Ο φονικός σεισμός και το τσουνάμι ύψους 20 μέτρων που ισοπέδωσε τη Λισαβόνα. Ο βασιλιάς σώθηκε κατά τύχη αλλά από τότε έμενε σε σκηνή. Πώς η καταστροφή επηρέασε τον Διαφωτισμό και την αντισεισμική αρχιτεκτονική

Το πρωί της 1ης Νοεμβρίου 1755 στις 9.40, ένας σεισμός που εκτιμάται μεταξύ 8,5 και 9 βαθμών της κλίμακας MMS (σεισμικής ροπής) προκλήθηκε στον Ατλαντικό, 200 χιλιόμετρα από τις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου.

1η Νοεμβρίου είναι η γιορτή των Αγίων Πάντων των καθολικών, μια υποχρεωτική αργία σε πολλές ρωμαιοκαθολικές χώρες. Εκείνη την ημέρα οι εκκλησίες στις ακτές της Πορτογαλίας και της Ισπανίας στον Ατλαντικό ήταν κατάμεστες από πιστούς που συμμετείχαν σε κάποια από τις πολλές λειτουργίες.

Οι τρομακτικής έντασης δονήσεις κατέστρεψαν πολλά κτίρια και προξένησαν ζημιές σε άλλα, ενώ σε όσα έμειναν όρθια προκλήθηκαν πυρκαγιές με αποτέλεσμα όσοι δεν καταπλακώθηκαν από τα ερείπια, κάηκαν ζωντανοί.

Το χειρότερο όμως δεν είχε έρθει ακόμη. Ο σεισμός είχε συμβεί στη θάλασσα και η ξαφνική μετατόπιση των ορίων μεταξύ των τεκτονικών πλακών Ευρασίας και Αφρικής απελευθέρωσε τεράστια ποσότητα ενέργειας στο νερό που τις κάλυπτε. Ο ωκεανός αποτραβήχτηκε από την ακτή για να επιστρέψει μερικά λεπτά αργότερα με τη μορφή ενός τεράστιου τείχους νερού.

Το φονικό τσουνάμι

Η παραδομένη στις φλόγες πόλη χτυπήθηκε από ένα τσουνάμι 20 μέτρων το οποίο ολοκλήρωσε την καταστροφή που προκάλεσαν ο σεισμός και οι πυρκαγιές. Ο ολέθριος συνδυασμός τους κατέστρεψε το 85% της πόλης.

Τεράστια κύματα ρήμαξαν τις ακτές της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και του Μαρόκου στον Ατλαντικό. Ασυνήθιστα μεγάλα κύματα καταγράφηκαν ακόμα και πιο βόρεια, μέχρι και την Ιρλανδία, την Κορνουάλη, στην νότια ακτή της Αγγλίας, αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις Δυτικές Ινδίες.

Όπως και για πολλές άλλες από τις πρώτες σύγχρονες καταστροφές, μόνο εκτιμήσεις υπάρχουν για τον αριθμό των θυμάτων, οι οποίες κυμαίνονται από 40.000 έως 50.000 ζωές. Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές πρέπει να ήταν ιδιαίτερες υψηλές στην καθολική Ισπανία και Πορτογαλία επειδή πολλοί άνθρωποι βρίσκονταν συνωστισμένοι στις εκκλησίες που κατέρρευσαν.

Ο βασιλιάς Ιωσήφ Α’ της Πορτογαλίας ήταν τυχερός που γλίτωσε.

Παρακολουθούσε την πρώτη πρωινή λειτουργία για να πραγματοποιήσει την επιθυμία της κόρης του και να γιορτάσει μαζί της μακριά από την πόλη.

Όταν επέστρεψε στην κατεστραμμένη πρωτεύουσα, ο βασιλιάς αποφάσισε να μην ξαναζήσει σε κανενός είδους κτίσμα και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του σε μία πολυτελή κατασκήνωση στην Αγιούντα, στους λόφους πάνω από την πόλη.

Στην Αγιούντα βρίσκεται σήμερα το παλάτι που έκτισε η κόρη του Ιωσήφ στη θέση της βασιλικής κατασκήνωσης.

Υπήρξαν επίσης ανυπολόγιστες πολιτιστικές απώλειες. Το στέμμα της Πορτογαλίας, όπως και άλλες ευρωπαϊκές μοναρχίες, είχε συγκεντρώσει τεράστιες συλλογές πολύτιμων έργων τέχνης, επίπλων, πινάκων ζωγραφικής και χειρογράφων καθώς και αρχεία για τις εκτενείς πορτογαλικές ναυτικές εξερευνήσεις από τον 14ο αιώνα κι έπειτα. Το οικονομικό κόστος πρέπει να γονάτισε την Πορτογαλία.

Πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες και τις πολιτιστικές, υλικές και οικονομικές ζημιές, ο σεισμός και το τσουνάμι της Λισαβόνα συνέβησαν σε μία κρίσιμη περίοδο στην ιστορία της διανόησης του δυτικού κόσμου, την εποχή του Διαφωτισμού.

Όπως ο Μαύρος Θάνατος (πανούκλα) κλόνισε στην απόλυτη αυθεντία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, η καταστροφή της Λισαβόνας προκάλεσε αρκετή ανησυχία στους πιστούς καθολικούς της Ευρώπης και σκεπτικισμό μεταξύ των φιλοσόφων του Διαφωτισμού.

Το γεγονός ότι ο σεισμός συνέβη σε μια άγια ημέρα για τους καθολικούς και ο φόρος αίματος ήταν ιδιαίτερα υψηλός, επειδή πολλοί άνθρωποι βρίσκονταν στις εκκλησίες, το χρησιμοποίησε ο Βολταίρος για να κατακρίνει τις απλοϊκές απόψεις περί Θείας πρόνοιας, αλλά χρησιμοποιήθηκε και από πιστούς, όπως ο Γερμανός φιλόσοφος Λάιμπνιτς που υποστήριζε ότι οι άνθρωποι ζούσαν “στον καλύτερο από όλους τους πιθανούς κόσμους”.

Ο σεισμός έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των στοχασμών του Εμμάνουελ Κάντ, ενός από τους πιο σημαντικούς διανοητές του γερμανικού Διαφωτισμού.

Τέλος, η έμφαση που δόθηκε στη λογική επιχειρηματολογία και την επιστημονική έρευνα, κατά την περίοδο μετά την καταστροφή, οδήγησε στην πρώτη σοβαρή απόπειρα κατανόησης των αιτίων των σεισμών και των τσουνάμι, η οποία αναγνωρίζεται σήμερα ως η απαρχή της σύγχρονης σεισμολογίας.

Η καταστροφή αυτή σηματοδοτεί επίσης το ξεκίνημα της αντισεισμικής αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη, η οποία και εφαρμόστηκε στην ανοικοδόμηση της Λισαβόνας.

Πηγή: Οι μεγαλύτερες καταστροφές της Ιστορίας , Eric Chaline. Εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο βιβλικός σεισμός του Σαν Φρανσίσκο. Η αστυνομία σκότωνε τους εγκλωβισμένους στην πυρκαγιά για να τους λυτρώσει από τον μαρτυρικό θάνατο. Οι πολίτες έκαιγαν τα σπίτια για να πάρουν τα ασφαλιστήρια