Ο Έλληνας εξερευνητής που κατέκτησε την Ανταρκτική, αλλά τον αγνόησε το ελληνικό κράτος! Πως έβαλε την ελληνική σημαία στο Νότιο Πόλο

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος ή «Πιτ Ντέμας» ήταν Έλληνας μηχανικός, που συμμετείχε στις αποστολές του διάσημου Αμερικανού εξερευνητή της Ανταρκτικής, Ρίτσαρντ Μπέρντ, το 1928 -1930 και το 1934.

Στην τελευταία απ’ αυτές, ο Δημόπουλος έσωσε τη ζωή του Μπέρντ από βέβαιο θάνατο. Ως ένθερμος Έλληνας πατριώτης, ο Δημόπουλος κανόνισε μαζί με την αμερικανική σημαία να μπει και η ελληνική σημαία στο Νότιο Πόλο.

Πριν από το θάνατό του το 1979,  δώρισε τα ενθύμιά του των αποστολών στην Ανταρτική στην Ελλάδα.

 του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος γεννήθηκε στις 31 Μαΐου 1905 στο Φενεό στην ορεινή Κορινθία. Το 1917 σε ηλικία 12 ετών εγκαταστάθηκε στην Αμερική, όπου ζούσαν ήδη τα μεγαλύτερα αδέλφιά του. Εκεί το όνομά του συντμήθηκε  σε Πίτ Ντέμας.

Σπούδασε στο Τεχνικό Γυμνάσιο ΜακΚίνλυ. Όνειρό του ήταν να γίνει μηχανικός αεροπλάνων, κάτι που πραγματοποίησε ύστερα από μεγάλο αγώνα.

Το 1926 γνωρίστηκε με τον γνωστό Αμερικανό ναύαρχο και εξερευνητή, Ρίτσαρντ Μπέρντ, που ήταν πελάτης στο εστιατόριο που δούλευε ο αδερφός του Νίκος. Αυτός προσέλαβε τον Επαμεινώνδα ως βοηθό μηχανικό για το αεροπλάνο του που την ίδια χρονιά πέταξε πάνω από την Αρκτική

Συμμετέχει στην εξερεύνηση της Ανταρκτικής

Το 1927 ο Δημόπουλος συμμετείχε στην οργάνωση της Διατλαντικής Πτήσης του Μπέρντ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Έλληνας μετανάστης υπήρξε και ένας από τους μηχανικούς του αεροπλάνου του Τσαρλς Λίντμπεργκ, το «Πνεύμα του Αγίου Λουδουβίκου», με το οποίο ο Αμερικανός αεροπόρος έκανε την πρώτη Διατλαντική πτήση στην ιστορία.

Η πιο σημαντική εξερευνητική αποστολή του ναυάρχου Ρίτσαρντ Μπέρντ ήταν το 1928-1930 στην Α’ Εξερεύνηση της Ανταρκτικής. Σε αυτή, ο Δημόπουλος συμμετείχε ως συντηρητής του μηχανολογικού εξοπλισμού και των αεροσκαφών της αποστολής.

Η ρίψη της Ελληνικής Σημαίας στο Νότιο Πόλο

Το 1929, ο Μπέρντ σκόπευε να πετάξει με το αεροπλάνο του «Φλόυντ Μπένετ» πάνω από το Νότιο Πόλο. Αυτή θα ήταν η πρώτη πτήση στο νοτιότερο σημείο της Γης. Ο Μπέρντ ήθελε να την απαθανατίσει ρίχνοντας από το αεροπλάνο του μια αμερικανική σημαία ακριβώς στο κέντρο του Νοτίου Πόλου.

Ο Δημόπουλος ρώτησε τον εξερευνητή αν θα μπορούσε να ρίξει και την ελληνική. Αυτός αρνήθηκε κατηγορηματικά να το κάνει, αφού η αποστολή ήταν καθαρά αμερικανική και η Ελλάδα δεν είχε καμία συμβολή σε αυτή.

Όμως, ο Δημόπουλος δεν απογοητεύτηκε. Ο Μακ Κίνλεϋ, που θα συνόδευε τον Μπέρντ στην πτήση του πάνω από το Νότιο Πόλο έτυχε να είναι καλός φίλος του Δημόπουλου. Αυτός του έδωσε μία ελληνική σημαία και τον παρακάλεσε να την πετάξει την ώρα που ο Μπέρντ θα πετούσε την αμερικανική σημαία, κάνοντας τάχα ότι του έφυγε τυχαία από τα χέρια.

Ο Μακ Κίνλεϋ έκανε ότι του είπε ο Δημόπουλος. Στις 28 Νοεμβρίου 1929, καθώς το αεροπλάνο τους πετούσε πάνω από τον Νότιο Πόλο, ο Μπέρντ έριξε απ’ αυτό την αμερικανική σημαία, με μία πέτρα δεμένη στην άκρη της. Τότε ο Μακ Κίνλεϋ έκανε ότι του έπεσε από τα χέρια η ελληνική σημαία. Ο Μπέρντ κατάλαβε αμέσως ότι αυτό είχε γίνει επίτηδες και θύμωσε.

Όμως, μέχρι το αεροπλάνο να γυρίσει στη βάση των εξερευνητών στην Ανταρκτική, γνωστή ως «Μικρή Αμερική», ο Μπέρντ είχε ηρεμήσει. Μάλιστα, όταν είδε τον Δημόπουλο του είπε γελώντας ότι το «κόλπο του πέτυχε» και ότι είχε ενεργήσει ως «αληθινός απόγονος» του Οδυσσέα.

Όταν η αποστολή επέστρεψε στις ΗΠΑ όπου έτυχε θριαμβευτικής υποδοχής στη Νέα Υόρκη από εκατοντάδες χιλιάδες Αμερικανούς, ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος ζήτησε από τον Μπέρντ να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση για το γεγονός ότι στο Νότιο Πόλο μαζί με την αμερικανική σημαία ρίχτηκε και η ελληνική.

Πράγματι, ο Μπέρντ έγραψε επιστολές για την ελληνική βουλή και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Σε αυτές εξιστορούσε τα κατορθώματα του Δημόπουλου, αλλά και τη ρίψη της ελληνικής σημαίας στο Νότιο Πόλο. Ο Μπέρντ απέκρυψε το γεγονός ότι είχε αρχικά αντιρρήσεις γι’ αυτή τη ρίψη, και παρουσίασε το συμβάν ως μία τιμή στην εξαιρετική συνεισφορά του Δημόπουλο στην αποστολή.

Ευχαριστήρια επιστολή του Ελευθερίου Βενιζέλου

Η επιστολή του Μπέρντ συγκίνησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος έστειλε μία ένθερμη απάντηση στον Αμερικανό εξερευνητή της Ανταρκτικής. Σε αυτή ανάμεσα σε άλλα ανέφερε ότι ο ίδιος ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος, που στο μεταξύ είχε επισκεφθεί την Ελλάδα, του είχε παραδώσει την άλλη ελληνική σημαία που είχε μαζί του στο Νότιο Πόλο, ως δωρεά στο ελληνικό κράτος.

Απόσπασμα επιστολής:

«Αθήναι, 9 Οκτωβρίου 1930

Αγαπητέ μου Ναυάρχε Μπέρντ

Επιθυμώ να σας εκφράσω τας ευχαριστίας μου δια την επιστολήν σας της 14^ης Αυγούστου. Συνεκινήθην πραγματικά όταν ανέγνωσα τα περί της ρίψεως της Ελληνικής Σημαίας υπεράνω του Νοτίου Πόλου και μέγιστην ευχαρίστησιν και με αισθήματα αληθούς ευγνωμοσύνης, εδέχθην την άλλην Ελληνικήν Σημαίαν, η οποία μεταφέρθη εις την Ανταρτικήν και μου εδόθη υπό του κυρίου Ντέμας ο οποίος έτυχεν του προνομίου να σας υπηρετήση κατά την ένδοξον εξευρένησίν σας…..»

Σώζει τον ναύαρχο Μπέρντ

Το 1934 ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος σπούδαζε αεροναυπηγική στο ΜΙΤ στη Βοστώνη. Όμως κατόπιν απαίτησης του ναυάρχου Μπέρντ συμμετείχε στη Β΄ Αποστολή Εξερεύνησης της Ανταρκτικής. Αυτό σημαίνει ότι ο Δημόπουλος ήταν από τους λίγους συνεργάτες του Μπέρντ που ήταν μαζί του σε όλες τις αποστολές του.

Σύμφωνα με τις καταγραφές στο ημερολόγιο του Αμερικανού εξερευνητή, ο Δημόπουλος ως αρχιμηχανικός της αποστολής εργαζόταν συνέχεια και εντατικά με κίνδυνο τη σωματική του ακεραιότητα ώστε όλα τα μηχανήματα να δουλεύουν στην εντέλεια υπό τις ακραίες συνθήκες της Ανταρκτικής.

Ο Ρίτσαρντ Μπέρντ ακολουθώντας τα παραδείγματα σπουδαίων εξερευνητών πριν απ’ αυτόν ενεργούσε συχνά με απερισκεψία βάζοντας σε θανάσιμο κίνδυνο τη ζωή του.

Έτσι, το χειμώνα του 1934, κανόνισε να παραμείνει μόνος του για κάποιους μήνες σ’ ένα σταθμό μετρήσεων 160 χιλ. μακριά από το κεντρικό σταθμό «Μικρή Αμερική» όπου βρίσκονταν τα άλλα μέλη της αποστολής, διεξάγοντας μετεωρολογικές παρατηρήσεις.

Ξαφνικά άρχιζε να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας λόγω των αναθυμιάσεων από το μονοξείδιο του άνθρακα από μία χαλασμένη σόμπα. Είχε δηλητηριαστεί από τις αναθυμιάσεις και κινδύνευε να πεθάνει.

Σε αυτή την κρίσιμη περίσταση, ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος ενήργησε ως «από μηχανής θεός». Ακούγοντας τη φωνή του Μπέρντ από τον ασύρματο, κατάλαβε ότι δεν ήταν καλά. Αμέσως πήρε μαζί του δύο άλλα μέλη της αποστολής και προσπάθησε να φθάσει στο σταθμό που βρισκόταν ο Αμερικανός εξερευνητής.

Οι συνθήκες το χειμώνα στην Ανταρκτική είναι εξαιρετικά δύσκολες, με τη θερμοκρασία να φθάνει τους -60 βαθμούς Κελσίου. Έτσι η ομάδα διάσωσης έκανε δύο αποτυχημένες προσπάθειες να προσεγγίσει το σταθμό όπου ήταν ο Μπέρντ. Τα κατάφεραν με την τρίτη, και μπόρεσαν να τον μεταφέρουν σοβαρά άρρωστο πίσω στη «Μικρή Αμερική».

Ο ίδιος ο Μπέρντ είπε στους δημοσιογράφους ότι ήταν χάρη στον Δημόπουλο που σώθηκε η ζωή του.

Τα χρόνια μετά τις εξερευνήσεις

Μετά την επιστροφή του από την τελευταία εξερεύνηση της Ανταρκτικής, ο Δημόπουλος συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης αντί για το ΜΙΤ. Το 1945 κατοχύρωσε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για πλάστιγγες βαρέων οχημάτων – μηχανημάτων. Επίσης, εργάστηκε για τρεις δεκαετίες στις αεροβιομηχανικές εταιρίες Douglas Aircraft και Lockheed.

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος συνταξιοδοτήθηκε το 1970 και συνέχισε να ζει στο Λος Άντζελες όπου πέθανε το 1979 σε ηλικία 74 ετών. Είχε ζητήσει η σορός του να αποτεφρωθεί και οι στάχτες του να διασκορπιστούν στην Ανταρκτική. Πράγματι, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εκτέλεσε την επιθυμία του Έλληνα εξερευνητή και ένα αμερικανικό αεροπλάνο πέταξε πάνω από την Ανταρκτική για το λόγο αυτό.

Το όνομά του δόθηκε σε μια οροσειρά μήκους 15 χιλ. στην Ανταρκτική καθώς και σε παγετώδη απόληξη στη Θάλασσα του Άμουνδσεν, στην ίδια ήπειρο.

Έλληνας πατριώτης ως το τέλος

Ο ναύαρχος Ρίτσαρντ Μπέρντ θεωρείται από τους Αμερικανούς ως ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες τους του 20^ου αιώνα λόγω των εξερευνήσεων του της Ανταρκτικής. Επίσης, ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος είναι αρκετά γνωστός ως συνεργάτης και σωτήρας του Μπέρντ. Όμως, παρά τη φήμη που είχε κερδίσει στις ΗΠΑ, μέχρι το τέλος της ζωής του ο Δημόπουλος παρέμεινε πάνω απ’ όλα ένας ένθερμος Έλληνας πατριώτης.

Οι Έλληνες όμως είχαν ξεχάσει ότι ένας συμπατριώτης τους υπήρξε μέλος των εξερευνητικών αποστολών της Ανταρκτικής.

Το 1978, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του, παραχώρησε συνέντευξη στον «Ταχυδρόμο». Σε αυτή εξιστορούσε τις περιπέτειές του στην Ανταρκτική. Μάλιστα ανέφερε την επιθυμία του να δωρίσει στην Ελλάδα σπάνιο αρχειακό υλικό από τις εξερευνήσεις της Ανταρκτικής, όπως κινηματογραφικές λήψεις, φωτογραφίες, μετάλλια, βιβλία, και σημειώσεις.

«Το Νότιο Πόλο τον κατέκτησες….Την ελληνική γραφειοκρατία… θα δούμε»

Όμως, προκειμένου να εκπληρώσει το όνειρο αυτό, έπρεπε να αντιμετωπίσει ένα αντίπαλο χειρότερο από την Ανταρκτική και το εχθρικό περιβάλλον της για τον άνθρωπο. Την ελληνική γραφειοκρατία!

Όσες φορές προσπάθησε να έλθει σε επαφή με κάποιο αρμόδιο για να κανονίσει τη δωρεά, ο Δημοπούλος μάλλον θα νοστάλγησε την εποχή που βρισκόταν Ανταρκτική! Όπως διαβάζουμε στο σχετικό δημοσίευμα του «Ταχυδρόμου»:

«Ο ίδιος (ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος) με παράπονο αλλά μαζί με θαυμαστή κατανόηση, περιγράφει τις ταλαιπωρίες που είχε όσες φορές προσπάθησε δια μέσου του Προξενείου του Σαν Φρανσίσκο να’ ρθει σε μία επαφή με τους αρμοδίους στην Ελλάδα (για να δωρίσει τα αρχεία του).

«Χρόνια τώρα ο ένας με στέλνει στον άλλο, έχω κουραστεί, αλλά πάντα ελπίζω πως στο τέλος κάτι θα γίνει….Μία μέρα ένας πρόξενος -από τους πολλούς που έχουν περάσει απ’ εδώ με χτύπησε φιλικά στην πλάτη και μου είπε: Το Νότιο Πόλο τον κατέκτησες….Την ελληνική γραφειοκρατία θα δούμε πως θα καταφέρεις να την κατακτήσεις.

Τι να πω, βρε παιδιά, τότε ήμουν 26 χρονών παληκάρι, αλλά τώρα…προχθές έκλεισα τα 73. Παρ’ όλα αυτά θα προσπαθήσω».

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος συνέχισε την προσπάθειά του να κάμψει την ελληνική γραφειοκρατία και να χαρίσει στην πατρίδα τα πολύτιμα ιστορικά τεκμήριά του από την εξερεύνηση της Ανταρκτικής.

Θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι εκτός από την αδιαφορία των γραφειοκρατών, το ελληνικό κράτος του είχε δώσει και μία ακόμη μεγάλη πίκρα. Το 1973 επί Χούντας είχε επισκεφθεί την Ελλάδα, όπου και τον ενημέρωσαν ότι η ελληνική σημαία που είχε μαζί του στην Ανταρκτική και την οποία το 1930 δώρισε στο ελληνικό κράτος μέσω του Ελευθερίου Βενιζέλου είχε χαθεί.

Το 1982, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Δημόπουλου, οι κληρονόμοι του δώρισαν τις σημαντικές κινηματογραφικές λήψεις από τις εξερευνήσεις της Ανταρκτικής από το αρχείο του στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά.

Επίσης, μία ελληνική σημαία που φυλάσσεται μέχρι σήμερα στα αρχεία του Ναυτικού Μουσείου Πειραιώς είναι πιθανόν να είναι αυτή που είχε δώσει ο Δημόπουλος στον Βενιζέλο. Αν αυτό ισχύει τότε μπορεί να βρέθηκε μετά το 1973.

Στοιχεία αντλήθηκαν από το δημοσίευμα του Γιάννη Γεωργάκη “Ο Έλληνας Εξερευνητής της Ανταρκτικής”. Ταχυδρόμος, Μάρτιος 1978, σελίδες 98-99.