Ο ασύλληπτος “Χάρης”. Ο άγνωστος ήρωας της κατοχής που “όργωσε” το Αιγαίο με καΐκια και διέσωσε Άγγλους και Έλληνες πατριώτες. Η κινηματογραφική διαφυγή στη Μ. Ανατολή

Ο παράτολμος Κρητικός Ιωάννης ή “Χάρης” Γραμματικάκης είναι ο άγνωστος ήρωας του Αιγαίου, καθώς ήταν αυτός που οργάνωσε με μυστικότητα την φυγάδευση εκατοντάδων Ελλήνων και Βρετανών στη Μ. Ανατολή. Για τις ανάγκες της μεταφοράς τους είχε στρατολογήσει ιδιοκτήτες καϊκιών από την Πάρο και είχε δημιουργήσει καταφύγια στην Αντίπαρο με την συνεργασία των ντόπιων.

Μετά το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου, ο γενναίος αξιωματικός της Μεραρχίας Κρητών βρέθηκε από τα βουνά της Τρεμπεσίνας στην κατεχόμενη Αθήνα. Εκεί είδε τους συμπολεμιστές του να περιφέρονται απελπισμένοι και να αναζητούν μάταια μέσο διαφυγής για την Κρήτη. Γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν συμμαχικά πλοία και ιταλικά υποβρύχια βύθιζαν αμέσως κάθε σκάφος που θα τολμούσε να πλεύσει στο Αιγαίο. Ο δαιμόνιος Γραμματικάκης έλαβε τότε την παράτολμη απόφαση να μεταφέρει τους αποκλεισμένους συμπατριώτες του στην Κρήτη, μυστικά, με καΐκια με την πρόφαση πως δήθεν θα μετέφερε τοπικά προϊόντα. Ο Παναγιώτης Λίβας, παλιός του φίλος πριν από τον πόλεμο, του παραχώρησε το καΐκι «Βενετία» για τη μυστική διαφυγή των Κρητών.

Κινηματογραφική διαφυγή

Τον Αύγουστο του 1941, ο Γραμματικάκης, δηλώνοντας ότι θα μετέφερε κεράσια, εξασφάλισε άδεια ταξιδιού για την Πάρο χωρίς επιβάτες. Από την Πειραϊκή και την Ανάβυσσο 120 Κρητικοί επιβιβάστηκαν στο «Βενετία» και ο Γραμματικάκης ταξιδεύοντας όλη τη νύχτα με σβησμένα φώτα, παρά τις περιπολίες γερμανικών και ιταλικών πλοίων και αεροπλάνων, τους οδήγησε στον όρμο Δεσποτικού στην Αντίπαρο. Τα αδέλφια Πατέλη επί 3 ημέρες τους φιλοξένησαν κρυφά μέχρι να οργανωθεί η διαφυγή τους στην Κρήτη.

Ο “Χάρης” έβαλε μπρος το δεύτερο σκέλος του σχεδίου του. Παρουσιάστηκε στον Ιταλό διοικητή Τζιοβάνι Ρουστικέλι στην Πάρο και του ζήτησε άδεια απόπλου για την Κρήτη.  Ο Ιταλός διοικητής, εξέτασε τις πλαστές ταυτότητες που εξέδωσε η χωροφυλακή της Πάρου, του χορήγησε την άδεια, υπό τον όρο ότι στην επιστροφή από την Κρήτη θα έφερνε τρόφιμα και χαρούπια για τους πεινασμένους κατοίκους. Ο Γραμματικάκης τους παρέλαβε από την Αντίπαρο και τους μετέφερε νύχτα στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου.

Η βοήθεια φίλων και ντόπιων

Ο “Χάρης” είχε καταφέρει πολλά, αλλά η επιχείρηση κινδύνευε να “τιναχτεί” στον αέρα καθώς οι κατοχικές αρχές επέταξαν το «Βενετία». Τότε έπεισε τα αδέλφια Φουρναράκη να του παραχωρήσουν ένα μικρό ψαροκάικο για την συνέχιση του ταξιδιού του.

Η ανάγκη να βρεθούν και άλλα καΐκια για την μυστική φυγάδευση και άλλων από την ηπειρωτική χώρα ήταν μεγάλη. Τότε οι Παριανοί, όπως τα αδέλφια Τσαντάνη και Κατρή, αποφάσισαν να μπουν στον αγώνα και διέθεσαν τα πετρελαιοκίνητα καΐκια τους. Έτσι μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, έγινε δυνατή η μεταφορά στην Κρήτη από τις ακτές της Αττικής, μέσω Αντιπάρου, 2.500 εγκλωβισμένων Κρητικών. Οι κατοχικές αρχές, η ιταλική μυστική κατασκοπεία C.S και οι τοπικές κατοχικές διοικήσεις δεν είχαν αντιληφθεί το παραμικρό.

Η μυστική διαφυγή 6 Άγγλων

Τον Σεπτέμβριο του 1941 πράκτορες της Intelligent Service εντυπωσιασμένοι από τις επιχειρήσεις διαφυγής των Κρητών που οργάνωνε στο Αιγαίο ο Γραμματικάκης, του πρότειναν την παράτολμη αποστολή μεταφοράς 6 Άγγλων αξιωματικών στην Αλεξάνδρεια, επειδή κινδύνευαν να συλληφθούν στην Αθήνα από τους Γερμανούς. Σύμμαχοι του θα ήταν ο Αλέξανδρος Ζάννας, πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (Ε.Ε.Σ) και η Αλεξάνδρα Πούμπουρα, εθελόντρια νοσοκόμα. Τα συγκεκριμένα πρόσωπα είχαν μυηθεί στην αντίσταση και συνεργάζονταν στενά και με την “Μπουμπουλίνα” της κατοχής Λέλα Καραγιάννη.

Το βράδυ της 28^ης Σεπτεμβρίου 1941, έξι  Άγγλοι με πλαστές ταυτότητες είχαν μεταφερθεί κρυφά με αυτοκίνητα με τη βοήθεια της Πούμπουρα στον όρμο της Λουμπάρδας κοντά στη Βάρκιζα. Μόλις ο Γραμματικάκης τους έκανε συνθηματική κίνηση, επιβιβάστηκαν στο καΐκι «Κοίμηση της Θεοτόκου» και ο τολμηρός ναυτικός τους οδήγησε με ασφάλεια, παρά τη σφοδρή θαλασσοταραχή, στον έρημο όρμο του Δεσποτικού στην Αντίπαρο. Εκεί τους έκρυψε στο σπίτι του ο Ιωάννης Πατέλης.

Πυροβολισμοί και σφοδρή θαλασσοταραχή

Την 1^η Οκτωβρίου 1941, ο Γραμματικάκης αποβίβασε 60 Κρητικούς στην Πλάκα Μιραμπέλου στον Αγ. Νικόλαο. Τη νύχτα το μικρό πετρελαιοκίνητο απέπλευσε κρυφά με σβησμένα τα φώτα χωρίς καμία άδεια με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Μόλις το μικρό καΐκι πέρασε από το στενό της Σπιναλόγκας, Γερμανοί άρχισαν να το πυροβολούν. Ο καπετάνιος αψήφησε τα πυρά και την σφοδρή θαλασσοταραχή και συνέχισε να πλέει. Η μηχανή όμως τον «πρόδωσε», το αμπάρι πλημμύρισε και το καΐκι έμπαζε νερά.  Ο κίνδυνος να βυθιστεί το μικρό σκάφος και να πνιγούν όλοι ήταν μεγάλος.

Με βοηθό το λοχαγό Κούπερ, ο Γραμματικάκης επισκεύασε τη μηχανή και στις 9 Οκτωβρίου πλεύρισαν επεισοδιακά στο μεγαλύτερο αγγλικό θωρηκτό της μεσογείου, Βάλιαντ στην Αλεξάνδρεια. Οι Άγγλοι φρουροί θεώρησαν πως ήταν κομάντος του εχθρού και ετοιμάστηκαν να τους πυροβολήσουν. τότε ακούστηκε η φωνή του αξιωματικού Ντέστον:

 Είμαστε Άγγλοι αξιωματικοί, ήρθαμε από την Ελλάδα με ένα μικρό καΐκι. Είμαστε πεινασμένοι και έχουμε ανάγκη για περίθαλψη

Η μυστική συμμαχική βάση στην Αντίπαρο

Η Intelligent Service εντυπωσιάστηκε ακόμα μια φορά από τον “Χάρη”. Του πρότεινε τότε να οργανώσει με τη βοήθεια του λοχαγού Άτκινσον τη λειτουργία μίας μυστικής συμμαχικής βάσης στην Αντίπαρο. Αυτή τη φορά το ταξίδι θα γινόταν με βρετανικό υποβρύχιο που θα παραλάμβανε τους φυγάδες από το μυστικό σημείο και θα τους οδηγούσε στη Μέση Ανατολή. Ο γραμματικάκης δέχτηκε και οργάνωσε το μυστικό δίκτυο με επιπέλεια και προσοχή. Η βάση ξεκίνησε να λειτουργεί τον Οκτώβριο του 1941. Με τη καθοδήγηση του Γραμματικάκη και τη συμβολή των ντόπιων, μέσα σε λίγους μήνες είχαν διαφύγει, μέσω Αντιπάρου, εκατοντάδες Βρετανοί και Νεοζηλανδοί αξιωματικοί και στρατιώτες.

Το μυστικό όμως διέρρευσε στους Ιταλούς. Τον Ιανουάριο του 1942 οι Ιταλοί έκαναν έφοδο στο εξοχικό σπίτι του Σπύρου Τζαβέλα, όπου κρύβονταν οι φυγάδες και διεξήχθη φονική μάχη. Ακολούθησαν οι συλλήψεις των ελλήνων και βρετανών φυγάδων, αλλά και των ντόπιων που τους έκρυβαν. Μαζί τους οδηγήθηκαν στις φυλακές και αρκετοί πολίτες που δεν είχαν σχέση με την μυστική βάση. Υπέστησαν σκληρά βασανιστήρια, ενώ στο τέλος το σταρτοδικείο επέβαλε θανατικές καταδίκες. Η “επιχείρηση Αντίπαρος” βάφτηκε με αίμα αγνών πατριωτών.

Η περιπετειώδης διαφυγή Γραμματικάκη

Οι Ιταλοί εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη του επικηρυγμένου θρυλικού τους στόχου. Απαγόρευσαν σε κάθε σκάφος, βάρκα και καΐκι να διασχίζει τη θάλασσα. Ο Γραμματικάκης όμως ήταν αποφασισμένος να διαφύγει με κάθε τρόπο. Πέρασε κολυμπώντας από την Αντίπαρο στην Πάρο. Άλλαζε συνεχώς κρησφύγετα για να μην εντοπιστεί. Κρύφτηκε στο Μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, στη Μονή Λογγοβάρδας στην Παροικιά, σε φιλικά του σπίτια στο Μαράθι και για μήνες στο χωριό Σαρακίνικο της Πάρου. Όταν βρήκε ευκαιρία έφυγε από την Πάρο κολυμπώντας. Έφτασε στη Νάξο χρησιμοποιώντας τουλούμια (ασκί από δέρμα) ως σωσίβιο. Βγήκε εξαντλημένος σε μία ερημική παραλία και τη νύχτα έκλεψε μία βοηθητική βάρκα από ένα ιταλικό καταδιωκτικό και ανοίχτηκε στη θάλασσα. Κωπηλατούσε αδιάκοπα για 14 ημέρες και νύχτες και μετά από πολλές περιπέτειες, έφτασε στην Αλεξάνδρεια.

Εκεί τον συνέλαβαν οι συμμαχικές αρχές γιατί δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι ήταν μέρος μιας μυστικής συμφωνίας με τους Βρετανούς. Καταδικάστηκε σε εξορία στο Κονγκό, αλλά μετά από 3 μήνες δραπέτευσε και παρουσιάστηκε στις ελληνικές αρχές. Οι Άγγλοι των μυστικών υπηρεσιών όταν έμαθαν την περιπέτειά του δεν πίστευαν ότι ήταν ακόμα ζωντανός. Θεωρούσαν ότι πνίγηκε στην απόπειρα διαφυγής του.

Ο Γραμματικάκης στη συνέχεια κατατάχτηκε ως εθελοντής στο πολεμικό ναυτικό και συνέχισε τον αγώνα μέχρι τον Νοέμβριο του 1945. Στη μεταπολεμική όμως Ελλάδα, ο γενναίος Κρητικός έζησε μια ήσυχη και μοναχική ζωή. Δεν εντάχθηκε σε κανένα πολιτικό σχηματισμό. Έζησε ξεχασμένος από όλους και πέθανε με αυτή την πίκρα το 1997.

Αντλήθηκαν πληροφορίες και φωτογραφίες από το βιβλίο: «Μυστική Συμμαχική Βάση Αντιπάρου» του Αντώνη Αλιπράντη, Αθήνα 1992.

 Δείτε μαρτυρίες από την υπόθεση στο βίντεο: