Ο αμφιλεγόμενος αρχιστράτηγος της Μικρασίας Χατζανέστης και η εντολή να εκτελούνται οι φυγάδες. Υποστήριξε ότι ευθύνονταν οι δειλοί στρατιώτες. Η τελευταία διαταγή

“Η μόνη μου εντροπή είναι ότι υπήρξα αρχιστράτηγος φυγάδων”. Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Γεώργιου Χατζανέστη προτού οδηγηθεί στο απόσπασμα και εκτελεστεί για την μικρασιατική καταστροφή.

Είχε αρνηθεί να του δέσουν τα μάτια, ενώ δεν προσπάθησε στιγμή να δικαιολογηθεί ή να ζητήσει συγχώρηση, όπως οι περισσότεροι από τους καταδικασθέντες. Αντίθετα, υποστήριζε μέχρι τέλους ότι για τη ήττα ευθύνονταν οι δειλοί Έλληνες στρατιώτες.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Χατζανέστης ήταν ένας ευθυνόφοβος και ανίκανος ηγέτης με ασταθή ψυχισμό. Άλλοι ότι ήταν έρμαιο των εγκληματικών αποφάσεων της ελληνικής κυβέρνησης και θύμα μιας κατάστασης που δεν μπορούσε να αλλάξει.

Ο αρχιστράτηγος Χατζηανέστης

Το Μάιο του 1922, η νεοσύστατη κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη, που ήταν στην ουσία ένας συνασπισμός του αντιβενιζελικού στρατοπέδου, τοποθέτησε τον Χατζανέστη στη θέση του διοικητή της Στρατιάς της Μικράς Ασίας, μετά την παραίτηση του Αναστάσιου Παπούλα. Η κίνηση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις στους στρατιωτικούς κύκλους. Θεωρήθηκε άπειρος, καθώς για πολλά χρόνια απείχε από την ενεργό δράση, έχοντας εγκατασταθεί στην Ελβετία.

Στην καριέρα του υπήρξε πάντα αυστηρός. Αναφέρεται μάλιστα ότι κατά την επιστράτευση του 1915 που είχε την διοίκηση της 5ης Μεραρχίας εκδηλώθηκε εναντίον του στάση λόγω της πολύ αυστηρής συμπεριφοράς του. Μπροστά στον κίνδυνο της διάλυσης εκδόθηκε διαταγή μετάθεσης και τοποθέτησης του σε άλλη μεραρχία. Μη αποδεχόμενος όμως τη θέση αυτή, ζήτησε να τεθεί σε διαθεσιμότητα προκειμένου να μεταβεί στην Ελβετία, αίτημα που έγινε αποδεκτό.

Ελάχιστοι τον συμπαθούσαν, λόγω της ιδιόρρυθμης προσωπικότητάς του. Παρόλα αυτά, η φιλοβασιλική κυβέρνηση ενέμεινε στην απόφασή της και ο νέος διοικητής εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη.

Εξαρχής, ο Χατζανέστης είχε στο μυαλό μία διαφορετική στρατηγική από εκείνη που ακολουθούταν. Υποστήριζε ότι το μέτωπο έπρεπε να συμπτυχθεί σε μικρότερο μήκος, καθώς θεωρούσε σημαντικό μειονέκτημα την πολύ εκτεταμένη διάταξη του στρατεύματος.

Παράλληλα, έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην οργάνωση της εκστρατείας της Κωνσταντινούπολης, ως αντιπερισπασμό. Απέσπασε μάλιστα 11 τάγματα πεζικού και 5 πυροβολαρχίες από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας για να τα στείλει στην Θράκη. Εκ των υστέρων υποστηρίχθηκε ότι με την απόσπαση αυτών των δυνάμεων συνέβαλε στην ήττα του μικρασιατικού μετώπου.

Οι κινήσεις του έβρισκαν απέναντι μεγάλη μερίδα των Ελλήνων αξιωματικών, αλλά και τις Μεγάλες Δυνάμεις. Για πολλούς, ο Χατζανέστης αδυνατούσε να “διαβάσει” τις καταστάσεις, να αντιληφθεί τις επιθετικές και οργανωτικές δυνατότητες του τουρκικού στρατού και να λάβει έγκαιρες και αποτελεσματικές αποφάσεις.

Μικρασιατική Καταστροφή

Όταν τον Αύγουστο του 1922 ξεκίνησε η μεγάλη επίθεση των κεμαλικών δυνάμεων, ο Χατζανέστης βρισκόταν εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Δεν είχε καθαρή εικόνα τι συνέβαινε στο μέτωπο, καθώς μέχρι να φτάσουν οι ενημερώσεις, η κατάσταση άλλαζε συνεχώς.

Έτσι, ενώ την πρώτη μέρα της επίθεσης είχε αναφορές από τους διοικητές των μεραρχιών ότι η πρώτη γραμμή κρατούσε, τις επόμενες ημέρες τα μηνύματα που έφταναν για την εξέλιξη του πολέμου ήταν το ένα χειρότερο από το άλλο. Ο Χατζανέστης αιφνιδιαζόταν διαρκώς, με αποτέλεσμα να στέλνει αντιφατικά μηνύματα στην Αθήνα, αλλά και να βγάζει διαταγές που δεν μπορούσαν να εκτελεστούν από τις μονάδες.

Αυτή τη φορά, επιβεβαίωσε αδιαμφισβήτητα τους επικριτές του, καθώς απέτυχε παταγωδώς να “διαβάσει” την κατάσταση. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ήταν πεπεισμένος ότι βασικοί υπαίτιοι των ρηγμάτων της πρώτης γραμμής ήταν μερικοί Έλληνες λιποτάκτες, που σιγά σιγά παρέσερναν και τους υπόλοιπους. Έτσι, πήρε μία απόφαση που ισοπέδωσε ακόμα περισσότερο την ήδη βεβαρημένη ψυχολογία των στρατιωτών.

Διαβάστε ακόμη: Τρεις πρώην πρωθυπουργοί, δύο υπουργοί και ένας στρατηγός στο απόσπασμα. Η ιστορική Δίκη των Έξι και το μίσος του μικρασιάτη εκτελεστή (βίντεο)

Ο Χατζανέστης διέταξε τους αξιωματικούς να πυροβολούν επί τόπου τους φυγάδες 

Δεν έλαβε υπόψη του ότι μεγάλη μερίδα του στρατεύματος βρισκόταν υπό διάλυση, με τους Έλληνες άντρες να υποχωρούν μαζικά και άτακτα στη Σμύρνη για να σωθούν. Όσοι απέμειναν, πέρα από την απογοήτευση και τον φόβο του εχθρού, είχαν πια ως ένα επιπλέον φόβητρο τους ίδιους τους συμπολεμιστές τους.

Ο Χατζηανέστης αρνούνταν να δεχθεί ότι το μέτωπο κατέρρεε και να εκδώσει έγκαιρη εντολή εκκένωσης της Μικράς Ασίας για να σώσει τους άντρες του. Μέχρι και τις 22 Αυγούστου του 1922, που αποφασίστηκε η αντικατάστασή του, περιορίστηκε σε αψυχολόγητες κινήσεις και στη λήψη σπασμωδικών αποφάσεων.

Η αιχμαλωσία του αντικαταστάτη του, στρατηγού Νικόλαου Τρικούπη

Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη που βρισκόταν επίσης σε πανικό, αρχικά διόρισε στη θέση του Χατζανέστη τον διοικητή του Β’ Σώματος Στρατού, Νικόλαο Τρικούπη. Ωστόσο ο στρατηγός Τρικούπης είχε πέσει στα χέρια των Τούρκων. Λέγεται μάλιστα ότι οι Τούρκοι δεσμώτες του τον ενημέρωσαν περιπαικτικά για την προαγωγή του, δείχνοντας του αθηναϊκές εφημερίδες που τον παρουσίαζαν στο πρωτοσέλιδο ως “σωτήρα” του στρατού.

Μόλις η ελληνική κυβέρνηση αντιλήφθηκε την “γκάφα” της, διόρισε στη θέση του αρχιστράτηγου τον Γεώργιο Πολυμενάκο. Συνοδευόμενος από τον Υπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη, κατέφτασε στη Μικρά Ασία στις 24 Αυγούστου και ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντά του.

“Υπήρξα αρχιστράτηγος φυγάδων”

Κατά την αποχώρησή του από τη Μικρά Ασία στις 24 Αυγούστου του 1922, ο Γεώργιος Χατζανέστης έστειλε τηλεγράφημα στο Υπουργείο Στρατιωτικών, στο οποίο περιέγραφε την κατάσταση και εξέθετε τα μέτρα που θα λάμβανε αν ήταν ακόμα διοικητής. Χαρακτηριστικά, πρότεινε ένα σχέδιο αντίστασης “επί της γραμμής του ορεινού περιβόλου της Σμύρνης” και ανέφερε ότι ο άμεσος κίνδυνος κατάληψης της πόλης είχε εκλείψει. Έξι μέρες αργότερα, η Σμύρνη είχε καεί ολοσχερώς.

Αναπόφευκτα, η Μικρασιατική Καταστροφή βρήκε τον Χατζανέστη στο επίκεντρο της λαϊκής οργής. Ως αρχιστράτηγος κατά την πιο κρίσιμη περίοδο της Εκστρατείας, θεωρήθηκε ως ένας από τους κύριους υπαίτιους του ολέθρου. Μαζί με τους πρώην πρωθυπουργούς Δημήτριο Γούναρη, Νικόλαο Στράτο και Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, τον υπουργό Εξωτερικών Γεώργιο Μπαλτατζή, τον υπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη, καθώς και τους Μιχαήλ Γούδα και Ξενοφώντα Στρατηγό, οδηγήθηκαν στην περίφημη δίκη των Έξι.

Ο Χατζανέστης ήταν ο πρώτος από τους κατηγορούμενους που απολογήθηκε 

Δεν φάνηκε πρόθυμος να κάνει αυτοκριτική και να παραδεχθεί τα λάθη του. Υποστήριζε ότι για την καταστροφή ευθύνονταν οι κακοί χειρισμοί των προκατόχων του, αλλά και οι λιποτάκτες και οι δειλοί στρατιώτες. Υπέβαλε μάλιστα στους δικαστές το εξής ρητορικό ερώτημα:

 Δεν νομίζετε ότι, επειδή απέθανεν εις τας χείρας μου η Μικρά Ασία, είναι άδικον να κατηγορηθώ, και θα ήτο άδικον να κατηγορηθή ο τελευταίος ιατρός ενός πάσχοντος, εις τον οποίον έκαμε κακήν θεραπείαν ένας άλλος;

Το ακροατήριο δεν πείστηκε και τον καταδίκασε μαζί με τους άλλους πέντε σε θάνατο.

Εκ των υστέρων, έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για την ψυχική υγεία και πνευματική διαύγεια του Χατζανέστη. Ο υπέρμετρος εγωισμός και η αλαζονεία δεν ήταν παρά τα πιο ελαφρά από τα συμπτώματα της ψυχικής του αστάθειας. Πολλές μαρτυρίες κάνουν λόγο για παραλογισμούς και έμμονες ιδέες που διακατείχαν τον διοικητή.

Πίστευε πως έχει γυάλινα πόδια και ότι πράκτορες του Κεμάλ σκόπευαν να πυρακτώσουν το πάτωμα του δωματίου του στη Σμύρνη για του τα κάψουν. Υπάρχουν ακόμα αναφορές ότι τα χρόνια που ζούσε στην Ευρώπη είχε νοσηλευτεί σε νευρολογική κλινική.

“Πιστός” στις εμμονές του μέχρι το τέλος, όταν στις 15 Νοεμβρίου του 1922 οδηγήθηκε μαζί με τους υπόλοιπους στο εκτελεστικό απόσπασμα, επέμεινε να μην του δέσουν τα μάτια. Τα τελευταία λόγια που ψέλλισε ήταν τα εξής:

Η μόνη μου εντροπή είναι ότι υπήρξα αρχιστράτηγος φυγάδων

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Παπούλας, ο αρχιστράτηγος της Μικρασιατικής Εκστρατείας που εκτελέστηκε για να εκδικηθούν την εκτέλεση των Έξι στου Γουδή. Στη δίκη ήταν μάρτυρας κατηγορίας