Ο Χαλανδριώτης κτηματίας που διέθεσε την περιουσία του για να σώσει τα ορφανά της Κατοχής. Κρεμάστηκε από τους Γερμανούς (βιβλίο)

21 Ιουλίου 1944. Στο Πικέρμι, μία ακόμη μαύρη “σελίδα” προστέθηκε στον μακρύ κατάλογο των θηριωδιών που διέπραξε το Γ’ Ράιχ στην Ελλάδα.

54 Έλληνες πατριώτες εκτελέστηκαν με τη μέθοδο του απαγχονισμού.

Οι αγχόνες στήθηκαν στα κλαριά των πεύκων και οι απαγχονισμένοι έμειναν κρεμασμένοι για δύο ημέρες προς “παραδειγματισμό” και “σωφρονισμό” των κατοίκων της Ραφήνας και των γύρω περιοχών.

Σχεδόν όλοι ήταν κρατούμενοι στο διαβόητο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, που είχε γίνει συνώνυμο της τρομοκρατίας, των βασανιστηρίων και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Η εκτέλεση των 54, αρκετοί εκ των οποίων ήταν ανήλικοι ή νεαροί ενήλικοι, ήταν τα αντίποινα για την ενέδρα των ανταρτών μεταξύ Πικερμίου και Παλλήνης. Τότε είχαν σκοτωθεί τρεις Γερμανοί και είχε τραυματιστεί ένας ακόμη.

Η επίθεση έγινε στις 12 Ιουλίου και στόχο είχε μια φάλαγγα οχημάτων. Σε ένα από αυτά επέβαιναν  Έλληνες αιχμάλωτοι.

Από τα πυρά των ανταρτών έπεσε νεκρός ο Γερμανός λιμενάρχης της Ραφήνας, ο λοχαγός διοικητής του “Οχυρού” της Ραφήνας και ο οδηγός τους.

Ανάμεσα στους Έλληνες εκτελεσθέντες του Πικερμίου ήταν και ο 46χρονος γαιοκτήμονας και πατέρας δύο παιδιών, Μιχαήλ Μάνος. Ένας άνθρωπος ελάχιστα έως καθόλου γνωστός που, όμως, άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη νεότερη ιστορία της πόλης του Χαλανδρίου.

Ο Μάνος δεν πήρε τα όπλα, δεν ανέβηκε στα βουνά με τους αντάρτες, ούτε εντάχθηκε σε κάποια αντιστασιακή οργάνωση. Η δική του αντίσταση ήταν η αλληλεγγύη  προς τους δοκιμαζόμενους συντοπίτες του. Παρά την οικονομική του επιφάνεια, δεν έδωσε προτεραιότητα στο προσωπικό του συμφέρον.

Πρόκειται για μια συγκινητική αλλά άγνωστη ιστορία, την οποία “έρχεται” να αναδείξει ένα νέο βιβλίο του Χαλανδριώτη δημοτικού συμβούλου, Κώστα Αγγελή, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Historical Quest.

Το βιβλίο του κ. Αγγελή, προϊόν τετραετούς ενδελεχούς έρευνας, δεν αποτελεί απλώς μία πλήρη και βασισμένη σε τεκμήρια βιογραφία του Μιχαήλ Μάνου, αλλά και ένα “παράθυρο” στην τοπική και την προφορική ιστορία που, τις περισσότερες φορές, δεν “φωτίζονται” στα σχολικά βιβλία και τα γενικού ενδιαφέροντος ιστορικά πονήματα.

Ο αλληλέγγυος γαιοκτήμονας από το Χαλάνδρι

Ο Μιχαήλ Μάνος γεννήθηκε το 1898 στο αραιοκατοικημένο και αγροτικό τότε Χαλάνδρι. Η απώτερη καταγωγή της οικογένειας Μάνου ήταν από την Κυνουρία Αρκαδίας.

Ο πατέρας του Μάνου, Ιωάννης διέθετε μεγάλη περιουσία που περιελάμβανε καταθέσεις, τίτλους και μετοχές, οικόπεδα σε διάφορα προάστια της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένου του Χαλανδρίου, και αγροτεμάχια. Ο παππούς του ήταν χρηματιστής.

Από τα μαθητικά του χρόνια, ο Μιχαήλ Μάνος συμμετείχε σε πολιτικές συζητήσεις και θαύμαζε τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ύστερα από παρότρυνση του πατέρα του, ο Μάνος εισήλθε το 1916 στην Ανώτατη Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία Ρουσόπουλου, από την οποία αποφοίτησε δύο χρόνια μετά.

Η φιλοπατρία του Μάνου κατέστη φανερή ήδη από το 1920, όταν δήλωσε εθελοντής επίστρατος και τοποθετήθηκε στη Β’ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού της Μεραρχίας Σμύρνης. Χάρη στη γενναιότητα που επέδειξε στις μάχες, ο Μάνος έγινε λοχίας πυροβολικού και, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, τιμήθηκε με το “Διασυμμαχικό Μετάλλιο Νίκης”.

Μετά το θάνατο του πατέρα του και του πεθερού του, ο Μάνος ανέλαβε τη διαχείριση των περιουσιών τους. Ο πεθερός του ήταν ευκατάστατος και διέθετε πολυτελές ξενοδοχείο στην Κηφισιά, το οποίο επισκεπτόταν πλήθος προσωπικοτήτων του πολιτικού και καλλιτεχνικού κόσμου της εποχής.

Ο Χαλανδριώτης κτηματίας δεν ξόδεψε τα χρήματά του μόνο για να οικοδομηθεί η πολυτελής διώροφη έπαυλη, όπου θα έμενε με τη σύζυγό του, Αγγελική και τα παιδιά του. Τα επένδυσε και για να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των Μικρασιατών προσφύγων που ήρθαν στο Χαλάνδρι και γειτνίαζαν μαζί του.

Ωστόσο, το μεγαλείο της ανιδιοτέλειας του Μάνου θα γινόταν ακόμη πιο αντιληπτό στους χαλεπούς καιρούς της Κατοχής.

Το ορφανοτροφείο – οικοτροφείο Μάνου που έσωσε παιδιά και γυναίκες

Οι Γερμανοί μπήκαν στο Χαλάνδρι την 30η Απριλίου 1941. Η γεωγραφική θέση της πόλης ήταν για εκείνους στρατηγικής σημασίας, διότι αποτελούσε θύρα εισόδου στην Πεντέλη, τον Υμηττό και την Κηφισιά.

Όπως αναφέρει ο Κώστας Αγγελής στο βιβλίο του, ο Μιχαήλ Μάνος “καταλάβαινε την αδυναμία πολλών [οικογενειών Χαλανδραίων πολεμιστών] να μεγαλώσουν και να αναθρέψουν τα παιδιά τους, πονούσε για τα μικρά που ορφάνεψαν από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, θλιβόταν, αγανακτούσε, δεν επέτρεπε στον εαυτό του να μείνει αμέτοχος”.

Ο Μάνος διέθεσε χρήματα όχι απλώς για να βοηθήσει όλους όσοι είχαν ανάγκη, αλλά και εκποίησε τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειάς του, με σκοπό να λειτουργήσει ορφανοτροφείο – οικοτροφείο για τα ορφανά παιδιά και τις άπορες χήρες της πόλης και των όμορων περιοχών.

Κρεβάτια, κλινοσκεπάσματα και είδη πρώτης ανάγκης αγοράστηκαν με χρήματα του Μιχαήλ Μάνου. Ο ίδιος κάλυψε και τους μισθούς του προσωπικού και τα έξοδα συντήρησης του ορφανοτροφείου-οικοτροφείου, το οποίο φρόντισε να θέσει υπό την αιγίδα της Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Μερίμνησε ακόμη για τη διανομή συσσιτίων στους κατοίκους του Χαλανδρίου και κατάφερε να εξασφαλίσει την επισιτιστική βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού. Έβρισκε μια προσωρινή δουλειά σε όσους Χαλανδριώτες μπορούσε και επιστράτευσε κάθε γνωριμία των προηγούμενων ετών στον αγώνα που έδινε καθημερινά, υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αλλά με αρωγό τη σύζυγό του.

Το αμφιλεγόμενο σημείωμα, η σύλληψη και η αγχόνη

Πολύ σύντομα, όμως, ο Μιχαήλ Μάνος θα γινόταν θύμα του διχασμού και του αλληλοσπαραγμού που έντεχνα καλλιεργούσαν στο εσωτερικό οι Γερμανοί κατακτητές και οι Έλληνες δωσίλογοι.

Το Μάιο του 1944, είχε φτάσει η αρχή του τέλους για τον φιλάνθρωπο αντιστασιακό από το Χαλάνδρι. Με μοναδικό στοιχείο ένα άκρως αμφιλεγόμενο σημείωμα που υπαινισσόταν σχέση του Μάνου με τους αντάρτες του ΕΑΜ, τρεις Γερμανοί αξιωματικοί τον συνέλαβαν, τον υπέβαλαν σε πολύωρες ανακρίσεις και με συνοπτικές διαδικασίες, τον έκλεισαν επ’ αόριστον στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Στον Μάνο δεν δόθηκε ποτέ η δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε δίκη.

Οι επίμονες προσπάθειες των συγγενών, των φίλων και των γνωστών του για να απελευθερωθεί απέβησαν άκαρπες. Οι Γερμανοί ήταν ανυποχώρητοι.

“Μην κάνετε τίποτα, η αλήθεια θα λάμψει”, έλεγε ο Μάνος στους οικείους του. Όσο, όμως, περνούσε ο καιρός, η αισιοδοξία που τον διέκρινε έδωσε τη θέση της στη συνειδητοποίηση του μαρτυρικού τέλους που τον περίμενε.

Η οδύνη για το χαμό των 54 πατριωτών στις κρεμάλες του Πικερμίου, ήταν τεράστια. Η είδηση της εκτέλεσης του Μάνου συγκλόνισε ολόκληρο το Χαλάνδρι και άφησε ένα βαθύτατο τραύμα στις ψυχές των δικών του.

Η αναγνώριση

Στο 19ο χιλιόμετρο της Λεωφόρου Μαραθώνος, στο Πικέρμι, στο ρεύμα προς Μαραθώνα, ανάμεσα σε μια συστάδα πανύψηλων πεύκων και κυπαρισσιών, ξεχωρίζει ένας λοφίσκος κι ένας λευκός μαρμάρινος σταυρός, φόρος τιμής στο Μάνο και τους υπόλοιπους 53 εκτελεσθέντες της 21ης Ιουλίου 1944.

Η Αδελφότητα των οικογενειών των θυμάτων πραγματοποιεί κάθε χρόνο τελετή μνήμης με την υποστήριξη του Δήμου Ραφήνας – Πικερμίου.

Ο επισκέπτης αντικρίζει εντός του τύμβου μια μαρμάρινη πλάκα με χαραγμένες τις λέξεις “ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΝΤΑΙ ΠΑΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ 54 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΘΑΝΟΝΤΕΣ ΑΓΧΟΝΗ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΤΗ 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1944” και τα ονοματεπώνυμα των εκτελεσμένων.

Το Χαλάνδρι τίμησε τη μνήμη του Μιχαήλ Μάνου λίγα χρόνια μετά τη θυσία του, με την ονοματοδοσία ενός δρόμου κάθετου στην οδό Βασιλέως Γεωργίου Β’, όπου είχε χτιστεί η κατοικία της οικογένειας Μάνου.

Ωστόσο, χρειάστηκε να περάσει πάνω από μισός αιώνας, προκειμένου να γίνει γνωστή η ιστορία της ζωής του. Όπως γράφει ο κ. Αγγελής, ο Μάνος ανήκει στην κατηγορία εκείνων των πολλών “ηρώων που παραμένουν χαμένοι στην αχλύ του χρόνου, ανώνυμοι, ξεχασμένοι στις καλένδες της ιστορίας“.

Η παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Αγγελή “Μιχαήλ Μάνος (1898 – 1944) – Η ζωή, το έργο και η θυσία ενός αληθινού πατριώτη” θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 15 Μαρτίου 2023 (ώρα 18:30) στο Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Χαλανδρίου (Φιλικής Εταιρείας 11, Χαλάνδρι).

Μπορείτε να δείτε την πρόσκληση των εκδόσεων Historical Quest εδώ.