Εμφύλιος. Ποιο ήταν το μυστικό “σχέδιο Λίμνες” που αποφάσισε ο Ζαχαριάδης. Γιατί αποδείχτηκε εξωπραγματικό

Το Σχέδιο Λίμνες ήταν στρατιωτικό σχέδιο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος (ΔΣΕ) που αποφασίστηκε κοντά στις Λίμνες Πρέσπες το 1947. Ο στόχος ήταν η δημιουργία απελευθερωμένης περιοχής σε Μακεδονία και Θράκη με κέντρο τη Θεσσαλονίκη και τη μετατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό. Ήταν σχέδιο του Νίκου Ζαχαριάδη και εγκρίθηκε από την 3η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ στις 11-12 Σεπτεμβρίου 1947. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό ο ΔΣΕ θα τριπλασίαζε τη στρατιωτική δύναμή του ως την άνοιξη του 1948. 

Άρθρο του ιστορικού Απόστολου Δημητριάδη

Η Ελλάδα βρισκόταν υπό την «Δαμόκλειο Σπάθη» της σύγκρουσης για τον ζωτικό έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Οι Βρετανοί, και εκ των υστέρων οι Αμερικανοί, παρεισφρήσαν στις δομές της ελληνικής κοινωνίας με στόχο τον έλεγχο της χώρας.

Πλέον, η Ελλάδα θα λειτουργούσε με την μορφή ενός άτυπου δορυφόρου ώστε να δημιουργηθεί φραγμός στην Σοβιετική Ένωση για την έξοδο από τα Στενά του Βοσπόρου. Η ολιγωρία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε συνδυασμό με τις κρίσιμες λάθος αποφάσεις, όπως της αποχής από τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, ώθησαν την χώρα σε ένα αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο.

Η περίοδος της κρίσης

Η Κατοχή της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα στιγματίστηκε από την καταστροφή της οικονομίας και των παραγωγικών δομών της χώρας. Στο ίδιο πλαίσιο σημαντικό είναι και το πολιτειακό ζήτημα, καθώς υπήρχε ένα μεγάλο κενό εξουσίας.

Τα Δεκεμβριανά (1944) αποτέλεσαν το πρώτο επεισόδιο ανάμειξης των Βρετανών. Οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν τον κοινωνικό αναβρασμό καθώς αρκετοί συνεργάτες των Ναζί, όπως τα Τάγματα Ασφαλείας και οι δωσίλογοι κυκλοφορούσαν ελεύθεροι ή είχαν φυλακιστεί. Έπειτα από σκληρές μάχες στην Αθήνα και την αποχώρηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) από την πρωτεύουσα, επήλθε η “Συμφωνία της Βάρκιζας”, που προέβλεπε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ.

Οι Βρετανοί οργάνωσαν ένοπλες ομάδες για τον έλεγχο της υπαίθρου στις οποίες εισχώρησαν και μέλη από τα Τάγματα Ασφαλείας, που στην Κατοχή έφθασαν τους 27.000. Προχώρησαν σε ένα μεγάλο Πογκρόμ εναντίον ατόμων που συμμετείχαν στην Αντίσταση με δολοφονίες, βασανισμούς, βιασμούς και εκποίηση των περιουσιών τους . Όλα αυτά γίνονταν με την σύμφωνη γνώμη των Βρετανών και της Χωροφυλακής. Είναι προπομπός των μετέπειτα Μονάδων Ασφάλειας Υπαίθρου (ΜΑΥ).

Οι Βρετανοί, εκτός από την αποστολή μέρος του εκστρατευτικού σώματος των Ινδών στη Δυτική Μακεδονία για την τήρηση της τάξης, προχώρησε και στον φανατισμό των Σλαβομακεδόνων εναντίον των υπόλοιπων πολιτών για το Μακεδονικό. Σε περιοδεία του Βρετανού Λοχαγού Έβανς και του υποπρόξενου Χιλς στα χωριά της Φλώρινας διαλαλούσαν την ανάγκη για δημιουργία Ανεξάρτητης Μακεδονίας ώστε να οργανωθούν στην ΒΜΡ0 που φιλοξενούσε μέλη των συνεργατών των Γερμανών του Αντόν Κάλτσεφ.

Στον αντίποδα, αρκετά μέλη της Αντίστασης για να γλυτώσουν από το μένος των ένοπλων ομάδων ή την φυλάκιση , καταφεύγουν στα βουνά όπου σταδιακά συγκροτούνται ολιγομελής ομάδες ανταρτών. Ενδεικτικά στα βουνά της Στερεάς Ελλάδας καταφεύγει ο Δημήτρης Αλεξάνδρου-«Διαμαντής» στον Παρνασσό και ο Νάκος Μπέλης στην Ομβριακή και τον Δομοκό.

Ο προσανατολισμός της 2ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1946 κινούνταν στην ένοπλη πάλη με την Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα χωρίς να διαφαίνεται η ένοπλη σύγκρουση για την Κατάληψη της Εξουσίας.

Η αποχή από τις εκλογές του Μαρτίου του 1946 και το χτύπημα στον σταθμό χωροφυλακής στο Λιτόχωρο στις 31 Μαρτίου 1946, ολισθαίνει πλήρως την κατάσταση. Με την θέσπιση του Γ΄Ψηφίσματος «Περί έκτακτων μέτρων αφορώντων την Δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν…» στις 18 Ιουνίου 1946 ξεκινούν οι εκτελέσεις και οι φυλακίσεις των αντιφρονούντων.

Επισήμως στην Τσούκα Αντιχασίων στις 28 Οκτωβρίου 1946 αποφασίστηκε η συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών υπό τον στρατηγό Μάρκο Βαφειάδη με τα αρχηγεία ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, και Ρούμελης.

Ο κύβος ερρίφθη: Με την Διαταγή υπ΄αριθμόν 19 στις 27 Δεκεμβρίου τα αντάρτικα σώματα μετονομάζονται σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος με διττό σκοπό την κατάληψη της Εξουσίας και την εκδίωξη των Βρετανών.

Δόγμα Τρούμαν

Στις 21 Φεβρουαρίου 1947 η Βρετανία, λόγω του ανυπόφορου δημοσίου χρέους της, αποφασίζει να αποσύρει την στήριξη της, οικονομική και στρατιωτική, στη Κυβέρνηση της Ελλάδας.

Αυτό θορυβεί τους Αμερικανούς που ήθελαν να θωρακίσουν την Ανατολική Μεσόγειο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Χάρι Τρούμαν, σε μία φορτισμένη ομιλία στο Κογκρέσο, εισηγείται την οικονομική στήριξη της Τουρκιάς και της Ελλάδας για να μην μεταφερθεί το «Ελληνικό Πρόβλημα» στη Μέση Ανατολή όπου υπήρχαν σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου, απαραίτητα για την οικονομική ευρωστία των Κρατών της Ευρωπαϊκής Ηπείρου.

Ήδη στην Ελλάδα έχει καταφθάσει η επιτροπή Πόρτερ, για να ελέγξει την λειτουργία του Κράτους. Διότι οι Αμερικανοί δεν είχαν καμία εμπιστοσύνη στο Ελληνικό Πολιτικό Σύστημα και το Παλάτι, τον Βασιλιά Παύλο και την Φρειδερίκη καθώς τους θεωρούσαν διεφθαρμένους και αναξιόπιστους.

Γι΄ αυτό μόνο εφόσον ήλεγχαν οι ίδιοι τον Κρατικό Μηχανισμό, θα μπορούσε να παρασχεθεί η οικονομική και η στρατιωτική βοήθεια. Οπότε αυτό που κάνουν είναι να παραβιάζουν νόμιμα την Ανεξαρτησία της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Κρατικού Μηχανισμού. Ο πρεσβευτής Λίνκολν Μακβη και ο Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης Κωνσταντίνος Τσαλδάρης υπογράφουν την συμφωνία στις 20 Ιουνίου 1947.

Προς ολική ρήξη

Η Ελληνική Κυβέρνηση αποφασίζει την συγκρότηση μεγάλων επιχειρήσεων για την διάλυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας υπό την ονομασία «TERMINUS» (Μάρτιος-Σεπτέμβριος 1947). Για να επιφέρει μεγαλύτερο πλήγμα στις αντάρτικες ομάδες αποφασίζει μια σειρά κατασταλτικών πράξεων όπως:

Α) Την συγκέντρωση του πληθυσμού της υπαίθρου στα μεγάλα αστικά κέντρα για να επέλθει έλλειψη στον ΔΣΕ σε εφοδιασμό και εφεδρείες.

Β) Την λειτουργία του στρατοπέδου της Μακρονήσου για εγκλεισμό μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος ή υπόπτων που ήταν εναντίον της Αστικής Δημοκρατίας.

Οι επιχειρήσεις του Κυβερνητικού στρατού υπό τις ονομασίες ΑΕΤΟΣ-ΙΕΡΑΞ-ΠΕΛΑΡΓΟΣ-ΚΥΚΝΟΣ-ΚΟΡΑΞ-ΒΕΛΟΣ-ΛΑΙΛΑΨ και ΤΙΓΡΗΣ δεν επέφεραν συντριπτικό πλήγμα εναντίον του ΔΣΕ, παρόλο που οι αντάρτες αντιμετώπισαν μεγάλα προβλήματα λόγω των απωλειών και των αιχμαλώτων (7.500).

Αυτή η αποτυχία επέφερε σημαντική κυβερνητική κρίση και την δυσφορία των Αμερικανών, τεχνοκρατών και στρατιωτικών, όπως του Συνταγματάρχη Μίξτον. Η δυσφορία αυτή μετατράπηκε σε επιβολή της δημιουργίας κυβερνητικού συνασπισμού μεταξύ των Λαϊκών και των Φιλελευθέρων υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη στις 7 Σεπτεμβρίου 1947. Τον Δεκέμβριο του 1947 το Κομμουνιστικό Κόμμα τίθεται εκτός νόμου.

Σχέδιο Λίμνες

Το σχέδιο Λίμνες είναι η κωδική ονομασία της επιχείρησης δημιουργίας ελεύθερης ζώνης – περιοχής στην Βόρεια Ελλάδα με κέντρο την Θεσσαλονίκη και την μετατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό με τριπλασιασμό των Δυνάμεων του σε 60.000 οπλίτες έως το 1948. Η ονομασία δόθηκε κατά την 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ κοντά στις Πρέσπες.

Το Σχέδιο Λίμνες φανερώνει την μη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας καθώς ο ΔΣΕ είχε μεγάλη έλλειψη σε εξοπλισμό, ανεφοδιασμό και πολεμικό-στρατιωτικό υλικό. Παραθέτω ένα τμήμα του Σχεδίου:

«Δημιουργία τμημάτων αντιαεροπορικού πυροβολικού με βαριά αντιαεπορικά πυροβόλα. Εξασφάλιση καταδιωκτικής Αεροπορίας. Ειδικά μέσα για το ρίξιμο θαλάσσιων ναρκών από τον αέρα και την θάλασσα. Ελαφρά ταχυκίνητα μέσα για τον έλεγχο των ακτών…»

Το σχέδιο αυτό αποδεικνύει ότι δεν ήταν απόφασή των στρατιωτικών του ΔΣΕ, αλλά της πολιτικής ηγεσίας. Διότι ο Δημοκρατικός στρατός δεν διέθετε καθόλου μηχανοκίνητα μέσα!

Σε συνδυασμό με την έλλειψη τακτικής, επιχειρησιακής εμπειρίας τακτικού στρατού και τον χαμένο χρόνο που στέρησε τον έλεγχο της υπαίθρου μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, η εμφυλιακή σύγκρουση για τον έλεγχο της εξουσίας έμοιαζε χαμένη υπό το πρίσμα ενός αιματηρού αδελφοκτόνου φαύλου κύκλου.

Όσο εξελίσσεται ο Εμφύλιος Πόλεμος, τόσο αυξάνεται ο φανατισμός και η πόλωση. Στο πλαίσιο των εφεδρειών παρατηρούμε ότι και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές προχωρούν σε επιτακτική-καταναγκαστική στρατολόγηση.

Ενδεικτικά το 1948 υπήρξε η μεγάλη πορεία των 1.200 αόπλων της Ρούμελης προς τον Γράμμο μέσα από τον συνεχή ορυμαγδό χτυπημάτων του Κυβερνητικού στρατού που κράτησε 42 μέρες. Ακόμη, το όριο ηλικίας των στρατευσίμων μειωνόταν προς το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου και έτσι ακόμη και έφηβοι πολεμούσαν στα πεδία των μαχών. Πλέον, οι εκτελέσεις αιχμαλώτων και από τις δύο πλευρές είναι συχνό φαινόμενο.

Προς το τέλος του Εμφυλίου

Η σημαντική βοήθεια των Αμερικανών σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο έγειρε την πλάστιγγα υπέρ της Κυβέρνησης. Στο πλαίσιο της Αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας έφθασαν στην Ελλάδα τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη Helldiver, πλήθος εφοδίων και στρατιωτικών συμβούλων. Η παθητική στάση της Σοβιετικής Ένωσης ενισχύει την άποψη της «Συμφωνίας των Ποσοστών», όπου Τσώρτσιλ και Στάλιν χώρισαν πάνω σε μία χαρτοπετσέτα σε σφαίρες επιρροής τα Βαλκάνια.

Ο ΔΣΕ δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από το κλείσιμο των Συνόρων της Γιουγκοσλαβίας, έπειτα από την ρήξη του Γιουγκοσλάβου ηγέτη Τίτο και του Στάλιν. Οι επιτυχίες του ΔΣΕ στα πεδία των μαχών ήταν πρόσκαιρες και η κατάληψη αστικών κέντρων όπως του Καρπενησίου και στην Νάουσας κράτησαν για λίγες μέρες.

Χαρακτηριστικά στην μάχη της Φλώρινας τον Φεβρουάριο του 1949 ο ΔΣΕ απώλεσε σημαντικό αριθμό μαχητών δυσαναπλήρωτων ως το τέλος του Εμφυλίου, κάτι που δείχνει ότι δεν υπήρχε το κατάλληλο στρατιωτικό σχέδιο, αλλά η πεποίθηση για συμβολική κατάληψη ενός αστικού κέντρου και για εγκαθίδρυση της Προσωρινής Κυβέρνησης.

Το τραγικό τέλος του Εμφυλίου πολέμου θα δοθεί λίγους μήνες αργότερα στον Γράμμο, τον Αύγουστο του 1949. Επιστέγασμα της Αμερικανικής Παρεμβατικότητας στην Ελλάδα ήταν η αποστολή Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στον Πόλεμο της Κορέας με 186 νεκρούς και 566 τραυματισμένους Έλληνες στρατιώτες.

Αρχική φωτογραφία από καρτ ποστάλ της εποχής. Το 596 Τάγμα Πεζικού Μακρονήσου στη μάχη του Γράμμου.  

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να δημοσιεύσουν κείμενά τους, παρακαλούμε να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected]

Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν αποκλειστικά και μόνο με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται. Πολύ μεγάλα κείμενα ενδεχομένως να μειώνονται. Η «ΜτΧ» δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών.