Ο Αμερικανός μεγιστάνας που κατέφυγε ως καταζητούμενος στην Αθήνα. Γιατί ο Βενιζέλος αρνήθηκε να τον εκδώσει

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τον Απρίλιο του 1932 η Ελλάδα με κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου υποχρεώθηκε να κηρύξει πτώχευση. Έξι μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, στη χώρα βρήκε καταφύγιο ο Σαμουέλ Ίνσουλ ένας από τους μεγαλύτερους μεγιστάνες της Αμερικής ο οποίος είχε επίσης πτωχεύσει.

Το εντυπωσιακό είναι ότι το χρέος του ήταν πολλαπλάσιο αυτό της Ελλάδας! Στις ΗΠΑ κατηγορήθηκε ότι είχε καταχραστεί εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από αμέτρητους Αμερικανούς μικροεπενδυτές. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι η δίωξη εναντίον του ήταν πολιτικά υποκινούμενη.

Ο Ίνσουλ δεν ήταν ελληνικής καταγωγής και δεν είχε σχέσεις με την Ελλάδα. Παρά ταύτα, η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να τον εκδώσει στις ΗΠΑ και κυκλοφορούσε ελεύθερος στην Αθήνα. Η είδηση αυτή ήταν στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς τύπου για μεγάλο διάστημα.

Σάμουελ Ίνσουλ

Ο Σάμουελ Ίνσουλ (1859 – 1938) ήταν ένας Αμερικανός επιχειρηματίας και κροίσος με καταγωγή από τη Βρετανία. Υπήρξε καινοτόμος επενδυτής με έδρα το Σικάγο και δραστηριοποιούνταν στις νέες τεχνολογίες. Συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης ηλεκτρικής υποδομής στις ΗΠΑ, ένα τιτάνιο έργο.

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο «Έλον Μασκ» των αρχών του 20 αιώνα.

Ο Ίνσουλ δημιούργησε εταιρείες χαρτοφυλακίου που αγόραζαν επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και σιδηροδρόμους. Τα κέρδη του μέχρι το 1929 υπήρξαν κολοσσιαία και οι μετοχές των εταιρειών που διαχειριζόταν από τις πιο προσοδοφόρες στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.

Από μεγιστάνας, φυγάς

Το 1930 εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης, η τεράστια οικονομική του αυτοκρατορία κατέρρευσε. Η αμερικανική κυβέρνηση τον κατηγόρησε τότε ότι επωφελήθηκε προσωπικά πουλώντας άχρηστες μετοχές σε ανυποψίαστους επενδυτές που τον εμπιστεύονταν λόγω της θέσης και της φήμης του.

Λίγο πριν βγει ένταλμα σύλληψης του, ο Ίνσουλ διέφυγε στην Ευρώπη. Εκεί όμως οι αμερικανικές αρχές ήταν στα ίχνη του.

Κινδύνευε ανά πάσα στιγμή να συλληφθεί και να εκδοθεί στις ΗΠΑ. Στον παγκόσμιο τύπο χαρακτηριζόταν ως ο «υπ’ αριθμόν ένα καταζητούμενος», πιο πάνω ακόμη και από διαβόητους γκάγκστερ, όπως ο Ντίλινγκερ. Οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο και τα κινηματογραφικά επίκαιρα κάλυπταν σε καθημερινή βάση το θέμα.

Η άφιξη στην Αθήνα

Ο Ίνσουλ ανακάλυψε ότι η Ελλάδα δεν είχε συμφωνία για την έκδοση κατηγορουμένων στις ΗΠΑ. Έτσι, στις 10 Οκτωβρίου 1932, το Αθηναϊκό Πρακτορείο μετέδωσε την είδηση ότι ο Ίνσουλ βρισκόταν στη Αθήνα όπου και είχε τεθεί στη διάθεση των αρχών.

Συγκεκριμένα, παραδόθηκε στον υποδιοικητή της Ασφαλείας Αθηνών, Άγγελο Έβερτ, που τον «φιλοξενούσε» στο γραφείο του!

Η ξαφνική εμφάνιση του Ίνσουλ στην Αθήνα έσκασε σαν βόμβα στα διεθνή ειδησεογραφικά γραφεία. Η ελληνική πρωτεύουσα έγινε το κέντρο παγκοσμίου ενδιαφέροντος και άρχισαν να καταφθάνουν πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι. Εκεί για πρώτη φορά μπορούσαν να φωτογραφίσουν τον διαβόητο μεγιστάνα και να του θέσουν από μακριά ερωτήσεις.

Ο Ίνσουλ δεν απαντούσε σε κανέναν και κάλυπτε με το καπέλο το πρόσωπό του

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις έξι μήνες νωρίτερα, τα ξένα μέσα δεν είχαν δείξει λιγότερο ενδιαφέρον για την ελληνική χρεωκοπία!

Κατάχρηση «μαμούθ»

Το ποσό για το οποίο κατηγορούνταν ότι είχε καταχραστεί ήταν περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια. Κάποιοι μιλούσαν ακόμη και για 800 εκατομμύρια, ή 15 δις δολάρια σε σημερινές τιμές!

Επρόκειτο για κάτι εξωπραγματικό για τη μικρή και πτωχευμένη Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις έξη μήνες πριν, τον Απρίλιο του 1932, ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε προσπαθήσει να διασφαλίσει από το εξωτερικό δάνειο μόλις 50 εκατομμυρίων δολαρίων για να αποσοβήσει την επικείμενη χρεωκοπία της Ελλάδας. Κανένας δεν χορήγησε το δάνειο αυτό και η χώρα χρεοκόπησε.

«Παγκοσμίως διαβοήτου καρχαριακής προσωπικότητα…»

Έτσι, η εφημερίδα «Ακρόπολις» στο πρωτοσέλιδο της 11^ης Οκτωβρίου 1932 σημείωνε με ειρωνεία:

«Κακόμοιροι Ρωμηοί χρεωκόποι και καταχρασταί…Αν χθες το μεσημέρι ήτο δυνατόν να ευρίσκεσθε εις το γραφείον του υποδιοικητού Ασφαλείας κ. Έβερτ και ακούατε τον θαλερόν Αμερικανοεβραίον Σάμουελ Ίνσουλ, ο οποίος δραπέτευσας κατόπιν τεραστίας καταχρήσεως εις την πατρίδα του Αμερικήν, συνελήφθη χθες εις τας Αθήνας να ομιλή δια τα εκατομμύρια και τα δισεκατομμύρια των δολλαρίων που διεχειρίσθη, όπως εσείς τις πανταροδεκάρες, θα ζητούσατε ν’ αποφυλακισθήτε αυθημερόν!

Αν εγνωρίζατε επίσης το μέγεθος και την ποικιλία του κανονιού που έσκασε, όπως το περιεγράφαν λυσσώντες κυριολεκτικώς αενάως όλη την ημέρα της χθες οι πομποί του παγκοσμίου ασυρμάτου, προς το Αθηναϊκόν Πρακτορείον, το υπουργείον Εξωτερικών και την αμερικανικήν πρεσβείαν, θα εκόβατε τα χέρια σας αμέσως που τα λερώσατε με μερικά…εκατομμύρια ψωροδραχμών.

Και θα εβγάζατε ακόμη το συμπέρασμα, ότι αι περιβόητοι λωποδυτικαί προσωπικότητες του κόσμου ωχριούν, γίνονται κουρέλι προ της παγκοσμίως διαβοήτου καρχαριακής προσωπικότητας του σερ Σάμουελ. Γιατί αυτός δεν έκαμε μία μπάζα και πάει λέγοντας.

Αυτός εβούτηξε ή κατηγορείται τουλάχιστον ότι εβούτηξε απλά για να το καταλάβετε, επτά φορές τον ελληνικό προϋπολογισμό, δηλαδή 475 εκατομμύρια δολλάρια, ήγουν….λιανικώτερα, περί τα 70 δισεκατομμύρια ελληνικών δραχμών!»

Οι ελληνικές εφημερίδες προσπαθούσαν να βρουν κάτι νέο για τον Ίνσουλ στην Αθήνα για να το “πουλήσουν” στα ξένα μέσα. Πολλοί Έλληνες δημοσιογράφοι μάταια επιζητούσαν να εξασφαλίσουν μία συνέντευξή του. Αντί γι’ αυτό δημοσίευαν δηλώσεις του στον Έβερτ και τους αστυνομικούς του.

Ενδιαφέρον Βενιζέλου

Όταν στις 10 Οκτωβρίου 1932, ο Σάμουελ Ίνσουλ παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές στην Αθήνα, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να διαχειριστεί το θέμα προσωπικά. Από το Λουτράκι όπου παραθέριζε τηλεφώνησε στον υπουργό του των Εσωτερικών, Ιωάννη Τσιριμώκο (πατέρα του Ηλία), και του είπε να μην υπάρξει εγκλεισμός του Ίνσουλ στα κρατητήριο της Γενικής Ασφαλείας, αλλά να φιλοξενηθεί σε κάποιο ξενοδοχείο.

Για το λόγο αυτό επιλέχθηκε το «Πτι-Παλαί. Επιπλέον μία αστυνομική δύναμη ανέλαβε τη φύλαξή του.

Υποτίθεται ότι θα βρισκόταν σε περιορισμό και η φρουρά ήταν να τον φυλά προκειμένου να μην αποδράσει. Πιο πιθανό ήταν ότι ο Βενιζέλος φοβήθηκε τυχόν απαγωγή του Αμερικανού μεγιστάνα από πράκτορες της χώρας του.

«Συμπαθώ τον κ. Ίνσουλ..»

Το ενδιαφέρον είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση και οι αρχές της συμπεριφέρθηκαν στον Ίνσουλ σαν να ήταν επίσημος προσκεκλημένος και όχι ένας καταζητούμενος. Την ίδια ακριβώς εποχή αυτός λοιδωρούνταν στην Αμερική ως ο μεγαλύτερος απατεώνας και καταχραστής όλων των εποχών.

Στις 11 Οκτωβρίου 1932, ο υπουργός Εσωτερικών, Ι. Τσιριμώκος, έδωσε συνέντευξη τύπου στους Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους. Σε αυτή αποκάλυψε ότι η Ελλάδα δεν θα εξέδιδε τον Ίνσουλ στην Αμερική και πρόσθεσε:

«Προσωπικώς δεν είνε δυνατόν, παρά να συμπαθώ τον κ. Ίνσουλ, ένα ατυχήσαντα εκ των μεγαλυτέρων επιχειρηματιών του κόσμου και μάλιστα όταν ούτως υπερβαινη το 70^ον έτος της ηλικίας του.

Τόσον η Κυβέρνησις, όσον και εγώ προσωπικώς είμεθα πάντοτε πρόθυμοι όπως συμμορφωθώμεν προς πάσαν παράκλησιν ή σύστασιν της ενταύθα αμερικανικής πρεσβείας, παρά ταύτα όμως, δεν θέλομεν να θεωρηθώμεν ως κάμνοντες κατάχρησιν των δικαιωμάτων, τα οποία μας παρέχει η κείμενη νομοθεσία εις βάρος της προσωπικής ελευθερίας ενός εξέχοντος αλλοδαπού, ως ο κ. Ίνσουλ…».  (Αρχείο: «Ελεύθερον Βήμα», 12 Οκτωβρίου 1932)

Ελεύθερος

Λίγο μετά τη δήλωση του Τσιριμώκου, η εισαγγελία Αθηνών διέταξε την άρση της προσωρινής κράτησης του Ίνσουλ και σταμάτησε η αστυνομική του φύλαξη στο ξενοδοχείο «Πτι-Παλαί».

Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ακρόπολις» της 12^ης Οκτωβρίου 1932:

«Κατόπιν τούτου, ο υποδιοικητής της Γενικής Ασφαλείας κ. Έβερτ, μεταβάς την νύκτα εις το «Πτι Παλαί», ανεκοίνωσεν εις τον κ. Ίνσουλ, ότι είνε ελεύθερος, εχειρίσας εις αυτόν και το διαβατήριον του, το οποίον είχε κρατηθή παρά της αστυνομίας.

Ο κ. Ίνσουλ εξέφρασε και πάλιν τας ευχαριστίας του προς τον κ. Έβερτ, προσθέσας ότι είνε ευτυχής διότι θα δυνηθή πλέον απερίσπαστως να θαυμάση τα αξιοθέατα μέρη της Ελλάδος. Η φρουρά, ει την οποίαν είχε ανατεθή η επιτήρησις του Αμερικανού τραπεζίτου, απεσύρθη».

Ένα μήνα αργότερα, το Νοέμβριο του 1932, δικαστήριο στην Αθήνα απέρριψε και επίσημα το αίτημα της αμερικανικής κυβέρνησης για έκδοση του Σάμουελ Ίνσουλ στις ΗΠΑ. Η απόφαση στηρίχθηκε στο γεγονός ότι δεν υπήρχε συμφωνία έκδοσης μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ.

Ο Ίνσουλ που βρισκόταν στο δικαστήριο δήλωσε στους δημοσιογράφους τη χαρά και ευγνωμοσύνη του στον ελληνικό λαό και την ελληνική δικαιοσύνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με τα ρεπορτάζ του ξένου τύπου, η απόφαση του δικαστηρίου καταχειροκροτήθηκε από τους δεκάδες Έλληνες που βρίσκονταν στην αίθουσα.

Διαμονή στη Αθήνα

Η είδηση της απελευθέρωσης του Ίνσουλ και της απόρριψης της έκδοσής του έπεσε σαν κεραυνός στις ΗΠΑ.

Υπήρξε γενική κατακραυγή των Αμερικανών. Αυτό που έκανε, επίσης, αλγεινή εντύπωση ήταν ότι η πρώτη επίσκεψη στην Αθήνα του ελεύθερου πια Ίνσουλ ήταν στο τοπικό υποκατάστημα της «Αμέρικαν Εξπρές». Υπήρξαν εικασίες ότι κανόνισε να μεταφερθούν στο λογαριασμό του εκατομμύρια δολάρια που είχε καταχραστεί, με τα οποία θα έκανε άνετη τη διαμονή του στην ελληνική πρωτεύουσα.

Άλλες -αναπόδεικτες- φήμες μιλούσαν για «δωράκια» στους νέους Έλληνες φίλους του.

Οι αθηναϊκές εφημερίδες ήταν οι πρώτες που ανέφεραν ότι ο γιος του Ίνσουλ θα πήγαινε στο Παρίσι για να ζητήσει τη συνδρομή του Βασίλι Ζαχάρωφ για τον πατέρα του. Οι δύο τους είχαν παλιά και στενή φιλία.

Ο Σάμουελ Ίνσουλ εγκαταστάθηκε στην πολυτελή πολυκατοικία των Γ. Κουρμπάνη και Χ. Ευελπίδη στη Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 6-8. Αυτή είχε ανεγερθεί το 1932, την ίδια χρονιά που έφθασε στην Αθήνα.

Για τον επόμενο ενάμιση χρόνο, ο Ίνσουλ εμφανιζόταν τακτικά σε εκδηλώσεις της αθηναϊκής υψηλής κοινωνίας. Επίσης, δεχόταν επισκέψεις από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της ελληνικής πολιτικής και οικονομικής ζωής.

Απαγωγή ή διαφυγή;

Όμως στις 28 Μαρτίου 1934 έγινε γνωστό ότι ο Ίνσουλ είχε εξαφανιστεί από την Αθήνα. Λίγες μέρες αργότερα ανακοινώθηκε η σύλληψη του στην Τουρκία και η άμεση έκδοσή του στις ΗΠΑ.

Η δίκη του Σάμουελ Ίνσουλ ήταν μία από τις σημαντικότερες διεθνείς ειδήσεις του 1934. Κράτησε επτά εβδομάδες και τελικά αυτός και οι 16 συγκατηγορούμενοι αθωώθηκαν απ’ όλες τις κατηγορίες για κατάχρηση και δόλιες οικονομικές πρακτικές.

Ο θάνατός του

Ο πρώην μεγιστάνας του πλούτου, Σάμουελ Ίνσουλ, μπορεί να γλύτωσε τη φυλακή, αλλά ήταν πια οικονομικά κατεστραμμένος. Στις 14 Ιουλίου 1938 ενώ ήταν 79 χρόνων και άρρωστος από την καρδιά του, βρισκόταν στο Παρίσι για να παρακολουθήσει τους εορτασμούς της «Ημέρας της Βαστίλης».

Τα χρήματα που είχε πάνω του έφθαναν μόνο για να αγοράσει εισιτήριο του μετρό για να γυρίσει στο ξενοδοχείο του. Ενώ κατέβαινε τις πολλές σκάλες του σταθμού μετρό της «Πλας ντε Κονκόρντ» έπαθε καρδιακή προσβολή και πέθανε μπροστά στο γκισέ που πήγε να κόψει εισιτήριο.

Πάνω στη σορό του ανθρώπου που λίγα χρόνια πριν διαχειρίζονταν και έχασε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια βρέθηκαν μόλις 30 φράγκα ή 84 αμερικάνικα σεντς.

Όταν ανοίχτηκε η διαθήκη του όλη του η περιουσία εκτιμήθηκε σε μόλις χίλια δολάρια ενώ τα χρέη του ήταν 14 εκατομμύρια δολάρια ή 214 εκατομμύρια σε σημερινές τιμές.

Φυσικά οι κληρονόμοι αποποιήθηκαν την κληρονομιά.

Δείτε εδώ μία από τις πολλές λήψεις των Διεθνών Επικαίρων με θέμα τον Σάμουελ Ίνσουλ στην Αθήνα (αρχείο British Pathe):