Ο φρουρός της Ακρόπολης που αυτοκτόνησε τυλιγμένος με την ελληνική σημαία, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα. Μύθος ή αλήθεια;

Στους πρόποδες του ιερού βράχου της Ακρόπολης, υπάρχει μία μικρή μαρμάρινη στήλη προς τιμήν ενός Έλληνα με το όνομα Κωνσταντίνος Κουκίδης.

Το μνημείο τοποθετήθηκε τον Οκτώβριο του 2000 από το Δήμο Αθηναίων και αναφέρεται σε μία ιστορία της κατοχικής περιόδου, η οποία, όμως, παραμένει αμφισβητούμενη.

Σύμφωνα με αυτή, ο Κωνσταντίνος Κουκίδης ήταν ένας εύζωνας, 17 με 20 ετών περίπου, ο οποίος φρουρούσε την ελληνική σημαία στις 27 Απριλίου 1941, δηλαδή ανήμερα της κατάληψης της Αθήνας από τους Γερμανούς.

Όταν του ζήτησαν να υποστείλει τη γαλανόλευκη για να μπει στη θέση της η σβάστικα, την κατέβασε, αλλά δεν την παρέδωσε στους Ναζί. Ο  θρύλος αναφέρει ότι ταπεινωμένος καθώς ήταν, την τύλιξε γύρω από το σώμα του και αυτοκτόνησε πέφτοντας από την Ακρόπολη.

Η απαρχή της ιστορίας και οι δύο σημαίες

Η πρώτη αναφορά στο γεγονός έγινε σε άρθρο της βρετανικής εφημερίδας Daily Mail στις 9 Ιουνίου 1941, δηλαδή ενάμιση μήνα μετά τη φερόμενη πραγματοποίησή του. Ο συντάκτης του κειμένου με τίτλο “A Greek carries his flag to the death”, που ήταν απεσταλμένος στο Κάιρο, παρουσίασε την ιστορία κατονομάζοντας τον εύζωνα, αλλά χωρίς να προσδιορίζει το πότε έγινε.

Σε καμία άλλη πρωτογενή πηγή δεν μνημονεύεται το συμβάν.

Όσο για το επώνυμο Κουκίδης, φαίνεται ότι προήλθε από έναν γνωστό δημοσιογράφο της εποχής, ο οποίος εργαζόταν ως ανταποκριτής στο Παρίσι. Δεν αποκλείεται, δηλαδή, ο ρεπόρτερ της Daily Mail να δανείστηκε ένα όνομα οικείο σε εκείνον, για να προσδώσει μεγαλύτερη αξιοπιστία στην αφήγησή του, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς ερευνητές.

Ασαφές παραμένει και το αν όντως η ελληνική σημαία κατέβηκε από τον ιστό της εκείνη την ημέρα. Στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» την επομένη (28 Απριλίου 1941), υπάρχει μια φωτογραφία, στην οποία εμφανίζονται τόσο η ελληνική όσο και η ναζιστική σημαία να κυματίζουν στην Ακρόπολη. Η λεζάντα που συνοδεύει την εικόνα αναφέρει:

«Ολίγον μετά την κατάληψιν της πρωτευούσης, η γερμανική και η ελληνική σημαία υψώθησαν η μία παρά την άλλην εις τον βράχον της Ακροπόλεως»

Το στιγμιότυπο αυτό θεωρείται από αρκετούς μελετητές τεκμήριο που διαψεύδει πλήρως τον πυρήνα της ιστορίας, βάσει της οποίας ο Κουκίδης υπέστειλε τη σημαία και έπεσε από το βράχο μαζί της. Ορισμένοι, όμως, έχουν διατυπώσει τη θεωρία ότι η αυτοκτονία του Κουκίδη προξένησε τέτοια εντύπωση στους Ναζί, ώστε ο φρούραρχος εξέδωσε διαταγή να υψώνεται και η ελληνική σημαία μαζί με τη γερμανική.

Η άλλη εκδοχή και οι μεταγενέστερες μαρτυρίες

Στο βιβλίο με τίτλο «Ήρωες και προδότες στην κατοχική Ελλάδα», ο δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής, Τάσος Κοντογιαννίδης αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος Κουκίδης δεν ήταν εύζωνας, αλλά μέλος της μεταξικής ΕΟΝ, ο οποίος φυλούσε εκ περιτροπής μαζί με άλλα μέλη της οργάνωσης την ελληνική σημαία, κατά το μεσοδιάστημα μεταξύ της αποστράτευσης των ελληνικών στρατευμάτων και της εισόδου των γερμανικών.

Ο  Κοντογιαννίδης υποστηρίζει ότι άντλησε την παραπάνω πληροφορία από παλιό κάτοικο της Πλάκας, ωστόσο επισημαίνει ότι «δεν μπορεί να διασταυρωθεί και να επιβεβαιωθεί».

Στο πέρασμα των ετών, υπήρξαν πολλές προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες ο Κουκίδης πράγματι υπήρξε και προέβη στην πράξη αυτοθυσίας. Σύμφωνα με τον αντιστασιακό, Κώστα Κωστόπουλο, το άψυχο σώμα του Κουκίδη βρέθηκε πολτοποιημένο στην Οδό Θρασύλλου στην Πλάκα.

Ένας ηλικιωμένος τσαγκάρης του είπε ότι ο παγοπώλης πατέρας του, μαζί με έναν φίλο του, περιμάζεψαν τον νεκρό Κουκίδη και τον μετέφεραν με ένα καρότσι στο Α’ Νεκροταφείο, για να τον θάψουν.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο αντιστασιακός Σπύρος Μήλας διατεινόταν ότι γνώριζε προσωπικά τον Κουκίδη και δήλωσε ότι έμαθε για το θάνατό του λίγες μέρες μετά το γεγονός. Όμως, μερικά χρόνια αργότερα, ισχυριζόταν ότι υπήρξε αυτόπτης μάρτυς της θανατηφόρας πτώσης του νεαρού.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Χρύσανθος, ο οποίος αρνήθηκε να ορκίσει τη δωσίλογη κυβέρνηση Τσολάκογλου, έγραψε στα απομνημονεύματά του:

«O Έλλην φρουρός της Ελληνικής Σημαίας επί της Ακροπόλεως, μη θελήσας να παραστεί μάρτυς του θλιβερού θεάματος της αναρτήσεως εις τον ιστόν, της εχθρικής σημαίας, όρμησεν εκ της Ακροπόλεως κρημνισθείς κατεφονεύθη. Εκάθησα στο γραφείο μου περίλυπος μέχρι θανάτου και δακρύων».

Την ιστορία του Κουκίδη έχουν μνημονεύσει, επίσης:

• ο Βρετανός ιστορικός και μέλος της SOE στην κατεχόμενη Ελλάδα, Νίκολας Χάμοντ στο ημερολόγιό του,
• ο συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης στο έργο του «Αυτοί που Φέρανε την Καταχνιά»
• και το ΚΚΕ στο λεύκωμά του με τίτλο «Έπεσαν για τη Ζωή».

Όλες, πάντως, οι παραπάνω μαρτυρίες διατυπώθηκαν αρκετά χρόνια μετά και σε καμία δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά στο επώνυμο «Κουκίδης» – αντί αυτού χρησιμοποιούνται οι λέξεις «φρουρός» και «Έλληνας στρατιώτης».

Η έλλειψη τεκμηρίων και οι παραδοχές στο δημόσιο λόγο

Στην αντίπερα όχθη, υπάρχουν πολλοί μελετητές που θεωρούν ότι η ιστορία του πατριώτη Κουκίδη είναι μύθος. Όπως αναφέρουν, μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί καμία απόρρητη αναφορά των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων, στην οποία να γίνεται μνεία σε αυτοκτονία κάποιου εύζωνα στην Ακρόπολη. Επιπλέον, δεν έχει εντοπιστεί κανένα τεκμήριο που να επιβεβαιώνει ότι η ΕΟΝ είχε αναθέσει στα μέλη της να φρουρούν τη σημαία στην Ακρόπολη και σε καμία προκήρυξη αντιστασιακής οργάνωσης δεν συμπεριελήφθη η ιστορία του Κουκίδη.

Τον Απρίλιο του 2000, ο διευθυντής της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ, Αντιστράτηγος Ιωάννης Κακουδάκης μίλησε σε εκπομπή της ΕΡΤ και υποστήριξε ότι, παρά τις επίμονες έρευνες, δεν βρέθηκε την περίοδο εκείνη κανένας στρατιώτης με το όνομα Κουκίδης Κωνσταντίνος. Δήλωσε, ακόμη, ότι δεν υπήρξε καμία καταχώρηση στα νεκροτομεία ή στα ληξιαρχεία, ούτε προέκυψε κάποιο χειροπιαστό στοιχείο από επιτόπια έρευνα στην περιοχή της Πλάκας.

«Το ΓΕΣ έχει καταγράψει όλους τους φαντάρους κι όλους τους αξιωματικούς της περιόδου. Κάπου θα έπρεπε να ανήκει ο Κουκίδης. Ούτε εύζωνας υπήρξε ούτε ήταν φαντάρος. Όλα εξετάστηκαν», συμπέρανε ο κ. Κακουδάκης. «Αν ήταν στρατιώτης στους ευζώνους, δεν υπήρχε περίπτωση να μην τον ήξερα», συμπλήρωσε ο επιλοχίας των ευζώνων, Ανδρέας Μαχιμάρης.

Ακόμα και εκείνοι που ενστερνίστηκαν την ιστορία του Κωνσταντίνου Κουκίδη ως χρήσιμη για την ανύψωση του αντιστασιακού φρονήματος των Ελλήνων, παραδέχθηκαν ότι κανένας δεν μπορεί να αποδείξει με αδιάσειστα στοιχεία ότι ο Κουκίδης υπήρξε. Ο δήμαρχος Αθηναίων, Δημήτρης Αβραμόπουλος είχε χαρακτηριστικά αναφέρει την ημέρα που έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στην Ακρόπολη:

«Τιμάμε τον Κουκίδη, παρά το ότι η ιστορική έρευνα δεν απέδωσε επιστημονική απόδειξη για την ύπαρξή του και για την πράξη του αυτή. Ο θρύλος, όμως, ήταν και παραμένει υπαρκτός και δημιουργήθηκε από την πρώτη στιγμή. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν υπήρξε ο εύζωνας Κουκίδης. Το ερώτημα είναι αν εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, θέλουμε να υπάρξει».

«Εμείς ως αντιστασιακοί προτείνουμε, ανεξαρτήτως των στοιχείων που θα φέρουν ή δεν θα φέρουν οι έρευνες, να ονομάσουμε από τώρα πλατεία Κώστα Κουκίδη. Γιατί καμιά φορά και το θρύλο χρειάζεται να τον τιμούμε όπως και τα γεγονότα», είχε πει ο Μανώλης Γλέζος, ακριβώς στο ίδιο πνεύμα με τη δήλωση του στελέχους του ΚΚΕ, Γρηγόρη Φαράκου:

«Από επιστημονική άποψη δεν έχει αποδειχθεί τίποτε. Αλλά δεν μπορούμε να το αρνηθούμε. Ακόμα και θρύλος να είναι, είχε και έχει τεράστια σημασία για το λαό»

Την ιστορία του Κουκίδη ασπάστηκε και η Προεδρική Φρουρά, στους στρατώνες της οποίας έχει εντοιχιστεί, από τον Απρίλιο του 1994, μία τιμητική πλάκα με την εξής επιγραφή:

«Πλατεία Εύζωνα Κουκίδη Κωνσταντίνου. Έπεσε υπέρ πατρίδος την 27η Απριλίου 1941, κατακρημνισθείς απ’ τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως, τυλιγμένος με την ελληνική σημαία, υπερασπιζόμενος ταύτης μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός του, αρνούμενος να την παραδώσει στον Γερμανό κατακτητή».

«Η ανθρώπινη μνήμη σε συναισθηματικά φορτισμένες συνθήκες συχνά σφιχταγκαλιάζει αφηγήσεις που ταιριάζουν με την ένταση των στιγμών», καταλήγει ο διδάκτωρ ιστορίας και συγγραφέας, Σταύρος Παναγιωτίδης.

Με πληροφορίες από:

• εφημερίδα «Το Βήμα»
• ερευνητική ομάδα «Ιός» (Ελευθεροτυπία)
• «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας 2», βιβλίο του Σταύρου Παναγιωτίδη (Εκδόσεις Κέδρος)

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia, WikimediamtxCommons και WikimediamtxCommons