Ο αυστηρός έλεγχος του πατριαρχείου στην παιδεία. Λογόκρινε βιβλία και απειλούσε με αφορισμούς και λιντσάρισμα όσους δεν συμμορφώνονταν

Το 1835 χειροτονήθηκε οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινούπολεως ο Γρηγόριος ο ΣΤ’ και αφού καθαιρέθηκε πέντε χρόνια αργότερα, επανήλθε το 1867, για να μείνει στον θρόνο άλλα τέσσερα.

Υπήρξε ο πιο συντηρητικός πατριάρχης των τελευταίων αιώνων. Μόλις ανέλαβε καθήκοντα συνέστησε την “Εκκλησιαστική και Πνευματική Επιτροπή”.

Στόχος της επιτροπής ήταν η συστηματική λογοκρισία και η στενή καθοδήγηση της εκπαίδευσης σε όλους τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από την άνω άκρη των Βαλκανίων μέχρι την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Όλα ανεξαιρέτως τα βιβλία που κυκλοφορούσαν έπρεπε να έχουν εξασφαλίσει την έγκριση της επιτροπής, ενώ η μετάφραση οποιουδήποτε ευρωπαϊκού βιβλίου, θρησκευτικού, λογοτεχνικού ή επιστημονικού απαγορευόταν αυστηρά.

‘Οποιος υπήκοος ήθελε να εκδώσει δικό του βιβλίο ήταν υποχρεωμένος να στείλει προς έγκριση ένα αντίγραφο στην επιτροπή, τα μέλη της οποίας είχαν μάλιστα καταρτίσει έναν κατάλογο επιτρεπόμενων βιβλίων, απαγορεύοντας την κυκλοφορία όλων των υπολοίπων. Οι βιβλιοπώλες της εποχής απειλούνταν με αφορισμό και λιντσάρισμα από τον φανατισμένο και καθοδηγούμενο όχλο, αν πουλούσαν βιβλία που δεν είχαν περιληφθεί στον κατάλογο.

Στην εκπαίδευση, για την οποία το Πατριαρχείο ήταν κατά τον οθωμανικό νόμο αρμόδιο, έγιναν αγριότητες. Όλοι οι δάσκαλοι όφειλαν να παρουσιάζονται ανά τακτά διαστήματα σε τοπικές επιτροπές, στελεχωμένες από θρησκόληπτους καλόγερους και να αποδεικνύουν ενώπιον τους ότι δεν είχαν μολυνθεί από τον λουθηροκαλβινισμό. Σε όποιον διαπιστωνόταν υπόνοια ελεύθερης σκέψης, η ποινή ήταν άμεση, απόλυση από το σχολείο και δημόσια καταδίκη από άμβωνος. Ο Γρηγόριος ΣΤ’ απαγόρευσε επίσης τη μετάφραση της Αγίας Γραφής στη νεοελληνική και έστειλε έναν από τους πλέον σεβαστούς φιλόλογους της εποχής, τον Νεόφυτο Βάμβα στο εκκλησιαστικό δικαστήριο, ζητώντας τον αφορισμό του επειδή είχε αψηφίσει την απαγόρευση. Καταδίκαζε, εξάλλου, συστηματικά με τις εγκυκλίους του “την σατανικήν Φιλικήν Εταιρείαν”, διότι με την επανάσταση του ’21 πήρε την Ελλάδα από το Πατριαρχείο και την παρέδωσε στους Άγγλους, παραβλέποντας το γεγονός ότι κάπου στο ενδιάμεσο υπήρχαν οι Τούρκοι.

Πηγή: Μια σταγόνα ιστορία, του Δημήτρη Καμπουράκη, εκδόσεις Πατάκη

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Το εφιαλτικό βασανιστήριο της κρεμάστρας που εφαρμοζόταν στην Ιερά Εξέταση. Μπορούσε να ξεκολλήσει τα άκρα των θυμάτων και σήμερα το αποκαλούν «κρεμαστό αεροπλανάκι» (Προσοχή! Σκληρές περιγραφές)