Ο Έλληνας γιατρός που ανακάλυψε το φάρμακο για τη νόσο του Πάρκινσον. Ήταν γιος του δημάρχου Αθηναίων, Κοτζιά

Η πλατεία Κοτζιά, μία από τις πιο γνωστές πλατείες της Αθήνας πολύ κοντά στην Ομόνοια, πήρε το όνομά της από τον Κωνσταντίνο Κοτζιά (1892-1951), δικηγόρο, δημοσιογράφο, υπουργό επί Μεταξά και δύο φορές δήμαρχο Αθηναίων.

Αυτό που είναι λιγότερο έως καθόλου γνωστό είναι ότι ο γιος του Κωνσταντίνου Κοτζιά, ο Γεώργιος, υπήρξε διακεκριμένος ιατρικός ερευνητής και καθηγητής στις ΗΠΑ και ο άνθρωπος που ανέπτυξε την πρώτη και μέχρι σήμερα πιο διαδεδομένη φαρμακευτική αγωγή για τη Νόσο του Πάρκινσον.

Η θεραπεία του Κοτζιά και των συνεργατών του, βασισμένη στην ουσία λεβοντόπα (L-dopa), βοήθησε μεγάλο αριθμό ασθενών και δημιούργησε νέα πειραματικά πρότυπα στον τομέα της νευροφυσιολογίας. Δεν εξαλείφει τη νόσο, αλλά μειώνει καθοριστικά την ένταση των συμπτωμάτων και βελτιώνει την ποιότητα ζωής του πάσχοντος.

«Θα πολεμήσω τον καρκίνο σαν άρρωστος και σαν γιατρός μαζί»

Οι ειδικοί θεωρούν τον Γεώργιο Κοτζιά ως τον δεύτερο σημαντικότερο Έλληνα ιατρικό ερευνητή μετά τον Γεώργιο Παπανικολάου, τον εφευρέτη του «τεστ παπ» που άλλαξε τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών. Το αμερικανικό ιατρικό περιοδικό “Family Health” κατέταξε τον Κοτζιά μεταξύ των «100 πιο σημαντικών προσώπων στο χώρο της υγείας».

«Ξέρετε ποιοι είναι οι Beatles και ότι ένας Χόφμαν, που ονομάζεται Ντάστιν, είναι από τους πρώτους στο box-office. Γνωρίζετε, όμως, ποιος είναι ο Γεώργιος Κ. Κοτζιάς;», ήταν το εισαγωγικό ερώτημα του περιοδικού.

Για το χαρακτήρα, την κατάρτιση και τη συνεισφορά του Κοτζιά μόνο θετικά λόγια είχαν να πουν οι συνάδελφοί του, Έλληνες και ξένοι. Ο βιογράφος του και ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Ιατρικής, Σπύρος Μαρκέτος τον χαρακτήρισε «οραματιστή και μαζί πραγματιστή, ρεαλιστή και μαζί ονειροπόλο».

Ήταν και μαχητής της ζωής, γιατί, παρότι διαγνώστηκε με καρκίνο των πνευμόνων και του είχε αφαιρεθεί ο ένας από αυτούς, δεν έχασε την αισιοδοξία του. Συνέχιζε να δίνει κουράγιο σε ασθενείς και υπογράμμιζε σε κάθε ευκαιρία την ανάγκη συνεργασίας Ελλήνων και Αμερικανών καρκινολόγων στη μάχη εναντίον της «επάρατης νόσου».

«Άφησα τις άλλες μου έρευνες και είπα “θα πολεμήσω τον καρκίνο σαν άρρωστος και σαν γιατρός μαζί”. Εμείς οι Έλληνες, όταν νιώσουμε την ανάγκη να πολεμήσουμε, δεν κιοτεύουμε. Πιστεύουμε στη νίκη και ριχνόμαστε με τα μούτρα. Αντλώ κουράγιο από την πίστη μου στη ζωή. Είμαι άνθρωπος που μάχεται μέχρι τέλους», είχε δηλώσει άρρωστος τον Ιανουάριο του 1977 από το νοσοκομείο «Άγιος Σάββας».

Ένας πρωτοπόρος της ιατρικής έρευνας

Ο Γεώργιος Κοτζιάς γεννήθηκε στις 16 Ιουνίου 1918 στα Χανιά. Ξεκίνησε τις ιατρικές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά τις ολοκλήρωσε με άριστα στις ΗΠΑ, όπου κατέφυγε με τον πατέρα του, τέσσερις μήνες μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα.

Κρίθηκε ως «ανεπαρκής» στη βασική βιοχημεία, τη φαρμακολογία και τη φυσιολογία από πέντε πανεπιστήμια, προτού γίνει δεκτός από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Τα πρώτα χρόνια παραμονής του στην Αμερική, σημαντική υπήρξε η βοήθεια που του παρείχε ο Παπανικολάου.

Ο Κοτζιάς ειδικεύτηκε ως παθολογοανατόμος στο Νοσοκομείο Μπρίγχαμ, υπηρέτησε ως επιμελητής νευρολογίας στο Γενικό Νοσοκομείο Μασαχουσέτης και εργάστηκε στο Ινστιτούτο Ροκφέλερ. Είχε πολλά ερευνητικά ενδιαφέροντα, όπως ο ρόλος της παθολογίας των νεφρών στην υπέρταση και η σημασία ιχνοστοιχείων, όπως ο ψευδάργυρος και το μαγγάνιο, στο μεταβολισμό του νευρικού συστήματος.

Παρ’ όλ’ αυτά, η ανακάλυψη, χάρη στην οποία ο Κοτζιάς απέκτησε υστεροφημία, σχετιζόταν με τη Νόσο του Πάρκινσον, μια χρόνια εκφυλιστική διαταραχή του νευρικού συστήματος που επηρεάζει κυρίως την κίνηση και συνήθως αρχίζει με τρέμουλο στο ένα χέρι. Αργότερα εμφανίζονται κι άλλα συμπτώματα, όπως η βραδύτητα, η δυσκαμψία στις κινήσεις, η μειωμένη ισορροπία και η δυσκολία στην ομιλία.

Η ανεπαρκής ποσότητα ντοπαμίνης στη μέλαινα ουσία του εγκεφάλου θεωρείται η βασική αιτία της Νόσου του Πάρκινσον. Η λεβοντόπα είναι ένας μεταβολικός πρόδρομος της ντοπαμίνης, ο οποίος, αφού χορηγηθεί στον οργανισμό, αποκαθιστά τα επίπεδά της, προκαλώντας ύφεση των συμπτωμάτων και επιβραδύνοντας την εξέλιξη της νόσου.

Η πρώτη μελέτη, η οποία επιβεβαίωνε την αποτελεσματικότητα της λεβοντόπα, δημοσιεύτηκε το 1968. Έτσι, ο Κοτζιάς έθεσε τα θεμέλια μίας από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Κοτζιάς έστρεψε τις έρευνές του στην καταπολέμηση του καρκίνου. Η τελευταία του εργασία, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Science”, άνοιξε νέους ορίζοντες στη μελέτη της ασθένειας, καθώς πραγματευόταν την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ του εγκεφάλου και των καρκινικών κυττάρων, μετά από πειράματα σε ποντίκια.

Η αναγνώριση

Ο Γεώργιος Κοτζιάς πέθανε σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης, στις 13 Ιουνίου 1977, όχι από τον καρκίνο, αλλά εξαιτίας καρδιακού επεισοδίου. Η είδηση του θανάτου του, σε ηλικία 59 ετών, προκάλεσε θλίψη στη διεθνή και την ελληνική ιατρική κοινότητα και ο Τύπος του αφιέρωσε εκτενή αφιερώματα.

Ο Γεώργιος Κοτζιάς απέσπασε πλήθος βραβείων και τιμών για την προσφορά του στην ανθρωπότητα. Το 1969, έλαβε το αμερικανικό βραβείο Lasker, την υψίστη τιμητική διάκριση στον τομέα της Ιατρικής που θεωρείται «διαβατήριο» για το Νόμπελ Ιατρικής.

Ένα χρόνο μετά, εξελέγη μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, το 1973 τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1976 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τον Ιανουάριο του 1977, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος του απένειμε το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος. Τα λόγια του Τσάτσου την ώρα της βράβευσης ήταν τα ακόλουθα:

«Η πολιτεία έχει καθήκον να τιμήσει ένα τέκνο της, το οποίο, με τις επιστημονικές του επιδόσεις, ανακούφισε τον ανθρώπινο πόνο και συγχρόνως ελάμπρυνε διεθνώς το όνομα της ελληνικής πατρίδος».

Από το 2020, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Εργαστηρίου Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, λειτουργεί το Μουσείο Φυσιολογίας «Γεώργιος Κοτζιάς». Διαθέτει συλλογή με χάρτες φυσιολογίας που χρονολογούνται από τις αρχές του περασμένου αιώνα, διάφορα ιατρικά όργανα και φωτογραφίες από το αρχείο της οικογένειας Κοτζιά.

Δείτε παρακάτω ένα μικρό απόσπασμα από τη σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Μαρτυρίες» για τη ζωή και την προσφορά του Γεώργιου Κοτζιά (ολόκληρο το επεισόδιο μπορείτε να το δείτε εδώ):