Ο Έλληνας μηχανικός της Μεγάλης Αικατερίνης που κατάφερε να μεταφέρει ένα γρανίτη 1.500 τόνων για τον ανδριάντα του Μεγάλου Πέτρου

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Το όνομα του Μαρίνου Χαρβούρη συνδέθηκε με ένα από τα λαμπρότερα μνημεία της Αγίας Πετρούπολης τον ανδριάντα του Μεγάλου Πέτρου.

Ο Κεφαλλονίτης Χαρβούρης

Ο Μαρίνος Χαρβούρης (ή και Χαρμπούρης) προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Κεφαλονιάς. Γεννήθηκε στις αρχές του 18^ου αιώνα στο Αργοστόλι, από γονείς που επιθυμούσαν να δώσουν ανωτέρα μόρφωση στα παιδιά τους.

Για το λόγο αυτό, μαζί με τον αδελφό του Ιωάννη, σπούδασαν φυσικομαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Βονωνίας. Έτσι έλεγαν τότε την πόλη Μπολόνιας της Ιταλίας.

Οι δύο νέοι μετά τις σπουδές τους επέστρεψαν πίσω στην Κεφαλονιά. Όμως φαίνεται πως ο Μαρίνος Χαρβούρης υπέπεσε σε ένα άγνωστο σοβαρό παράπτωμα. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί του. Η Ρωσία την εποχή εκείνη αποτελούσε προορισμό πολλών Ελλήνων που αναζητούσαν την τύχη τους. Έτσι κι ο Χαρβούρης ύστερα από κάποιες ενδιάμεσες πόλεις όπου αρχικά κατέφυγε κατέληξε στη Μόσχα.

Εκεί με τη βοήθεια του Επτανήσιου στρατηγού του Ρωσικού στρατού Πέτρου Μελισσηνού κατόρθωσε να λάβει την εύνοια της Μεγάλης Αικατερίνης. Εκείνη τον διόρισε αντισυνταγματάρχη του Μηχανικού, λαμβάνοντας υπόψη τις σπουδές του.

Ο Χάλκινος Ιππέας

Ήταν εποχή που η Μεγάλη Αικατερίνη επιθυμούσε να προβάλει το έργο του Μεγάλου Πέτρου αναγείροντάς του κολοσσιαίο ανδριάντα. Τον θεωρούσε αναμορφωτή του Ρωσικού κράτους. Για το λόγο αυτό η Μεγάλη Αικατερίνη το 1768 ανέθεσε στον διάσημο γλύπτη Φαλκονέ (Etienne Maurice Falcone),  την φιλοτέχνησή του.

Αυτός παρουσίασε στην Τσαρίνα ένα σχέδιο στο οποίο εμφανιζόταν ο Μεγάλος Πέτρος έφιππος να καταπατά έναν τεράστιο φίδι που προσπαθούσε να εμποδίσει τον δρόμο του. Η Μεγάλη Αικατερίνη ενθουσιάστηκε όταν είδε το σχέδιο και διέταξε την πραγματοποίησή του.

Το γλυπτό έλαβε την ονομασία «Ο Χάλκινος Ιππέας» από ένα ποίημα του Πούσκιν.

Όμως ο Φαλκονέ απαίτησε ο ανδριάντας του Μεγάλου Πέτρου να τεθεί όχι σε ένα απλό βάθρο, αλλά σε έναν απότομο και βραχώδη λοφίσκο κατασκευασμένο εξ αρχής ειδικά για το σκοπό αυτό. Πολλά σχέδια μηχανικών υποβλήθηκαν προς τον Φαλκονέ, τα οποία όμως απέρριπτε.

Στο τέλος σχεδίασε ο ίδιος ένα βάθρο με διάφορους ογκώδεις λίθους, τους οποίους θα ταίριαζε συγκολλώντας μεταξύ τους με σίδηρο και ορείχαλκο.

Η αντίθεση του Χαρβούρη στον Φαλκονέ

Τότε εμφανίστηκε ο Χαρβούρης ο οποίος ως αξιωματικός του μηχανικού θα παραλάμβανε το σχέδιο του Φαλκονέ για να το υλοποιήσει. Ο Χαρβούρης ήρθε σε αντίθεση με τον γλύπτη, καθώς απέδειξε πως το κρύο της Ρωσίας με τους σκληρούς χειμώνες και τις ατέλειωτες βροχές, θα διάβρωναν τα μέταλλα που θα ένωναν τους ογκόλιθους, με αποτέλεσμα την οξείδωσή τους.

Ύστερα από την έλευση λίγου χρόνου, το έργο θα διαλύονταν εξαιτίας της αποσύνθεσης. Ο Χαρβούρης πρότεινε το βάθρο να αποτελείται από έναν μόνο τεράστιο ογκόλιθο.

Η αντίθεση του Χαρβούρη προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, καθώς ουδείς τολμούσε να εκφέρει διαφορετική άποψη, αφενός σε έναν αναγνωρισμένο Γάλλο καλλιτέχνη, στον οποίο η Μεγάλη Αικατερίνη είχε εμπιστευτεί ένα σημαντικό έργο. Όμως ο Χαρβούρης έπεισε την Μεγάλη Αικατερίνη ότι μια πτώση του βάθρου θα είχε επιπτώσεις στη φήμη της.

Η Μεγάλη Αικατερίνη έδινε τεράστια σημασία στο έργο. Η ίδια ήταν Γερμανίδα πριγκίπισσα που είχε παντρευτεί στον οίκο των Ρομανόφ και ήθελε να συνδέσει τον εαυτό της με τον Μέγα Πέτρο ώστε να αποκτήσει νομιμότητα στα μάτια του λαού. Για αυτό όταν ολοκληρώθηκε το έργο τοποθέτησε επιγραφή «Η Αικατερίνη Β΄ στον Πέτρο Α΄, 1782»

Η πέτρα του Κεραυνού

Ο Χαρβούρης επί δύο ολόκληρους μήνες αναζητούσε τον τεράστιο ογκόλιθό του. Όμως δεν εύρισκε αυτό που ήθελε. Τότε κάποιος ηλικιωμένος χωρικός τον πληροφόρησε πως σε περιοχή με τον ονομασία Κονάγια Λάκτα, υπήρχε ένας κολοσσιαίος μονόλιθος.

Πραγματικά επρόκειτο για έναν τεράστιο γρανίτη οι διαστάσεις του οποίου ήταν οι ζητούμενες. Όσοι τον έβλεπαν εντυπωσιάζονταν τόσο ώστε έμεινε να αποκαλείται “η πέτρα του κεραυνού”.

Όμως η μεταφορά του ήταν αδύνατη με τα διατιθέμενα μέσα. Όσοι έβλεπαν τις διαστάσεις του μονόλιθου ειρωνεύονταν τον Χαρβούρη για το παράτολμο σχέδιό του. Η Μεγάλη Αικατερίνη όμως, παρότρυνε τον Έλληνα μηχανικό για τη μετακίνηση του ογκόλιθου. Υποσχέθηκε μάλιστα ότι εάν τον μετέφερε στην Αγία Πετρούπολη θα του προσέφερε το ποσό των επτά χιλιάδων χρυσών ρουβλίων.

Η μεταφορά του μονόλιθου

Ένα ακόμα πρόβλημα ήταν η μεταφορά του, καθώς ούτε κατάλληλοι δρόμοι υπήρχαν, ούτε ανάλογα μέσα. Ο γρανίτης μετρήθηκε στις διαστάσεις πως ήταν ύψους 21 ποδών, μήκους 42, πλάτους 27, ενώ υπολογίστηκε ως προς το βάρος να είναι 3,2 εκατομμύρια λίτρα.

Ο Χαρβούρης αγνοώντας τις συμβουλές όλων γύρω του να εγκαταλείψει την προσπάθεια επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη όπου βρισκόταν το σχεδιαστήριό του. Σχεδίασε δύο μηχανήματα δικής του επινόησης, πραγματικά θαύματα της μηχανικής τέχνης.

Επρόκειτο για μηχανήματα ανύψωσης αποτελούμενα από στρόφιγγες και τροχαλίες φτιαγμένα από τεράστιους δοκούς με άγκιστρα χαλύβδινα. Στο μέγεθος ήταν μεγαλύτερα του ογκόλιθου που έπρεπε να μεταφερθεί. Τα δύο αυτά μηχανήματα κατασκευάστηκαν βάσει των δικών του σχεδίων.

Η διολίσθηση του ογκόλιθου στο πάγο

Για τη μετακίνησή τους απαιτήθηκαν 500 στρατιώτες του μηχανικού. Ως προς την εποχή που κρίθηκε κατάλληλη για τη μεταφορά, επιλέχθηκε να είναι χειμώνας, ώστε οι λίμνες να έχουν παγώσει και να αντέχουν το βάρος. Επιπρόσθετα για να διολισθαίνει ο ογκόλιθος πάνω στον πάγο.

Η μετακίνηση άρχισε στις 15 Νοεμβρίου 1769 και ολοκληρώθηκε στις 27 Μαρτίου 1770. Διήρκεσε δηλαδή περίπου 4 μήνες.

Σε σημεία όπου δεν υπήρχε πάγος, η διολίσθηση του ογκόλιθου επιτυγχανόταν με μικρές σφαίρες των οποίων η διάμετρος δεν υπερέβαινε τους πέντε δακτύλους. Δύο τυμπανιστές κάθονταν στην κορυφή του ογκόλιθου και κρατούσαν ρυθμό σε όσους τον έσερναν, θυμίζοντας εποχές Αιγυπτιακών δυναστειών.

Τέσσερις λαξευτές τον πελεκούσαν καθ’ οδόν για να του δώσουν το επιθυμητό σχήμα. Όταν μετακινήθηκε από τη θέση του ο λάκκος γέμισε με νερό σχηματίζοντας μια δεξαμενή η οποία υφίσταται μέχρι τις μέρες μας. Η διαδρομή που έπρεπε να καλύψει ήταν 7,5 χιλιόμετρα.

Το θέαμα ήταν τέτοιο ώστε μέλη της Αυτοκρατορικής Αυλής μετά του Πρίγκιπα της Πρωσίας Ερρίκου στέκονταν σε διάφορα σημεία για να παρακολουθούν τη μεταφορά του. Ο Χαρβούρης είχε περάσει όλα τα σημεία που θεωρούνταν απροσπέλαστα.

Η θαλάσσια μεταφορά του ογκόλιθου

Όμως για να φτάσει μέχρι την Αγία Πετρούπολη, εκτός από την χερσαία μεταφορά του, έπρεπε να διανύσει απόσταση και μέσω θαλάσσης!

Ο λίθος είχε μετακινηθεί αρχικά μέχρι την ακτή του κόλπου της Φιλανδίας όπου είχε κατασκευαστεί ειδική προβλήτα για τη φόρτωσή της.

Επί δύο μεγάλων πλοίων που ο Χαρβούρης είχε ζεύξει μεταξύ τους, προκάλεσε νέο θαυμασμό του πλήθους. Για να ξεφορτωθεί η πέτρα κοντά στην όχθη του Νέβα, χρησιμοποιήθηκε μια τεχνική που είχε ήδη χρησιμοποιηθεί κατά τη φόρτωση:

το πλοίο βυθίστηκε και κάθισε σε σωρούς που είχαν προηγουμένως οδηγηθεί στον πυθμένα του ποταμού, γεγονός που επέτρεψε τη μετακίνηση της πέτρας στην ακτή

Τελικώς ο ογκόλιθος έφτασε στην Αγία Πετρούπολη στην πλατεία της Γερουσίας στις 26 Σεπτεμβρίου 1770.

Ο Χαρβούρης για την Κεφαλονιά

Ο Χαρβούρης παρά την αναγνώριση και τις τιμές που έλαβε, δεν λησμόνησε την πατρίδα του Κεφαλονιά. Έξω από το Ληξούρι υπήρχε μια βαλτώδης περιοχή την οποία ο Χαρβούρης ανέλαβε να μετατρέψει σε εύφορη περιοχή μεταφυτεύοντας δένδρα και φυτά από τις ΗΠΑ.

Όμως επρόκειτο για έργο μεγάλο που απαιτούσε οικονομικές δαπάνες για αυτό και αποτάθηκε στην Μεγάλη Αικατερίνη η οποία πλέον επιδείκνυε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του. Η Τσαρίνα συμφώνησε να χρηματοδοτήσει το έργο. Ο Χαρβούρης πριν επιστρέψει στην Κεφαλονιά, πραγματοποίησε ένα ταξίδι στο Παρίσι όπου νυμφεύθηκε Γαλλίδα.

Η δολοφονία του 

Όταν έφτασε στην Κεφαλονιά με τη σύζυγό του έφερε πάνω του τα χρήματα της Μεγάλης Αικατερίνης. Κάποιοι Λάκωνες που είχαν προσληφθεί για το έργο, τον στοχοποίησαν καθώς γνώριζαν το ποσό που έφερε πάνω του.

Μια νύχτα πριν την έναρξη των έργων, μπήκαν στο σπίτι του όπου δολοφόνησαν τον ίδιο και τραυμάτισαν την γυναίκα του. Στη συνέχεια άρπαξαν τα χρήματα και αναχώρησαν από το νησί με σκάφος που είχαν φροντίσει από πριν να τους αναμένει.

Το έγκλημα προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στους κατοίκους του νησιού. Οι δράστες συνελήφθησαν αργότερα και καταδικάστηκαν σε θάνατο χωρίς όμως να βρεθεί το ποσό της Μεγάλης Αικατερίνης. Ο άδικος θάνατος του Χαρβούρη, στέρησε την δυνατότητα να ευεργετηθεί η Κεφαλονιά από το έργο του, αλλά και η Ρώσοι στερήθηκαν την ευεργετική φυσιογνωμία του η οποία είναι σίγουρο πως θα απέδιδε πολλά ακόμα.

Όλες οι φωτογραφίες της ανάρτησης προέρχονται από wikipedia.