Ο δεύτερος «αποκεφαλισμός» του Ιωάννη του Προδρόμου και οι καταγγελίες για την λεηλασία του Αγίου Όρους το 1980 από αρχαιοκάπηλους και ξένους περιηγητές

Ήδη πριν από τον Ιούνιο, η Μονή Χιλιανδαρίου είχε υπογράψει σύμβαση με τη χαρτοβιομηχανία Βορείου Ελλάδος με σκοπό την αποψίλωση των δασών που ανήκουν στο μοναστήρι, ενώ σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, τόσο οι «ευνοούμενοι» της Γενικής Διοίκησης της μοναστικής πολιτείας όσο και η Χωροφυλακή, επιδίδονταν σε ένα αλόγιστο κυνήγι ζαρκαδιών και αγριογούρουνων στο τοπικό οικοσύστημα.

Πέρα όμως από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, εκείνο που μάστιζε το Άγιο Όρος και συγκεκριμένα την πρωτεύουσά του, τις Καρυές, ήταν οι καταγγελίες για φαινόμενα αρχαιοκαπηλίας που φαίνεται πως λάμβαναν χώρα στον καθεδρικό ναό του Πρωτάτου κατά τις εργασίες ανακατασκευής του.

Οι αναστηλωτικές αυθαιρεσίες του ναού

Η εκκλησία ήταν διακοσμημένη με τις τοιχογραφίες του μεγάλου βυζαντινού ζωγράφου και επονομαζόμενου «Μιχαήλ Άγγελου της Ανατολής», Εμμανουήλ Πανσέληνου. Ωστόσο, είχε υποστεί εκτεταμένες καταστροφές και ήταν θαύμα που είχε διασωθεί ως κτίσμα, αλλά και ως ζωγραφική παρακαταθήκη.

Οι δοκιμασίες του Πρωτάτου είχαν ξεκινήσει από την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν δεκάδες ενδιαφερόμενοι με πρόσχημα την επιστήμη, επισκέπτονταν τον ναό και φωτογράφιζαν τον εσωτερικό και τον εξωτερικό του χώρο. Ένας από αυτούς ήταν ο γάλλος βυζαντινολόγος και αξιωματικός, Μιλλέ. Οι δημοσιευμένες φωτογραφίες του Μιλλέ αποδείκνυαν περίτρανα το μέγεθος των αναστηλωτικών αυθαιρεσιών στις οποίες φαίνονταν να έχουν υποπέσει οι υπεύθυνοι του έργου.

(Αριστερά) Η στέγη του Πρωτάτου με μπετόν και κεραμίδια, όπως την αναστήλωσαν οι Ορλάνδος και Στίκας (Δεξιά). Ο πρόναος του ναού με καθίζηση και κλίση προς τα αριστερά (Εφ. «Ελευθεροτυπία», 11/6/1980)

Τα βυζαντινά παρακέλλια γκρεμίστηκαν, οι πλάκες που προστάτευαν την ξύλινη στέγη του ναού αφαιρέθηκαν και επιπλέον, τοποθετήθηκαν τσιμεντένιες πλάκες για τη στέγασή του, όπου πάνω τους κόλλησαν κεραμίδια. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν σχεδόν όλες οι τοιχογραφίες του βυζαντινού ζωγράφου από τα νερά της βροχής, να «τρέξουν ρυάκια» στους τοίχους από το τσιμέντο που δεν είχε πήξει και ο πρόναος να πάρει μια επικίνδυνη κλίση από την αλλαγή της στατικής ισορροπίας του ναού.

Μια επιπλέον αυθαιρεσία ήταν και η απογύμνωση της βορινής πλευράς του Πρωτάτου με σκοπό να φανεί η τοιχοδομία του ναού.

Αυτό είχε ως άμεση συνέπεια, η υγρασία να περάσει στο εσωτερικό του και να καταστραφεί η τοιχογραφία του «Ιησού εν ετέρα μορφή», έργο του Πανσέληνου που παρουσίαζε τον Χριστό στην ανθρώπινη και αγωνιστική του διάσταση.

(Αριστερά) Το κυβερνητικό μέγαρο του Αγίου Όρους (Δεξιά) Η τοιχοδομία του Πρωτάτου με επίχρισμα από τσιμεντοκονίαμα (Εφ. «Ελευθεροτυπία», 12/6/1980)

Ο δεύτερος «αποκεφαλισμός» του Προδρόμου από αρχαιοκάπηλους

Η αρχαιοκαπηλία έπληττε το Άγιο Όρος και τροφοδοτούσε τη διεθνή αγορά βυζαντινών εικόνων με «εμπόρευμα» που είχε κλαπεί από την περιοχή από διάφορες συμμορίες. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της «Ελευθεροτυπίας» (12/06/1980), μια ανακάλυψη που είχε λάβει τις διαστάσεις σκανδάλου, ήταν ο δεύτερος «αποκεφαλισμός» του Ιωάννη του Προδρόμου.

Η τοιχογραφία του Ιωάννη του Βαπτιστή βρισκόταν αρκετά ψηλά ώστε οι λεπτομέρειές της να μην μπορούν να ανακαλυφθούν με γυμνό μάτι στο σκοτάδι.

Στην ουσία επρόκειτο για την αφαίρεση της κεφαλής του Προδρόμου, η οποία είχε αντικατασταθεί από μια νεότερη προσθήκη ζωγραφισμένη με μουσαμά, όπως απέδειξαν επανειλημμένες αναφωτογραφίσεις.

Η εφημερίδα έθετε το ερώτημα εάν η αρχαιοκαπηλία οφειλόταν στο γνωστό βυζαντινολόγο του Μονάχου, Φρανζ Ντέλγκερ, που ελέω Γερμανών αλώνιζε ερευνητικά το Άγιο Όρος κατά την Κατοχή ή απλά σε αρχαιοκάπηλους με τη συνέργεια καλογήρων.

Πάντως, δεν απέκλειε και το ενδεχόμενο η ζημιά να είναι έργο «αδέξιων επιδιορθωτών» που θεώρησαν ως λύση να μπαλώσουν το κομμένο κεφάλι του Προδρόμου με μουσαμά.

Η μετατροπή του Άθω σε ένα απέραντο βυζαντινό μουσείο με τη συμβολή του υπουργείου Πολιτισμού, αποτελούσε επιτακτική ανάγκη προκειμένου να μην κινδυνεύσει να γίνει ένας νέος Μυστράς.

Διαβάστε επίσης: Δείτε από ψηλά το Άγιον Όρος της Πελοποννήσου. Η εντυπωσιακή Μονή του Προδρόμου που έγινε ορμητήριο του Κολοκοτρώνη και νοσοκομείο στον Αγώνα του 1821 (βίντεο drone)