Ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος που σχεδίασαν την Αγιά Σοφιά, σε προχωρημένη ηλικία, υπήρξαν σπουδαίοι επιστήμονες με βαθιά γνώση των μαθηματικών και της φυσικής

Του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο που σχεδίασαν την Αγία Σοφία δεν ήταν αρχιτέκτονες αλλά επιστήμονες. Το κοινό τους στοιχείο ήταν η βαθιά γνώση των μαθηματικών και της φυσικής.

Σύμφωνα με φιλολογικές πηγές της βυζαντινής εποχής, ο Ανθέμιος έκανε πειραματισμούς στη φυσική και επίσης ασχολήθηκε με διάφορες εφευρέσεις και καινοτομίες. Λέγεται ότι έκανε πειράματα με κάτοπτρα και με μηχανές που λειτουργούσαν με ατμό και προκαλούσαν εκρήξεις και λάμψεις. Στη νεότερη εποχή κάποιοι μελετητές ισχυρίστηκαν ότι υπήρξε ο εφευρέτης της πυρίτιδας αλλά δεν υπάρχει κανένα σχετικό στοιχείο στις πηγές. Όμως ακόμη και αυτή η -λανθασμένη- εντύπωση για τον Ανθέμιο τον Τραλλιανό είναι μία ένδειξη του θαυμασμού που είχαν οι μεταγενέστερες γενιές για το έργο του.  Μπορεί να μην ήταν αρχιτέκτονας αλλά είχε γνώσεις πολιτικού μηχανικού καθώς έφτιαξε αντιπλημμυρικά έργα στην πόλη Δούρα. Επίσης, έγραψε πραγματεία για τα κάτοπτρα και για τις κωνικές τομές, οι γνώσεις του στον δεύτερο τομέα τον βοήθησαν στον σχεδιασμό του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Εκτός από τον Ανθέμιο και τα άλλα μέλη της οικογένειας του είχαν σημαντικό έργο ως επιστήμονες και μάλιστα σε διαφορετικούς τομείς: Ο πατέρας και δύο αδελφοί του υπήρξαν σπουδαίοι γιατροί, ένας αδελφός του νομικός και ένας άλλος φιλόλογος.

Ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος ήταν περισσότερο θεωρητικός σε σχέση με τον Ανθέμιο. Υπήρξε διάσημος καθηγητής μαθηματικών και φυσικής. Αρχικά δίδαξε στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν από τους πιο σημαντικούς μελετητές του Ευκλείδη και του Αρχιμήδη και χρησιμοποίησε στοιχεία από τα έργα τους στο σχεδιασμό της Αγίας Σοφίας.

Το έργο που σήμερα κρατά ζωντανή τη μνήμη των δύο αυτών λαμπρών επιστημόνων είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την πυρπόληση και καταστροφή του προηγούμενου ναού, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός θέλησε να οικοδομήσει στη θέση του ένα ναό ο οποίος θα ήταν μοναδικός στην ιστορία. Είναι πιθανόν ότι για το λόγο αυτό επέλεξε ως σχεδιαστές δύο από τους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής του που αν και μαθηματικοί και φυσικοί δεν ήταν αρχιτέκτονες. Η επιλογή τους υπήρξε άκρως πετυχημένη όπως φαίνεται από το αποτέλεσμα. Ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος δούλεψαν αρμονικά ως ομάδα συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλο. Θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι ο Ανθέμιος πέθανε ενώ η Αγία Σοφία δεν είχε ολοκληρωθεί αλλά η συμβολή του είναι εξ’ ίσου σημαντική με εκείνη του Ισίδωρου που πρόλαβε να τη δει ολοκληρωμένη το 537 μ. Χ. Ο ομώνυμος ανεψιός του (Ισίδωρος ο Νεότερος) έγινε αρχιτέκτονας και μάλιστα ανοικοδόμησε τον τρούλο της Αγίας Σοφίας όταν αυτός κατέρρευσε εξαιτίας ενός ισχυρού σεισμού το 558 μ. Χ., μόλις 30 χρόνια μετά τα θυρανοίξια. Όταν ο ναός λειτούργησε και πάλι με το νέο του τρούλο το 562 μ. Χ., ο Ισίδωρος (ο Πρεσβύτερος) και ο Ανθέμιος είχαν πεθάνει σχεδόν τρεις δεκαετίες πιο πριν, αλλά ζούσε ακόμη ο Ιουστινιανός. Πρόκειται για τον τρούλο που βλέπουμε σήμερα στην Αγία Σοφία.

Στη Βιέννη υπάρχει ένα άγαλμα του Ισίδωρου του Μιλήσιου που τον δείχνει όρθιο να κρατά ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας. Είναι έργο του 19^ου αιώνα του Τσέχου γλύπτη Ludwig Simek και διακοσμεί τη στέγη του Kunsthistorisches Museum στο κέντρο της πόλης. Καθώς δεν έχει σωθεί κάποιο πορτραίτο του Ισίδωρου, ο Simek απέδωσε τα χαρακτηριστικά του σπουδαίου επιστήμονα όπως εκείνος ήθελε. Βέβαια έκανε ένα σημαντικό λάθος αφού το άγαλμα δείχνει ένα νεαρό άνδρα ενώ ο Ισίδωρος ήταν περίπου 85 ετών όταν ξεκίνησε να σχεδιάζει την Αγία Σοφία το 532 μ. Χ. (ο Ανθέμιος ήταν νεότερος και περίπου 60 ετών τότε). Στο παράρτημα Κέρκυρας της Εθνικής Πινακοθήκης υπάρχει ένας πίνακας του Νίκου Εγγονόπουλου που απεικονίζει τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο μπροστά στην Αγία Σοφία.

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikipedia

Διαβάστε στη ΜτΧ:  Η Αγία Σοφία πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο θόλος κατασκευάστηκε με ελαφρόπετρες από τη Ρόδο και στην κορυφή ήταν τοποθετημένος ο μέγας «ερυσίπτολις σταυρός»