Ο ενθουσιασμός του Πλαστήρα και των ευζώνων από την Οδησσό, όταν η Ελλάδα συμμετείχε στο μέτωπο κατά των Μπολσεβίκων

Στις αρχές Μαρτίου 1919, ο τότε αντισυνταγματάρχης, Νικόλαος Πλαστήρας, διοικητής του θρυλικού 5/42 Συντάγματος Ευζώνων βρέθηκε στην Οδησσό με τους άνδρες του κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου στη Ρωσία. Οι Εύζωνες ήταν τμήμα του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος που είχε σταλεί για να συνδράμει τους Λευκούς Φρουρούς εναντίον των Μπολσεβίκων. Αν και η παραμονή του, υπήρξε ολιγοήμερη, εντυπωσιάστηκε από την πόλη, όπως φαίνεται από τα χειρόγραφά του.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Πλαστήρας και το 5/42 Σύνταγμα στην Οδησσό

Ο Πλάστηρας γράφει με θαυμασμό για την πόλη της Οδησσού με τα ωραία δημόσια κτίρια, τους φαρδείς δρόμους και την εξαιρετική ρυμοτομία της. Αυτό, όμως, που του έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν μία παράσταση στο επιβλητικό Δημοτικό Θέατρο (σήμερα είναι γνωστό ως το Εθνικό Θέατρο Όπερας και Μπαλέτου της Οδησσού) που δόθηκε προς τιμή του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος:

«Μας αφήκε την εντύπωσιν μιας μεγάλης και ωραιοτάτης πόλεως με ευρύτατους δρόμους, καλώς συντηρημένους και με τεράστια και επιβλητικά δημόσια κτίρια. Δεν μου εδόθη ο καιρός να έχω περισσοτέρας αναμνήσεις από την πόλιν της Οδησσού διότι μετά τρεις-τέσσαρες ημέρας έφθασαν ανησυχητικαί ειδήσεις ότι ο μπολσεβικός στρατός ήρχισεν να δίδη σημεία ζωής προς δράσιν. Εν τούτοις μου έμεινε κάποια ζωηρά ανάμνησις».

Παράσταση στο Δημοτικό Θέατρο

«Το τρίτο ή τέταρτο βράδυ που φθάσαμε επαίζετο κάποια όπερα στο Δημοτικό Θέατρο της πόλεως. Είχε την καλοσύνη ο φίλος ιατρός κύριος Σμπαρούνης, που ευρίσκετο προ καιρού εκεί, διευθύνων το νοσοκομείον, να με προσκαλέση ως και τας αδελφάς Φικιώρη και Βασιλοπούλου. Ομολογώ ότι μέχρι σήμερον δεν έχω παραστεί σε έργον παιζόμενον με τόσον πλούτον φωνών.

Το μπαλέτο δε, ήταν θαύμα σωστό που δεν θα το ξαναϊδώ. Είχαν συμμετάσχει εις την ευεργετικήν αυτήν παράστασιν όλαι αι κορυφαί του ρωσικού μελοδράματος, ολόκληρου της αυτοκρατορίας, οι οποίοι φεύγοντας την μπολσεβικήν θεομηνίαν κατέφυγον εις την Οδησσόν…»

Η παράσταση είχε δοθεί προς τιμήν του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος. Το θέατρο ήταν ασφυκτικά γεμάτο. Οι ανώτεροι Έλληνες αξιωματικοί τοποθετήθηκαν στο αυτοκρατορικό θεωρείο. Οι σειρές της γαλαρίας είχαν παραχωρηθεί στους στρατιώτες. Λένε πως αυτή η βραδιά ήταν η τελευταία λαμπρή βραδιά που γνώριζε το υπέροχο θέατρο, δημιούργημα κι αυτό του φιλότεχνου Μαρασλή, την περίοδο που ήταν δήμαρχος της πόλης.

Η ταβέρνα με τις μπαλαλάικες και την ωραία τσιγγάνα

Μετά το τέλος της παράστασης, ο Πλαστήρας και άλλοι Έλληνες αξιωματικοί πήγαν σε μία ταβέρνα. Εκεί ο Πλαστήρας πληροφορήθηκε ότι το μέτωπο είχε σπάσει και ότι οι δυνάμεις των μπολσεβίκων απειλούσαν την πόλη. Αυτό σήμαινε ότι αυτός και οι άνδρες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων θα έπρεπε να αφήσουν αμέσως την Οδησσό και να σπεύσουν να αντιμετωπίσουν τον Κόκκινο Στρατό:

«Το βράδυ πάμε σε μία ταβέρνα όπου συχνάζουν Ρώσοι αξιωματικοί λευκοί. Είναι του στρατηγού Ντενίκιν ο στρατός. (Η ταβέρνα) έχει τσιγγάνους, μουσική ωραία…Η μία (τσιγγάνα) κοντά μου είναι ωραιότατη, φορεί μεγάλα σκουλαρίκια και φόρεμα από κίτρινο μεταξωτό. Το πρόσωπό της μου έμεινε εντυπωμένο.

Τα όργανα ήταν μπαλαλάικες ρώσικες και κιθάρες. Έξαφνα νιώθω και μου σπρώχνουν τον αγκώνα. Το γκαρσόνι μου κάνει νόημα ότι μου ζητούν έξω. Βλέπω μπροστά μου έναν αγγελιοφόρο στρατιώτη. Η κάπα του είναι βρεμένη από το χιονόνερο και στάζουν νερά κάτω. Αντιλαμβάνομαι από τη φυσιογνωμία του ότι πρόκειται περί σοβαροτάτων γεγονότων. Η πρώτη στιγμή μιας δραματικής ειδήσεως είναι σα μια γροθιά κατά πρόσωπο, δεν ξέρεις από που σου έρχεται. Σιγά σιγά μπήκα στο νόημα.

Το μέτωπο είχε σπάσει.

Το 1^ο Σύνταγμα, εν πλήρει αποσυνθέσει, μαζί με τα υποχωρούντα ατάκτως γαλλικά τμήματα, κατέβαινε προς την Οδησσό ακολουθούμενοι από τον εχθρό. Το 3^ο Σύνταγμα Χαλκίδας διετάσσετο να ετοιμασθεί αμέσως και να αναχωρήσει άνευ παραμικράς χρονοτριβής διά να αναχαιτίσει τον εχθρόν κατερχόμενον, και να σώσει την Οδησσό, έστω και θυσιαζόμενον. Μέσα στο σκοτάδι, έξω από την ταβέρνα, τ’ αυτιά μου εβούιζαν ακόμα από τες μπαλαλάϊκες…».

Τα αποσπασμάτα από την καταγραφή του Νικολάου Πλαστήρα για τη Οδησσό έχουν αντληθεί από το βιβλίο της Μαρίας Καραβίας, “Οδησσός. Η Λησμονημένη Πατρίδα”, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 1998, σελίδες 155-156