Ο Έλληνας “Οπενχάιμερ”. Ο άγνωστος επιστήμονας που “είδε” την πυρηνική εποχή και πρωτοστάτησε στην δημιουργία του Δημόκριτου

Οι κινηματογραφικές αίθουσες γέμισαν για την ταινία «Οπενχάιμερ», τον πατέρα της ατομικής βόμβας, αλλά η δική μας ιστορία αναφορικά με την πυρηνική ενέργεια, έχει τον δικό της πρωταγωνιστή. Τον Θεόδωρο Κουγιουμζέλη. 

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, είχε γερμανοεβραϊκή καταγωγή και έκανε το διδακτορικό του στη Γερμανία, πριν από την άνοδο των Ναζί και της δίωξης των Εβραίων.

Ο Έλληνας πυρηνικός επιστήμονας Θεόδωρος Κουγιουμζέλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Αϊβαλί, από το οποίο εκδιώχθηκε ως πρόσφυγας.

Παράλληλες πορείες

Η άνοδος του ναζιστικού καθεστώτος τον βρήκε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και αργότερα στο ίδρυμα Kaiser Wilhelm της Χαϊδελβέργης, το σημερινό Max Planck, όπου συνέχισε τη μεταδιδακτορική του έρευνα στην πυρηνική φυσική.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, οι ΗΠΑ ανέθεσαν στον Οπενχάιμερ τη δημιουργία της ατομικής βόμβας. Ήταν μια μάχη με τον χρόνο, καθώς οι Ναζί έχοντας θέσει επικεφαλής του αντίστοιχου προγράμματος τον νομπελίστα της Κβαντομηχανικής Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, θεωρούνταν ότι ήταν κοντά στη δημιουργία του ατομικού όπλου.

Την ίδια εποχή στην Ελλάδα συναντώνται παρόμοια μοτίβα αλλά σε απλούστερα πεδία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Κουγιουμζέλης μαζί με τον καθηγητή Αχιλλέα Παπαπέτρου τέθηκε επικεφαλής ομάδας ραδιοερασιτεχνών της Κρατικής Ασφάλειας.

Στόχος τους ήταν η κατασκευή ενός ραδιοανιχνευτή των μυστικών πομπών του Άξονα στην Ελλάδα, οι κατάσκοποι του οποίου έχουν “σαρώσει” τη χώρα

Εργάστηκαν νυχθημερόν και μυστικά στο εργαστήριο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και παρέδωσαν στην κυβέρνηση Μεταξά ένα προηγμένο σύστημα αντικατασκοπείας που συνέβαλε στην εθνική άμυνα.

Το 1945 ο Οπενχάιμερ, συντονίζοντας την ομάδα του Manhattan Project, η οποία απαρτιζόταν από κορυφαίους επιστήμονες, ολοκλήρωσε την πυρηνική δοκιμή «Trinity».

ατομική βόμβα ήταν πια γεγονός. Λίγες ημέρες αργότερα “δοκιμάστηκε” στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, προκαλώντας όλεθρο και καταστροφή.

Ωστόσο η ανθρωπότητα δεν έπαψε να πιστεύει ότι τα πυρηνικά δεν ήταν μόνο ένας τρόπος εξασφάλισης χαμηλού κόστους ενέργειας και τεχνολογικής εξέλιξης, αλλά ότι συνιστούσαν το κεντρικό όπλο για την “ειρήνη”.

Η διάσπαση του ατόμου ήταν η μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα και σε αυτήν είχαν επικεντρωθεί όλοι οι επιστήμονες.

Οι κατηγορίες

Το ίδιο διάστημα ο Κουγιουμζέλης δημοσίευσε στα “Τεχνικά Χρονικά” το πρώτο επιστημονικό κείμενο για τη σημασία της διάσπασης του ατόμου στα ελληνικά.

Σχεδόν εμμονικά εργάστηκε ώστε η διαλυμένη Ελλάδα να συμμετάσχει στην ατομική εποχή, τη στιγμή που η χώρα βρισκόταν σε εμφύλιο πόλεμο και σε πολλές περιοχές  δεν υπήρχε καν ηλεκτρικό ρεύμα

Τα χρόνια που ακολούθησαν εκείνος επιμένει. Έπεισε τα επιτελεία των Ενόπλων Δυνάμεων να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση Πλαστήρα να δεχθεί την είσοδο της Ελλάδας στο CERN –το μεγαλύτερο πυρηνικό εγχείρημα της Ευρώπης– και τη δημιουργία της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, κατά τα αμερικανικά πρότυπα. Μάλιστα συνέταξε μόνος του το σχετικό σχέδιο νόμου.

Την ίδια εποχή που ο Οπενχάιμερ προσπαθούσε να προωθήσει ανεπιτυχώς την ιδέα της διεθνούς συνεργασίας για τη μη διασπορά των πυρηνικών όπλων, πρωτοβουλία που τον έφερε απέναντι στο βιομηχανικό και στρατιωτικό κατεστημένο των ΗΠΑ.

Με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της ΕΣΣΔ, ο Οπενχάιμερ λοιδορήιηκε από τον πανίσχυρο πρόεδρο της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, ναύαρχο Λούις Στράους.

Τις ίδιες ημέρες στην Ελλάδα ο υπουργός Άμυνας Παναγιώτης Κανελλόπουλος πέρασε από τη Βουλή το νομοσχέδιο του Κουγιουμζέλη για τη σύσταση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας.

Η έξοδος από τον Δημόκριτο

Η επιτυχία του Κουγιουμζέλη στη δημιουργία  του Κέντρου Πυρηνικών Μελετών “Δημόκριτος” προκάλεσε φθόνο.

Μερικά χρόνια αργότερα, επίμονοι “ψίθυροι” που πιθανότατα προέρχονταν από το παραστρατιωτικό σύστημα επιγόνων του παραστρατιωτικού συνδέσμου ΙΔΕΑ, τον αποκάλεσαν “κομμουνιστή” και “ανατολίτη”.

Το 1961 είδε την πόρτα εξόδου από τον «Δημόκριτο» και την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, που δεν θα είχαν γίνει ποτέ πραγματικότητα χωρίς τη δική του καθοριστική συμβολή.

Όταν, έπειτα από χρόνια στο περιθώριο, ο Οπενχάιμερ βραβεύτηκε από την Αμερικανική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας για τη συμβολή του στην ανάπτυξη της ατομικής ενέργειας, ο Αϊνστάιν είπε στην ταινία:

“Δεν το κάνουν για σένα, το κάνουν για τον εαυτό τους”. Πόσο απέχει αυτό από τα λόγια με τα οποία θα περιέγραφε την πορεία του ο Θεόδωρος Κουγιουμζέλης, δεκαετίες μετά την αποπομπή του;

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: physicsgg