Ο Δημήτρης Παντερμαλής αφηγείται την ιστορία της Ακρόπολης. Από την ανοικοδόμησή της μέχρι την καταστροφή του Παρθενώνα

Ο Δημήτρης Παντερμαλής γεννήθηκε το 1940 στη Θεσσαλονίκη και συνέδεσε το άνομά του με την αρχαιολογία και το Μουσείο της Ακρόπολης.

Ως μαθητής του θρυλικού καθηγητή, Μανόλη Ανδρόνικου, στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα του ΑΠΘ, έζησε από κοντά τις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης αρχαιολογίας και έγινε κομμάτι της πολιτιστικής μας ιστορίας όταν ανέλαβε επικεφαλής της ανασκαφής του αρχαίου ΔΙΟΝ στην Πιερία.

Στο πρόσωπό του το νέο Μουσείο της Ακρόπολης βρήκε έναν οραματιστή αλλά και έναν αποτελεσματικό διευθυντή που κατάφερε να το αναδείξει σε ένα από τα κορυφαία του κόσμου.

Στην πρώτη επέτειο από τα εγκαίνια του Μουσείου, το 2010, μίλησε στο Χρίστο Βασιλόπουλο για την Ακρόπολη, από την εποχή που “ήταν όλη ένα τεράστιο εργαστήρι” μέχρι και σήμερα.

Τον 5ο αιώνα π.Χ., τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή, όπως έμεινε στην ιστορία, η Αθήνα έπρεπε να αντιμετωπίσει τις μεγάλες καταστροφές που είχε υποστεί από τους Πέρσες κατά τους Μηδικούς Πολέμους. Πολιτικά ήταν διαιρεμένη ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους συντηρητικούς ολιγάρχες. Από τα μέσα του 5ου αιώνα, οι δημοκρατικοί, με επικεφαλής τον στρατηγό Περικλή, ανέλαβαν τα ηνία της πόλης και ξεκίνησαν την αναδιάρθρωση της πόλης.

Ένα από τα ζητήματα που έπρεπε να λύσουν ήταν το τι θα έκαναν με τα ερείπια της Ακρόπολης. 

Δημήτρης Παντερμαλής: “Αρχικά είχε προταθεί να μην επισκευάσουν τα σπασμένα αγάλματα, για να είναι αιώνιο σύμβολο της βαρβαρότητας αυτών που ήρθαν να καταλάβουν την Ελλάδα. Σταδιακά, όμως, άλλαξαν γνώμη και αποφασίστηκε να ιδρυθεί ένας νέος ναός προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, η οποία θεωρούταν προστάτιδα της πόλης των Αθηνών, καθώς πρωτοστάτησε στη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών.

Έτσι δημιουργήθηκε το σχέδιο ενός τολμηρού οικοδομικού προγράμματος, όπου κυριαρχούσαν δύο βασικά μνημεία. Το Ερέχθειο και ο Παρθενώνας”.

Χ. Βασιλόπουλος: Το τολμηρό σχέδιο του Περικλή, παρά το γεγονός ότι ξεσήκωσε τις αντιδράσεις των πολιτικών του αντιπάλων, αυτές δεν στάθηκαν ικανές να ματαιώσουν το σπουδαίο έργο του. Ωστόσο, για να πραγματοποιηθεί ένα τόσο μεγαλόπνοο έργο χρειάζονταν εργατικά χέρια, χρήματα και κίνητρα στους πολίτες;

Δημήτρης Παντερμαλής: “ο Περικλής είχε να αντιμετωπίσει το σύνολο των Αθηναίων, αλλά βρήκε τρόπους πρωτοποριακούς για να το κάνει. Π.χ., για 1^η φορά στα χρόνια του Περικλή, μπόρεσαν να περιβληθούν με δημόσια αξιώματα και οι μη Αθηναίοι, οι οποίοι δεν είχαν μεγάλα εισοδήματα και θεωρούταν η τελευταία κοινωνική τάξη.

Επίσης, ο Περικλής ήταν ο πρώτος, ο οποίος εισήγαγε την αποζημίωση των χωρικών Αθηναίων, δηλαδή των κάτοικων της Αττικής που δεν μπορούσαν να αφήσουν τα χωράφια τους για να μετέχουν στα δικαστήρια και στις συνελεύσεις. Τους χορήγησε μια μικρή ημερήσια αποζημίωση, για να αντιμετωπίζουν τις βιοτικές τους ανάγκες και ταυτόχρονα να μπορούν μετέχουν στα κοινά. Αυτό ήταν μια επανάσταση στα πολιτικά πράγματα, διότι ξαφνικά εφαρμόστηκε ουσιαστική δημοκρατία, στην οποία ο καθένας μπορούσε να εκφράσει την άποψή του”.

Τα έσοδα της κλασσικής Αθήνας προέρχονταν από τα μεταλλεία του Λαυρίου, τα οποία ήταν σε άνθηση το 5^ο αιώνα, από την εξωτερική πολιτική της πόλης, την σχέση της με τους συμμάχους, και από τους φόρους, οι οποίοι επιβάλλονταν στους συμμάχους, και από τους οποίους το 1/60, ήταν τα χρήματα τα οποία πήγαιναν στο “ταμείο της θεάς Αθηνάς”, δηλαδή στο κρατικό ταμείο για την ανέγερση του ναού της Ακρόπολης.

Για την ορθή και δίκαιη διαχείριση των πόρων, δημιουργήθηκαν ελεγκτικοί μηχανισμοί που έλεγχαν τις ετήσιες δαπάνες και αυτές μετά δημοσιεύονταν σε μαρμάρινες στήλες. Έτσι, ο κάθε πολίτης μπορούσε να δει στην Ακρόπολη πόσα λεφτά στοίχισε το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, πόσα ξοδέψανε την χρονιά που πέρασε για το άγαλμα και να έχει άποψη, την οποία θα μπορούσε να διατυπώσει στην εκκλησία του δήμου.

Χ. Βασιλόπουλος: Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δίκη του Φειδία.

Δημήτρης Παντερμαλής: Έχουν γραφτεί πολλά για αυτό, αλλά δεν ξέρουμε πως ακριβώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Γνωρίζουμε ότι όντως υπήρξε ένα μείζον πρόβλημα. Αμφισβητήθηκε δηλαδή η εντιμότητα του Φειδία στην διαχείριση των πολύτιμων υλικών με τα οποία κατασκεύασε το άγαλμα της Παρθένου.

Χ. Βασιλόπουλος: Παραπέμφθηκε σε δίκη.

Δημήτρης Παντερμαλής: Σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες που αντλούμε κυρίως από τον Πλούταρχο, ο ίδιος ο Περικλής του σύστησε να ντύσει το  ξύλινο άγαλμα με χρυσό, έτσι ώστε να μπορεί να αφαιρείται ο χρυσός και να μπορεί να ζυγίζεται, και έτσι να αποδεικνύεται η αλήθεια ή όχι της κατηγορίας.

Χ. Βασιλόπουλος: Ήταν τόσο εντυπωσιακό αυτό το άγαλμα?

Δημήτρης Παντερμαλής: Το άγαλμα πρέπει να ήταν εντυπωσιακό, τουλάχιστον από τις περιγραφές και τα αντίγραφα που έχουν σωθεί από την αρχαιότητα, ήταν ένα επίσημο άγαλμα της θεάς με πάρα πολύ πλούσια διακόσμηση, η οποία συμπύκνωνε, αυτά που πίστευαν οι Αθηναίοι για τον εαυτό τους και το ένδοξο παρελθόν τους.

Χ. Βασιλόπουλος: Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η Ακρόπολη ήταν ένα απέραντο εργαστήρι. Δούλευαν άπειροι τεχνίτες, αρχιμάστορες και βοηθοί. Ήταν ένα απαιτητικό έργο.

Δημήτρης Πατερμαλής: “Μπορεί να μην ήταν ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας, αν και κατατάσσεται στα μεγάλα και μνημειώδη έργα της εποχής, αλλά ο γλυπτός του διάκοσμος ήταν ο πλουσιότερος και φυσικά η ποιότητα του μνημείου, που είχε μελετηθεί λεπτομερώς, έκανε τη δουλειά των τεχνιτών απαιτητική”.

Για την ολοκλήρωση του συνολικού έργου της Ακρόπολης χρειάστηκαν περίπου 15 χρόνια ενώ ο Παρθενώνας εγκαινιάστηκε πέντε χρόνια νωρίτερα.

Η παρακμή

Το επίσημο τέλος της Ακρόπολης ταυτίζεται χρονολογικά το τέλος της αρχαιότητας. Η Ακρόπολη ήταν ένα από τα τελευταία οχυρά της κλασσικής αρχαιότητας.

Ο 5ος, 6ος, και 7ος αιώνας είναι αιώνες όπου άρχισε να επικρατεί σε μεγάλο βαθμό η νέα θρησκεία. Με αυτοκρατορικά διατάγματα έκλεισαν πολλοί αρχαίοι ναοί και δημεύτηκε η περιουσία των ιερών, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να λειτουργήσουν. Μέχρι και ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό,.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ., σημειώθηκε καταστρεπτική πυρκαγιά στο μνημείο, η οποία αποδόθηκε κυρίως στους Έρουλους, στους βάρβαρους που προέρχονταν από τον Βορρά και πραγματοποιούσαν επιδρομές στον δρόμο τους προς την Ανατολή.

Οι καταστροφές εκείνης της περιόδου ήταν μεγάλες. Η αμέσως επόμενη μεγαλύτερη καταστροφή ήταν η απολάξευση των μετοπών, δηλαδή όταν κόπηκαν, απολαξεύτηκαν οι μετόπες, με αποτέλεσμα να φαίνονται μόνο τα περιγράμματα. Ωστόσο δεν ήταν η τελευταία.

Τον 16ο αιώνα, ο βομβαρδισμός του Παρθενώνα από τα κανόνια του Μοροζίνι κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος του ναού. Στο κέντρο του ναού, οι Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει πυρίτιδα, με αποτέλεσμα να σημειωθεί τεράστια έκρηξη που κατέστρεψε το κεντρικό τμήμα του Παρθενώνα, τους κίονές του, τις μετόπες, όλα τα γλυπτά που βρίσκονταν στη συγκεκριμένη περιοχή και τη στέγη.

“Άνοιξε ένας κρατήρας, μια μεγάλη πληγή στο κέντρο του κτιρίου και σωριάστηκαν κάτω τα αρχιτεκτονικά μέλη του“, όπως ανέφερε ο κ. Παντερμαλής.