Ο Ερμής, η Αφροδίτη και η Νίκη. Τα μεγάλα γλυπτά της αρχαιότητας που έγιναν από το μάρμαρο της Πάρου. Τι απέγιναν τα λατομεία

Ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Νίκη του Παιωνίου στην Ολυμπία, τα γλυπτά του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού ή αυτά του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο, δημιουργήθηκαν από παριανό μάρμαρο και κυρίως από τον περίφημο «λυχνίτη» που βρισκόταν στην στοά των Νυμφών.

Το διασημότερο στον αρχαίο κόσμο μάρμαρο, γνωστό ως η Παρία Λίθος, εξορυσσόταν στα πολυάριθμα λατομεία μαρμάρου του νησιού που βρίσκονται στον ορεινό όγκο των Αγ. Πάντων, το  αρχαίο όρος Μάρπησσα.

Τα λατομεία ξεκίνησαν να λειτουργούν τον 7ο π.Χ. αιώνα. Ο λυχνίτης χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην αρχιτεκτονική και στη γλυπτική.

Με κύρια χαρακτηριστικά  το ολόλευκο χρώμα, την καθαρότητα του, προτιμήθηκε στην αγαλματοποιία και ήταν περιζήτητο υλικό από κορυφαίους γλύπτες και την πελατεία τους.

Από τα αρχαία λατομεία στο Μαράθι. Πηγή φωτογραφίας: Εφορία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

 Όσον αφορά στο όνομά του, προέρχεται από το λυχνάρι, καθώς η εξόρυξή του γινόταν υπογείως, με φωτισμό από λυχνάρια.

Η Παρία λίθος έγινε το κύριο καλλιτεχνικό μέσον τον 6ο αιώνα π.Χ., οπότε και ανταγωνίστηκε το ναξιακό μάρμαρο. Στους κλασικούς και στους μετέπειτα χρόνους κυριάρχησε.

Τα διάσημα γλυπτά από παριανό μάρμαρο

Δημιουργίες Παριανών γλυπτών και η Παρία λίθος κατέκλυσαν τα μεγάλα ιερά σε όλο τον αρχαίο κόσμο

Η Αφροδίτη της Μήλου στο Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι. Φωτο Αρχείο Μηχανή του Χρόνου

Οι ελληνιστικές δημιουργίες Νίκη της Σαμοθράκης και Αφροδίτη της Μήλου που βρίσκονται στο Λούβρο και το διασημότερο ίσως άγαλμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Αύγουστος της Prima Porta, είναι από λυχνίτη της Πάρου.

Η Νίκη της Σαμοθράκης δεσπόζει στην είσοδο του Λούβρου. Φωτο Αρχείο Μηχανή του Χρόνου

Τα λατομεία στην κοιλάδα Χωριδάκι

Στη σύγχρονη  διεθνή ορολογία, ο λυχνίτης, η διαφάνεια του οποίου επιτρέπει την διείσδυση του φωτός σε βάθος έως και 35 χιλ. έναντι 25 για το μάρμαρο της Καρράρα και 15 για το πεντελικό, χαρακτηρίζεται ως Πάρος-1 και εξορυσσόταν κυρίως από τα υπόγεια λατομεία των Νυμφών και του Πανός στο Μαράθι.

Οι άλλες δύο κατηγορίες Πάρος-2 και Πάρος-3 αναφέρονται στο μάρμαρο από τα ανοιχτά λατομεία στους Λάκκους και άλλες θέσεις της κοιλάδας Χωριδάκι, καθαρού λευκού έως κυανόγκριζου χρώματος και πιο χονδρόκοκκου σε σχέση με τον λυχνίτη, στρώματα του οποίου απαντούν και στα ανοιχτά λατομεία.

Η είσοδος του λατομείου του Πανός. Πηγή φωτογραφίας: Εφορία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Τα κοιτάσματα των δύο αυτών κατηγοριών είχαν χρησιμοποιηθεί ήδη στην πρώιμη περίοδο (7^ος-6^ος αι. π.Χ.) και είχαν αποδώσει πολύ μεγαλύτερη ποσότητα μαρμάρου σε σχέση με τα λατομεία του λυχνίτη. Οι εξορύξεις μαρμάρου στους Λάκκους που χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην αρχιτεκτονική, είναι παλαιότερες από εκείνες στο Μαράθι.

Στην κοιλάδα Χωριδάκι, η περιοχή εξόρυξης περιλαμβάνει τα λατομεία ανοιχτής εκμετάλλευσης στους Λάκκους, στα Θαψανά που βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο από τους Λάκκους, δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στο μοναστήρι των Θαψανών, αλλά και στα υπόγεια λατομεία στις Σπηλιές.

Τα τελευταία αποτελούνται από μεγάλα ορύγματα λαξευμένα στον βράχο ενώ στον πυθμένα τους σώζονται σήραγγες από την εξόρυξη του μαρμάρου, όπως και στα υπόγεια λατομεία του Μαραθίου.

Ο Ερμής ενσαρκώνει την εξιδανικευμένη ανδρική μορφή της εποχής. Το άγαλμα αποτελεί παράδειγμα της τέλειας ισορροπίας κίνησης και ανάπαυσης, χαρακτηριστικό γνώρισμα του έργου του Πραξιτέλη

Το ανάγλυφο και τα ονόματα των επισκεπτών

Συνήθως, η αναφορά στα αρχαία λατομεία μαρμάρου της Πάρου εξαντλείται στα λατομεία στο Μαράθι και κυρίως στην στοά των Νυμφών. Είναι περισσότερο γνωστή λόγω του αναθηματικού ενεπίγραφου αναγλύφου των Νυμφών των μέσων περίπου του 4^ου αι. π.Χ. που κοσμεί την είσοδό του και έχει ταυτιστεί με την Πάρο.

Το ανάγλυφο προσείλκυσε και την προσοχή των περιηγητών, όπως δείχνουν δημοσιευμένα σχέδια του 1868 και 1882. Η παρούσα κατάσταση του ανάγλυφου δείχνει ότι λείπει ένα τμήμα του με δύο μορφές προς τα δεξιά. Εντοπίστηκε σχετικά πρόσφατα ενσωματωμένο στην σκάλα της εσωτερικής αυλής στο μοναστήρι του Αγ. Μηνά.

Ίχνη εργαλείων από τα λατομεία στο Μαράθι. Πηγή φωτογραφίας: Εφορία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Το λατομείο των Νυμφών με το ανάγλυφό του  προσείλκυε τους επισκέπτες, ωστόσο το εσωτερικό του είναι περιορισμένα προσπελάσιμο λόγω της πληρότητάς του από σωρούς λατύπης.

Αντίθετα, το λατομείο του Πανός, ήταν περισσότερο προσιτό, όπως φανερώνει και ο μεγάλος αριθμός ονομάτων γραμμένων στα τοιχώματα και την οροφή του σπηλαίου, ανάμεσά τους και γνωστών περιηγητών του 18^ου και 19^ου αιώνα, αλλά και από νεότερους επισκέπτες.

Στις αρχές του 2025 τα αρχαία υπόγεια λατομεία της Πάρου (λυχνίτη) στο Μαράθι, εντάχθηκαν στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Νότιο Αιγαίο 2021-2027».  Η Πράξη με τίτλο «Δυσπρόσιτα Μνημεία Κυκλάδων – Ψηφιακή Τεκμηρίωση & Προβολή», υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΤΗΝ "ΜΤΧ"

Μοναδικές αρχαιότητες παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως στα Κουφονήσια. Ο αμύθητος θησαυρός της Κέρου αναδεικνύει την ιερότητα του νησιού στα αρχαία χρόνια