Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του 1973 και η πυρηνική απειλή. Οι σκληρές αρματομαχίες στην έρημο Σινά και η εμπλοκή ΗΠΑ – ΕΣΣΔ

6 Οκτωβρίου 1973. Ανήμερα της εβραϊκής γιορτής του Γιομ Κιπούρ, το Ισραήλ δέχθηκε συντονισμένη επίθεση από την Αίγυπτο και τη Συρία.

To Γιομ Κιπούρ αποκαλείται “Ημέρα της Εξιλέωσης” και είναι η πιο ιερή ημέρα του χρόνου στον Ιουδαϊσμό. Τότε οι αιγυπτιακές δυνάμεις πέρασαν τη γραμμή κατάπαυσης πυρός στο Σινά στον νότο και οι συριακές τα υψώματα του Γκολάν στο βορρά.

Ήταν η αρχή του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ, γνωστού και ως Δ’ Αραβοϊσραηλινού Πολέμου.

Στην επίθεση εναντίον των Ισραηλινών συνέδραμαν κι άλλες αραβικές χώρες. Στόχος τους ήταν να ανακτήσουν τα εδάφη που χάθηκαν κατά τον “Πόλεμο των Έξι Ημερών“ του 1967. Τότε ήταν που το Ισραήλ προσάρτησε τη Λωρίδα της Γάζας και τη χερσόνησο του Σινά από την Αίγυπτο και τη Δυτική Όχθη από την Ιορδανία.

Κατά τις πρώτες ημέρες του πολέμου, ο αραβικός συνασπισμός σημείωσε επιτυχίες. Τα αραβικά ΜΜΕ μετέδιδαν εικόνες αιχμάλωτων Ισραηλινών και κατεστραμμένων τεθωρακισμένων, δημιουργώντας αισθήματα ευφορίας στην κοινή γνώμη.

Ωστόσο, το Ισραήλ ζήτησε από την Ουάσινγκτον την άμεση αποστολή οπλικών συστημάτων και πυρομαχικών και κατάφερε να γείρει την πλάστιγγα υπέρ του. Με τη σειρά της, η Μόσχα εφοδίασε με πρόσθετο πολεμικό υλικό την Αίγυπτο και ο πόλεμος απέκτησε “χρώμα” Ψυχρού Πολέμου.

H αραβική επίθεση σε δύο μέτωπα που ξάφνιασε τους πάντες

Η συροαιγυπτιακή επίθεση σχεδιάστηκε με άκρα μυστικότητα το διάστημα 22-28 Αυγούστου 1973 και εκδηλώθηκε το μεσημέρι της 6ης Οκτωβρίου. Οι Αιγύπτιοι, εκμεταλλευόμενοι τις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, διέσχισαν τη Διώρυγα του Σουέζ και ξεκίνησε η προέλασή τους στη χερσόνησο του Σινά.

Τα συριακά στρατεύματα εισέβαλαν με μπουλντόζες και εξοπλισμό ανίχνευσης και εξουδετέρωσης ναρκών και οργάνωσαν, σε συνεργασία με Παλαιστίνιους,  αιματηρές επιθέσεις. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου και οι ανησυχίες για τις διαστάσεις που θα λάμβανε η σύρραξη, έγιναν έντονες.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ιστορικών, το Ισραήλ διέθετε στον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ 95.000 στρατιώτες, 180.000 έφεδρους και δέκα τεθωρακισμένες ταξιαρχίες, ενώ η Αίγυπτος 260.000 άνδρες, μισό εκατομμύριο εφέδρους, αλλά μόνο τρεις μηχανοκίνητες μεραρχίες πεζικού.

Οι Ισραηλινοί “πιάστηκαν στον ύπνο”, μολονότι δεν έλειπαν οι σχετικές ενδείξεις το προηγούμενο διάστημα.

Από τα τέλη Νοεμβρίου του 1972, ο Αιγύπτιος πρόεδρος, Ανουάρ Σαντάτ θεωρούσε ότι οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση θα προσπαθούσαν να επιβάλουν τη δική τους τάξη πραγμάτων στη Μέση Ανατολή.

Ταυτόχρονα ήξερε ότι το κύρος της Αιγύπτου ως ηγέτιδας δύναμης στον αραβικό κόσμο είχε τρωθεί σημαντικά. Εξασφάλισε μάλιστα όχι μόνο τη συνεργασία της Συρίας, αλλά και χρηματοδότηση από τον βασιλιά Φεϊζάλ της Σαουδικής Αραβίας.

Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, ο Σαντάτ πίστευε ότι το κύρος της χώρας του θα ενισχυόταν με την πρόκληση εμπόλεμης κατάστασης, παρότι γνώριζε επίσης ότι οι Αμερικανοί δεν θα έμεναν αμέτοχοι και η βοήθειά τους προς το Ισραήλ θα καθιστούσε την ήττα του αραβικού συνασπισμού αναπόδραστη.

Εξίσου αιφνιδιασμένοι ισχυρίστηκαν ότι ήταν και οι Αμερικανοί, δια στόματος του προέδρου, Ρίτσαρντ Νίξον: “Η είδηση της επίθεσης στο Ισραήλ μας αιφνιδίασε απολύτως. Μόλις την προηγούμενη μέρα η CIA είχε αναφέρει ότι ένας πόλεμος στη Μέση Ανατολή ήταν απίθανος“.

Το “γύρισμα του παιχνιδιού” και οι φόβοι για πυρηνικό πόλεμο

Σε αντίθεση με τον “Πόλεμο των Έξι Ημερών”, η ένταση των επιθέσεων της Αιγύπτου και της Συρίας άρχισε γρήγορα να εξαντλεί τα αποθέματα του Ισραήλ σε πυρομαχικά. Στις 8 Οκτωβρίου, οι Αιγύπτιοι ανακοίνωσαν ότι κατείχαν την ανατολική όχθη της διώρυγας του Σουέζ και συνέτριψαν την αμυντική γραμμή “Bar Lev” στο Σινά.

Η ισραηλινή πολεμική αεροπορία, παρά την υπεροχή της, υπέστη βαριές απώλειες από τους σοβιετικής κατασκευής αντιαεροπορικούς πυραύλους SAM-2 και SAM-3 των Αράβων. Υπουργός Άμυνας του Ισραήλ ήταν ο περίφημος Μοσέ Νταγιάν με το κάλυπτρο στο αριστερό μάτι και στρατηγός ο μετέπειτα πρωθυπουργός, Αριέλ Σαρόν.

Από τις 10 Οκτωβρίου, όμως, και μετά, το Ισραήλ κατάφερε να ανασυνταχθεί και αντεπιτεθεί. Βομβάρδισε τη Δαμασκό και άλλες σημαντικές πόλεις της Συρίας και ανάγκασε τα στρατεύματά της σε υποχώρηση. Παράλληλα, στο νότο κατάφερε να περικυκλώσει την 3η αιγυπτιακή στρατιά.

Στο διάστημα 14-19 Οκτωβρίου, στο Σινά διεξήχθη μία από τις βιαιότερες αρματομαχίες στην ιστορία των πολέμων. 

Εκτιμάται ότι ήταν η μεγαλύτερη αρματομαχία από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ισραηλινοί βρέθηκαν σε απόσταση βολής από τη Δαμασκό, ενώ στο νότο  ανέκοψαν την πορεία των Αιγυπτίων και πέρασαν το Κανάλι του Σουέζ. Στις 17/10, η προέλαση των Αιγυπτίων ανακόπηκε πλήρως.

Καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της σύγκρουσης διαδραμάτισε η ανταπόκριση του προέδρου Νίξον στο κάλεσμα της πρωθυπουργού, Γκόλντα Μέιρ για βοήθεια, παρά την αρχική απροθυμία.

“Υπήρξαν διαρροές ότι, αν οι Ισραηλινοί δεν μπορούσαν να αντιστρέψουν την κατάσταση με συμβατικά όπλα, δεν θα δίσταζαν να καταφύγουν σε χρήση πυρηνικών όπλων. Μια τέτοια εξέλιξη θα άνοιγε τους “ασκούς του Αιόλου” και θα προκαλούσε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση της κρίσης“, αναφέρει ο ιστορικός διεθνών σχέσεων, Διονύσης Χουρχούλης.

Ο Τζέιμς Ακτον, συνδιευθυντής του προγράμματος πυρηνικής πολιτικής του Ιδρύματος Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη, χαρακτηρίζει τον Δ’ Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο ως “ενδεχομένως την πιο επικίνδυνη στιγμή” του δεύτερου μισού του Ψυχρού Πολέμου.

Η διεθνής διπλωματία ανέλαβε δράση, υποκινούμενη και από την απόφαση των χωρών με πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου να ελαττώσουν τις εξαγωγές στις χώρες της Δύσης που υποστήριζαν το Ισραήλ. Το έμπαργκο έμεινε στην ιστορία ως “η Πρώτη Πετρελαϊκή Κρίση“.

Το επεισοδιακό τέλος του πολέμου και η συνθήκη ειρήνης του 1979

Στις 22 Οκτωβρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε το αμερικανοσοβιετικό ψήφισμα 338. Η Συρία αποδέχθηκε την κατάπαυση του πυρός και επανήλθε στα προ του πολέμου σύνορά της με το Ισραήλ, το οποίο βγήκε στρατιωτικά κερδισμένο.

Επειδή οι Ισραηλινοί συνέχιζαν τις επιχειρήσεις στο Σουέζ, η Σοβιετική Ένωση δήλωσε έτοιμη για αποστολή στρατευμάτων στην περιοχή. Ο Νίξον απείλησε τον Μπρέζνιεφ, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδέχονταν μονομερή σοβιετική επέμβαση.

Τελικά έκανε ανακωχή και η Αίγυπτος, η οποία αποκόμισε μερικά εδαφικά οφέλη από τον “Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ”. Ανέκτησε τον πλήρη έλεγχο και στις δύο όχθες του Καναλιού του Σουέζ, ενώ κέρδισε και μία λωρίδα γης στη δυτική όχθη του Σινά.

Το Ισραήλ υπέγραψε επίσημη συμφωνία ειρήνης με την Αίγυπτο στις 11 Νοεμβρίου 1973 και με τη Συρία στις 31 Μαΐου 1974.

Το Σεπτέμβριο του 1978, η Αίγυπτος, με πρόεδρο τον Σαντάτ και το Ισραήλ, με πρωθυπουργό τον Μεναχέμ Μπέγκιν ξεκίνησαν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στο Camp David των ΗΠΑ. Η κατάληξή τους ήταν η υπογραφή συνθήκης ειρήνης στην Ουάσινγκτον, το Μάρτιο του 1979, υπό την παρουσία του προέδρου, Τζίμι Κάρτερ.

Το τέλος των εχθροπραξιών προκάλεσε διαμάχες στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό του Ισραήλ. Την ίδια στιγμή, πολλοί στην αραβική κοινότητα εξοργίστηκαν με την ειρήνη της Αιγύπτου, η οποία έγινε η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώριζε την κρατική υπόσταση του Ισραήλ.

Οι δύο άνδρες τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης τον επόμενο χρόνο, απόφαση που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις λόγω του παρελθόντος του Μπέγκιν. Στις 6 Οκτωβρίου 1981, ακριβώς οκτώ χρόνια μετά την έναρξη του “Πολέμου του Γιομ Κιπούρ”, ο Σαντάτ δολοφονήθηκε από φανατικούς ισλαμιστές, ενώ παρακολουθούσε την παρέλαση των ενόπλων δυνάμεων.

Σήμερα το Ισραήλ έχει ειρήνη με την Αίγυπτο και την Ιορδανία, αλλά οι σχέσεις του με τη Συρία και τον Λίβανο είναι ταραγμένες. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο “Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ” αποτέλεσε την απαρχή μιας νέας ισορροπίας στις σχέσεις του αραβικού κόσμου με τη Δύση.

Διαβάστε παρακάτω για το ελληνικό πλοίο “Τσιμένταρχος” που βρέθηκε στα διασταυρούμενα πυρά Ισραηλινών και Σύρων και θρήνησε δύο νεκρούς ναυτικούς:

“Οι Ισραηλινοί έριχναν ρουκέτες και οι Σύροι απαντούσαν με πολυβόλα”. Στη μέση ήταν ελληνικό φορτηγό πλοίο που θρήνησε δυο θύματα

Με πληροφορίες από:

• Britannica
• Washington Post
• Ιστορικό Λεύκωμα Καθημερινής
• “Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ“, άρθρο Διονύση Χουρχούλη στην “Καθημερινή“

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: : Israel Press and Photo Agency (I.P.P.A.) / Dan Hadani collection, National Library of Israel / CC BY 4.0 (Wikipedia)