Ο Γάλλος φαρμακοποιός που ανέτρεψε την απαγόρευση της πατάτας στην Ευρώπη. Το τρικ που ενέπνευσε τον Καποδίστρια

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Την επόμενη φορά που θα απολαμβάνετε τις πατάτες σας, σκεφθείτε λίγο τον άνθρωπο χάρη στον οποίο μπήκαν στο διαιτολόγιο των Ευρωπαίων.

Πρόκειται για τον Γάλλο φαρμακοποιό, Αντουάν-Ογκυστέν Παρμαντιέ, που πέρασε στην ιστορία ως «κύριος Πατάτας».

Ήταν αυτός που διέδωσε την πατάτα ως βρώσιμο είδος, εφαρμόζοντας καινοτόμες τεχνικές. Μία απ’ αυτές αντέγραψε αργότερα ο Καποδίστριας στην Ελλάδα.

Ο Παρμαντιέ υπήρξε επίσης πρωτοπόρος και σε άλλα θέματα διατροφής και υγείας που βελτίωσαν τις συνθήκες ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το «περιφρονημένο» λαχανικό από την Αμερική

Ανάμεσα στα πολλά περίεργα και θαυμαστά που τον 16^ο αιώνα οι Ισπανοί έφεραν στην Ευρώπη από την Αμερική ήταν και η πατάτα, είδος ενδημικό μόνο σε αυτή την ήπειρο.

Όμως, εκτός από την Ισπανία και την Ιρλανδία, μέχρι και τα τέλη του 18^ου αιώνα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες η πατάτα θεωρούνταν φαγητό για ζώα και όχι για ανθρώπους.

Μάλιστα, στη Γαλλία, την πολυπληθέστερη χώρα της δυτικής Ευρώπης, η καλλιέργεια της πατάτας είχε απαγορευθεί δια νόμου μεταξύ 1748 και 1772 με την αιτιολογία ότι προκαλούσε λέπρα, σύφιλη, στειρότητα και πρώιμο θάνατο!

Το 1772 όχι μόνο επιτράπηκε ξανά η καλλιέργεια της πατάτας στη Γαλλία, αλλά επιτράπηκε η βρώση της από ανθρώπους με απόφαση του Ιατρικού Συλλόγου της χώρας.

Ο φαρμακοποιός που διέδωσε την πατάτα

Η εξέλιξη αυτή οφειλόταν στις προσπάθειες του Γάλλου φαρμακοποιού Αντουάν – Ογκυστέν Παρμαντιέ, που είχε αναλάβει «σταυροφορία» να διαδώσει την πατάτα στους συμπατριώτες του και στους άλλους Ευρωπαίους.

Στη διάρκεια του Επταετή Πολέμου (1756-1763), υπηρετούσε ως στρατιωτικός φαρμακοποιός στο γαλλικό στρατό. Τότε συνελήφθη αιχμάλωτος πολέμου από τους Πρώσους.

Στη φυλακή οι Πρώσοι έδιναν σχεδόν κάθε μέρα πατάτες στους Γάλλους αιχμαλώτους. Τότε θεωρήθηκε ως «καψόνι» στους αιχμαλώτους.

Μέγας Φρειδερίκος

Στην πραγματικότητα, εφάρμοζαν μία πρόσφατη πολιτική του βασιλιά τους, Μέγα Φρειδερίκο (1740-1786), ο οποίος ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος μονάρχης που προώθησε την πατάτα για ανθρώπινη βρώση. Μάλιστα, το 1756 εξέδωσε σχετική διαταγή για να καλλιεργηθεί η πατάτα στην Πρωσία.

Ο Παρμαντιέ αρχικά τρόμαξε ότι οι Πρώσοι του έδιναν να τρώει πατάτες. Προς έκπληξή του γρήγορα ανακάλυψε ότι η πατάτα ήταν νόστιμη και είχε σημαντική θρεπτική αξία.

Όταν το 1763 τελείωσε ο πόλεμος, και ο Παρμαντιέ ελεύθερος πια επέστρεψε στη Γαλλία, ανέλαβε αγώνα να πείσει τους συμπατριώτες του για τα πλεονεκτήματα της πατάτας.

Για το λόγο αυτό ενώ ήταν ήδη καταξιωμένος φαρμακοποιός, σπούδασε βοτανολογία, χημεία, γεωπονία και διατροφολογία.

Από την απαγόρευση στην ανατροπή

Εκτός από το νόμο που ίσχυε ακόμη και απαγόρευε την καλλιέργεια της πατάτας στη Γαλλία, ο Παρμαντιέ είχε να αντιμετωπίσει τη βαθιά ριζωμένη προκατάληψη εναντίον της.

Περίμενε με υπομονή μια ευκαιρία προκειμένου να κάνει τους συμπατριώτες του να την αποδεχθούν ως βρώσιμο είδος. Αυτή ήλθε το 1771, όταν η Γαλλική Ακαδημία προκήρυξε ένα διαγωνισμό με θέμα την ανάδειξη τροφίμων σε περίπτωση σιτοδείας.

Αφορμή για το διαγωνισμό υπήρξε ένας πρόσφατος λιμός που είχε πλήξει τη Γαλλία εξαιτίας της καταστροφής της σοδειάς σιτηρών από θεομηνίες.

Ο Παρμαντιέ κατέθεσε στην Ακαδημία μελέτη όπου προωθούσε την πατάτα ως προϊόν που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην περίπτωση σιτοδείας. Ήταν ένα επιστημονικό έργο πλήρως τεκμηριωμένο και κέρδισε το βραβείο.

Ήταν τέτοια η εντύπωση που προκάλεσε το πόνημά του, που το 1772 ο Ιατρικός Σύλλογος της Γαλλίας έβγαλε απόφαση ότι η πατάτα ήταν βρώσιμη για τους ανθρώπους. Την ίδια χρονιά καταργήθηκε και ο νόμος που απαγόρευε την καλλιέργειά της.

Μάλιστα, μία άμεση ωφέλεια που είχε το έργο του Παρμαντιέ ήταν η διαπίστωσή του ότι η πατάτα μπορούσε να βοηθήσει ανθρώπους με δυσεντερία. Πολλοί γιατροί ενέταξαν την πατάτα στα θεραπευτικά μέσα για την ασθένεια αυτή.

Η συνεισφορά του Παρμαντιέ στη διατροφολογία

Η προώθηση της πατάτας υπήρξε το βασικό έργο του Παρμαντιέ, αλλά έκανε και πολλές άλλες δημοσιεύσεις για τη διατροφολογία, όπου ανάμεσα σε πολλά άλλα θέματα πρότεινε καινοτόμους μεθόδους παραγωγής ψωμιού, τυριού, μανιταριών, τη χρήση αλεύρου αραβοσίτου και κάστανου, την παραγωγή μεταλλικού νερού, ποτών, γαλετών καθώς και την εξαγωγή ζάχαρης από ζαχαρότευτλα.

Επιπλέον, ο Παρμαντιέ ενδιαφέρθηκε για τη συντήρηση των τροφίμων ακόμη και μέσω της ψύξης, κάτι πρωτοποριακό για την εποχή του.

Μέχρι το τέλος της ζωής του δημοσίευσε περίπου 140 έργα με προτάσεις του για βελτίωση της διατροφής των ανθρώπων, με τα περισσότερα από αυτά σχετικά με την πατάτα.

Επιστήμονας, αλλά και «σόουμαν»!

Όμως, η απόφαση του Ιατρικού Συλλόγου της Γαλλίας για την πατάτα, η άρση της απαγόρευσης καλλιέργειάς της και το επιστημονικό έργο του Παραντιέ δεν ήταν αρκετά για να ξεκινήσει ο κόσμος να τρώει ένα προϊόν που για αιώνες θεωρούνταν στην καλύτερη περίπτωση ζωοτροφή και στη χειρότερη ότι προκαλούσε φοβερές ασθένειες.

Ο Παρμαντιέ το διαπίστωσε αυτό ιδίοις όμμασι όταν η θρησκευτική οργάνωση που κατείχε τη γη που βρισκόταν ο κήπος του μεγάρου των Απομάχων, όπου εργαζόταν ως φαρμακοποιός, του απαγόρευσε να καλλιεργήσει εκεί πατάτες. Για το λόγο αυτό απολύθηκε από τη θέση του.

Ο Παρμαντιέ κατάλαβε τότε ότι για την προώθηση της πατάτας δεν μπορούσε να βασιστεί μόνο στα επιστημονικά του επιτεύγματα, αλλά θα έπρεπε χρησιμοποιήσει διαφημιστικά κόλπα και δημόσιες σχέσεις.

Τελικά αποδείχτηκε άκρως επιτυχημένος και σε αυτούς τους τομείς. Έγινε ο «σόουμαν» της πατάτας, κάτι για τον οποίο τον θυμούνται ακόμη και σήμερα στη Γαλλία.

Διαφημιστικά κόλπα

Το 1778 έδωσε δημοσίως στον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ και τη Μαρία-Αντουανέτα από ένα μπουκέτο με άνθη πατάτας. Η κίνηση αυτή του Παρμαντιέ κέρδισε με το μέρος του το βασιλικό ζευγάρι της Γαλλίας που λέγεται ότι συνήθιζε από τότε να φορά λουλούδια πατάτας στο πλαίσιο της προώθησης του λαχανικού στους υπηκόους του.

Επίσης, ο Παρμαντιέ έκανε δείπνα με πιάτα που είχαν ως κύριο συστατικό τους την πατάτα. Σε αυτά καλούσε διασημότητες της εποχής, που στη συνέχεια έκαναν τα δικά τους δείπνα με πατάτες για τους φίλους τους.

Το τέχνασμα που αντέγραψε ο Καποδίστριας

Το 1786 ο Λουδοβίκος έδωσε άδεια στον Παρμαντιέ να καλλιεργήσει πατάτες σε μια έκταση γης κοντά στο Νεϊγί. Ο Παρμαντιέ τότε εφάρμοσε μία τεχνική δικής του έμπνευσης που ξεκίνησε τη διάδοση και κατανάλωση της πατάτας από τις λαϊκές τάξεις.

Με την άδεια του βασιλιά, τοποθέτησε στρατιώτες γύρω από τα χωράφια κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτοί αποσύρονταν τη νύχτα.

Οι χωρικοί βλέποντας ότι το μέρος φυλαγόταν από στρατιώτες πίστεψαν ότι αυτό που καλλιεργούνταν εκεί ήταν αποκλειστικά για τον βασιλιά και τους αριστοκράτες φίλους του στις Βερσαλλίες. Έτσι μέσα σε μερικές νύχτες είχαν κλέψει όλες τις πατάτες. Το κόλπο του Παρμαντιέ είχε πετύχει!

Παλαιότερα πιστευόταν ότι το ίδιο κόλπο είχε εφαρμόσει λίγα χρόνια νωρίτερα ένας άλλος οπαδός της πατάτας, ο Μέγας Φρειδερίκος της Πρωσίας. Όμως, Γερμανοί ιστορικοί θεωρούν ότι η ιστορία αυτή δεν ισχύει για τον Φρειδερίκο.

Τέσσερις δεκαετίες μετά τον Παρμαντιέ, το κόλπο του χρησιμοποίησε με την ίδια επιτυχία και ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας στην Ελλάδα που είχε μόλις απελευθερωθεί.

Γαλλική Επανάσταση και πατάτα

Έτσι, δεν ήταν μέσω των επιστημονικών του μελετών αλλά των δημοσίων σχέσεων που ο Παρμαντιέ ξεκίνησε να διαδίδει την πατάτα στους Γάλλους.

Το γεγονός που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη υιοθέτησή της στο διαιτολόγιό τους ήταν η Γαλλική Επανάσταση. Μία συνέπειά της ήταν ο ναυτικός αποκλεισμός που επέβαλλε η Βρετανία στη Γαλλία, κάτι που προκάλεσε σοβαρή έλλειψη σιτηρών. Η Επαναστατική κυβέρνηση αντιμετώπισε την επισιτιστική κρίση με την μαζική παραγωγή πατάτας.

Ο αγώνας του Παρμαντιέ τότε δικαιώθηκε, και άρχισε να απολαμβάνει με καθυστέρηση το σεβασμό των συμπατριωτών του. Το 1795 έγινε μέλος της Ακαδημίας Επιστημόνων και του Γενικού Συμβουλίου των Νοσοκομείων του Παρισιού.

Ο Παρμαντιέ προωθεί τις καινοτομίες του

Όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης πήρε την εξουσία στη Γαλλία, αρχικά ως Πρώτος Ύπατος το 1799 και στη συνέχεια ως αυτοκράτορας το 1803, εξετίμησε ιδιαίτερα τον Παρμαντιέ και το έργο του.

Του απένειμε τη ανώτατη τιμητική διάκριση στη Γαλλία, κάνοντας τον μέλος της Λεγεώνας της Τιμής. Ακόμη πιο σημαντικός ήταν ο διορισμός του ως Γενικός Επιθεωρητής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Υγείας.  

Από τη θέση αυτή, ο Παρμαντιέ προώθησε πολλές από τις καινοτόμες προτάσεις του που όλες τις προηγούμενες δεκαετίες είχαν μείνει ανεφάρμοστες.

Εκτός από τη διατροφολογία, ο Παρμαντιέ εφάρμοσε πρωτοποριακά μέτρα και σε θέματα υγείας και υγιεινής. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε συνεργασία με τον Ναπολέοντα πραγματοποίησε τον πρώτο υποχρεωτικό εμβολιασμό στην ιστορία κατά της ευλογιάς.

Πολλά από τα μέτρα και τις καινοτομίες του Παρμαντιέ υιοθετήθηκαν και σε άλλες χώρες, εκτός από τη Γαλλία, ακόμη και αυτές που την πολεμούσαν.

Μεταθανάτια εκτίμηση

Ο Παρμαντιέ πέθανε το 1813 σε ηλικία 76 ετών. Οι συμπατριώτες του τον τίμησαν με την ανέγερση αγαλμάτων και την ονοματοδοσία δρόμων. Επίσης, το όνομα του έχει δοθεί σε σταθμό του Μετρό στο Παρίσι και πολλές γαλλικές συνταγές που έχουν ως κύριο συστατικό την πατάτα.

Όμως, η μεγαλύτερη καταξίωση του Παρμαντιέ είναι ότι δύο αιώνες μετά το θάνατό του, πολλοί συνεχίζουν να επισκέπτονται τον τάφο του στο νεκροταφείο Pere-Lachaise του Παρισιού, και αφήνουν πάνω σε αυτό λουλούδια ή κονδύλους πατάτας.