στα βιβλία ιστορίας. Το ήθος του καπετάνιου και οι υποβόσκουσες επιδιώξεις του μένει στην ατομική κρίση του καθενός.
«Δεν περίμενα να ακούσω μια τέτοια ιστορία», σημειώνει η Γιαπωνέζα ιστορικός: «Η Ιαπωνία και η Ελλάδα είναι τόσο μακριά, που δεν πίστευα ότι οι πορείες τους θα διασταυρώνονταν. Κοινωνίες με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα υπήρχαν και εκατό χρόνια πριν, το σημαντικό όμως είναι ότι τότε, ενώ ο πόλεμος μαινόταν, η ανθρωπιά επιβίωσε. Πιστεύω πως οι καλές πράξεις που προέρχονται από τον άγνωστο, απλό άνθρωπο, πρέπει να μνημονεύονται και να επιβραβεύονται, όχι μόνο στις αφηγήσεις από στόμα σε στόμα, αλλά και στην Ιστορία».
Αντλήθηκαν πληροφορίες από την έρευνα της Nanako Murata, τα δημοσιεύματα της εποχής, καθώς και από τη νεότερη έρευνα του Γιώργου Πουλημένου και του Αχιλλέα Χατζηκωνσταντίνου. Η συνέντευξή της στον Ν. Ζώη δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή. Στοιχεία της υπόθεσης παρουσίασε η ίδια η Νανάκο Μουράτα σε εκδήλωση που διοργάνωσε τον Σεπτέμβριο του 1922 η πρεσβεία της Ιαπωνίας και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς.
Ειδήσεις σήμερα:
- Επίθεση στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Μαγδεμβούργου. To προφίλ του δράστη. 4 νεκροί
- Ανοιχτά καταστήματα και σούπερ μάρκετ την Κυριακή. Αναλυτικά το εορταστικό ωράριο
- Χειμωνιάτικος καιρός με ισχυρές βροχές και θυελλώδεις άνεμοι. Ποιες περιοχές επηρεάζονται
- Οι δημοφιλείς προορισμοί για τις ημέρες των εορτών. Ψηλά στη ζήτηση τα Τρίκαλα και η Δράμα
Ακολουθήστε τη mixanitouxronou.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε τις σημαντικότερες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στη mixanitouxronou.gr
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ