Ο αιματοβαμμένος Αύγουστος του 1898 και ο επίλογος της τελευταίας Κρητικής Επανάστασης. Το ξέσπασμα των Τουρκοκρητικών και η δυναμική απάντηση των Άγγλων

του ιστορικού Απόστολου Δημητριάδη

Ο αγώνας των Κρητικών για την πολυπόθητη Ένωση με την Ελλάδα αναμφίβολα βάφτηκε με αίμα.

Η θέση του νησιού, που αποτελεί συνδετικό κρίκο της Δυτικής και της Ανατολικής Mεσογείου, κατέστησε την Κρήτη μήλον της έρριδος μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ελλάδας, εντός της διεθνούς σκακιέρας των Μεγάλων Ευρωπαικών Δυνάμεων.

Στην δύση του 19ου αιώνα, το Κρητικό Ζήτημα μπαίνει σε νέα καμπή με την κήρυξη της τελευταίας Κρητικής Επανάστασης που οδήγησε στα θλιβερά γεγονότα του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898.

Το ξέσπασμα της Επανάστασης: Οι πρώτες συμπλοκές

Η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαφαίνεται έπειτα από την αποτυχημένη πολιορκία της Βιέννης στα μέσα του 1683. Ουσιαστικά, για τους δύο επόμενους αιώνες αυτή η πολυπολιτισμική Αυτοκρατορία αποτελεί τον μεγάλο Ασθενή της Ευρώπης.

Η διανομή των εδαφών της, στο πλαίσιο του Ανατολικού ζητήματος επηρέασε εν πολλοίς και το Κρητικό status quo. Μεταγενέστερα, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 διέδωσε στους Κρητικούς το όραμα της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού από το νησί.

Ως εκ τούτου, οι επαναστάσεις που ακολούθησαν αφενός επέφεραν σημαντικές κοινωνικοπολιτικές μεταρρυθμίσεις, όπως με τον Οργανικό Νόμο(1868) και την Σύμβαση της Χαλέπας (1878), αφετέρου οδήγησαν το νησί σε ένα φαύλο κύκλο βίας.

Η αποτυχία της επανάστασης του 1889 έδωσε την αφορμή στην Υψηλή Πύλη να αναιρέσει τα προνόμια της Σύμβασης της Χαλέπας. Οι βιαιοπραγίες και οι διώξεις έναντι του χριστιανικού πληθυσμού αυξήθηκαν σημαντικά. Στο πλαίσιο αυτό, ο διορισμός του αυταρχικού Mahmud Tzelaledin το 1894 συμβόλισε την αλλαγή της στάσης της Οθωμανικής Διοίκησης.

Μέσα σε έντονο κλίμα αναβρασμού, στις 7 Οκτωβρίου 1895, έπειτα από συνάθροιση ενόπλων Κρητικών στη θέση Ασκυφού, αποφασίστηκε επαναστατικός αγώνας εναντίον της Πύλης. Επικεφαλής τέθηκε ο Μανούσος Κούνδουρος, δικηγόρος από τα Σφακιά, ως πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής Μεταπολιτεύσεως.

Βασικός σκοπός της επανάστασης ήταν η απομάκρυνση του τουρκικού στρατού από την Κρήτη και η χορήγηση καθεστώτος Αυτονομίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις με παράλληλες μεταρρυθμίσεις σε όλο το φάσμα της εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.

Η κήρυξη της επανάστασης θορύβησε τον Διοικητή της Κρήτης, Καραθεοδωρή Πασά, αλλά και το Ελληνικό προξενείο στα Χανιά, που φοβούνταν νέο αιματοκύλισμα. Χαρακτηριστικά, επιστολή προς την Επιτροπή Μεταπολιτεύσεως αναφέρει: «ούτε οι γνήσιοι Τούρκοι δεν καταβάλλουν τόσας προσπάθειας όπως ναυαγήσει το ζήτημα όσον οι περί τον Έλληνα Πρόξενον πολιτευόμενοι της Χαλέπας. Προφυλάττεσθε από προδοσίαν μη σας κυκλώσουν και συμβεί το δυσάρεστον…»

Τον Νοέμβριο οι συμπλοκές των επαναστατών με τον Τουρκικό στρατό στην περιοχή των Κάμπων Κυδωνίας και στο Βατουδιάρι προξενούν μεγάλες απώλειες στον κατοχικό στρατό, που θα αποχωρήσει τον Δεκέμβριο του 1895 από τα Σφακιά. Μέχρι την άνοιξη το Κρητικό Ζήτημα τίθεται εκ νέου στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.

Στις 5 Μαΐου ξεκινά η σημαντική πολιορκία του Βάμου που αποτελούσε έδρα ειρηνοδικείου. Από την μία, το έργο των επαναστατών δυσχέραινε το φρούριο Ιζζεδίν καθώς οι επαναστάτες εκτείθονταν στα πολυβόλα του, από την άλλη τα αντίποινα των μουσουλμάνων στα Χανιά έσπειραν τον φόβο στον Χριστιανικό πληθυσμό.

Όμως, στις 19 Μαΐου οι επαναστάτες εισβάλουν στο Βάμο και θέτουν το διοικητήριο και τον πύργο στην πυρά.

Η είδηση της νίκης των επαναστατών επιφέρει την αλλαγή στάσης της Ελληνικής διπλωματίας, η οποία ζητά απο την Κεντρική Επιτροπή Μεταπολιτεύσεως να κηρύξει την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, αίτημα που δεν γίνεται αποδεκτό. Υπήρξε ορατός ο κίνδυνος το Κρητικό Ζήτημα να βλάψει την εξωτερική πολιτική του Ελληνικού Βασιλείου σε μία περίοδο έντονων ζυμώσεων στην Βαλκανική Χερσόνησο.

Στις 26 Ιουνίου καταρτίζεται μικτή επιτροπή Οθωμανών και Ευρωπαίων διπλωματών, με σκοπό να ενημερώσει τους επαναστάτες για την παραχώρηση προνομίων που θα επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στην Κρήτη όπως:

α) Η επιστροφή του Χάρτη της Χαλέπας,

β) Η σύγκληση εκτελεστικού σώματος για την εκπόνηση Συντάγματος,

γ) Η παροχή αμνηστίας στους επαναστάτες με ταυτόχρονο διορισμό τους στην δημόσια διοίκηση,

δ) Η εγκαθίδρυση χριστιανού Διοικητή στην Κρήτη. Πρόκειται δηλαδή για ημικυριαρχία της Κρήτης με υποτυπώδη εξουσία του Σουλτάνου.

Αν και οι μεταρρυθμίσεις κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα των αιτημάτων των επαναστατών, δεν προέβλεπαν όμως και την απομάκρυνση του τουρκικού στρατού, που υπήρξε βασική απαίτηση των επαναστατών.

Στις 5 Ιουλίου διαδραματίζεται σημαντική μάχη στην περιοχή της Αλμυρίδας έπειτα από συμπλοκές μεταξύ ενός αποσπάσματος τουρκικού στρατού επιβιβαζόμενο σε λέμβο και επαναστατών. Στην πενθήμερη μάχη που ακολούθησε συμμετείχαν πολλά σώματα του τουρκικού στρατού, πλοία και φρούρια. Τα πυροβολεία των Απτέρνων χτυπούσαν τις θέσεις των επαναστατών στην θέση Αμπέλι-Βενιέρη όπου οι απώλειες ήταν σημαντικές, με αποτέλεσμα να κλονιστεί η επανάσταση.

Στις 28 Ιουλίου, ο Αντικαγκελάριος της Αυστρίας προτείνει στις Μεγάλες δυνάμεις την επέμβαση ισχυρού τουρκικού στρατού στην Κρήτη έτσι ώστε να εκτονωθεί η κρίση, αίτημα που έγινε προς στιγμήν αποδεκτό. Η αντίδραση της Αγγλίας θα αποσοβήσει τελικά την επέμβαση.

Η πρόταση αυτή ήρθε ως αποτέλεσμα της αποστολής αντάρτικων σωμάτων από την Ελλάδα στην Μακεδονία, γεγονός που έπληγε τα Οθωμανικά συμφέροντα. Χαρακτηριστικά ο Henri Couturier τονίζει για τις συσκέψεις των Μεγάλων Δυνάμεων: «αντιζηλίαι δε και διαφωνίαι προέκυψαν εις ζητήματα λεπτομερειών…»

Στις 29 Ιουλίου συγκαλείται συνέλευση των επαναστατών στις Τζιτζιφιές. Διαφαίνεται έντονα το αίτημα μερίδας των επαναστατών να αποδεχτούν την ειρηνική λύση για το Κρητικό Ζήτημα, γεγονός που επιφέρει αντιπαραθέσεις. Πράγματι, σε νέα συνέλευση της Επιτροπής στον Βάμο στις 3 Νοεμβρίου, αποφασίστηκε παμψηφεί η πλήρης και η ταχεία εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ώστε να διμηουργηθεί το πρώτο στάδιο του νέου Πολιτεύματος.

Η ολιγωρία συνεννόησης της ελληνικής κυβέρνησης και των επαναστατών φαίνεται από την αποστολή αντιπροσωπείας από την Αθήνα, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Μάνο, που ζητά από τους επαναστάτες να μην αποδεχτούν το καθεστώς Αυτονομίας, υπό τον φόβο ότι οι χριστιανοί της Κρήτης θα απολέσουν την εθνική τους ταυτότητα.

Η κάθοδος του ελληνικού στρατού υπό τον Συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο

Τον Ιανουάριο του 1897 ξεκινά ένας νέος κύκλος αντιπαραθέσεων. Όπως αναφέρει ο Henri Couturier, συσσωρευμένος μουσουλμανικός όχλος, υπό την παρότρυνση πρακτόρων της Υψηλής Πύλης, προβαίνει σε διώξεις έναντι των χριστιανών σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά.

Στις 23 Ιανουαρίου η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Έπειτα από πυκνούς τουφεκισμούς μεταξύ των επαναστατών και των τουρκικών δυνάμεων αποδεικνύεται η υπεροχή των επαναστατών. Στις 24 Ιανουαρίου καίγονται πλούσια Οθωμανικά μετόχια ενώ η τουρκική στρατιωτική ζώνη περιορίζεται στα παράλια.

Αγήματα των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων προσπαθούν να κατασβήσουν την φωτιά ενώ παραλαμβάνουν χριστιανικές οικογένειες που απειλούνταν λόγω των αντιποίνων των μουσουλμάνων. Στις 26 Ιανουαρίου περιορίζεται η πυρκαγιά στα Χανιά ενώ εμφανίζονται στο πέλαγος δύο μεταγωγικά πλοία του Ελληνικού στρατού. Τότε το Ελληνικό προξενείο θα πιέσει τους επαναστάτες να κηρύξουν την Ένωση.

Την 1η Φεβρουαρίου παρατηρούμε την δυναμική επέμβαση της Ελλάδας στο Κρητικό Ζήτημα.

Ο πρίγκιπας Γεώργιος τίθεται αρχηγός τορπιλικού στολίσκου με προορισμό την Κρήτη. Ο Συνταγματάρχης Τιμολέων Βάσσος αποβιβάζεται στο νησί με δύναμη περίπου 2.000 ανδρών και καταλαμβάνει την Κρήτη εξ ονόματος του Ελληνικού Βασιλείου, υποσχόμενος ειρήνη και ισοπολιτεία με το μουσουλμανικό στοιχείο.

Η αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν άμεση και ο Ναύαρχος των Ιταλικών στρατιωτικών σωμάτων Canevaro καλεί τον Ελληνικό στρατό να εγκαταλείψει την Κρήτη. Μάλιστα, απειλεί με στρατιωτική επέμβαση. Πλέον στο νησί υπάρχει η παρουσία δύο στρατών, του Ελληνικού και του Τουρκικού ενώ προϋπήρχε και η παρουσία των ευρωπαϊκών αγημάτων.

Πράγματι στις 3 Φεβρουαρίου ο Ευρωπαϊκός στόλος αποβιβάζει αγήματα και καταλαμβάνει τις τρεις μεγάλες πόλεις της Bόρειας Κρήτης.

Έτσι το νησί χωρίστηκε σε 4 κύριες ζώνες διοίκησης: Οι Ιταλοί ήλεγχαν τα Χανιά, οι Ρώσοι το Ρέθυμνο, οι Άγγλοι το Ηράκλειο και οι Γάλλοι το Λασίθι.

Στις 9 Φεβρουαρίου 1897 ομάδα επαναστατών χτυπά τα Τουρκικά πλοία που βρίσκονταν αγκυροβολημένα στον λιμένα της Σούδας όμως προ μεγάλης τους έκπληξης θα δεχθούν μύδρους πυρών από τα ευρωπαϊκά πλοία. Το γεγονός αυτό θα καταδείξει την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων που προξενεί τριγμούς στο στρατόπεδο των επαναστατών.

Στις 16 Φεβρουαρίου αποβιβάζεται στα Σφακιά σώμα εθελοντών από την Ελλάδα. Όσον αφορά την οργάνωση της δράσης των σωμάτων του Ελληνικού στρατού και των εθελοντών, ο Συνταγματάρχης Βάσσος δεν ορίζει μόνιμες εγκαταστάσεις για την στρατοπέδευση ,για να μην μεταφραστεί η παραμονή του στην Κρήτη ως μόνιμη καθώς υπήρχε σοβαρός κίνδυνος το Κρητικό Ζήτημα να βλάψει και τα υπόλοιπα εθνικά ζητήματα της Ελλάδος.

Επίσης, υπήρχε σοβαρή έλλειψη πρώτων υλών για τις ανάγκες του στρατού και η απειλή των Μεγάλων Δυνάμεων να προχωρήσουν στην σύλληψη πλοίων ελληνικών συμφερόντων ,καθιστούσε τον ανεφοδιασμό δύσκολη υπόθεση.

Στις 26 Φεβρουαρίου οι Μεγάλες δυνάμεις δίνουν διορία στον Ελληνικό στρατό να εγκαταλείψει την Κρήτη. Στις 28 του ίδιου μήνα αντιπροσωπεία των Μεγάλων δυνάμεων θα συναντηθεί με κατοίκους των Χανίων, σε μία προσπάθεια να εξομαλυνθεί η κρίση, και σύμφωνα με τον Άγγλο πρόξενο στα Χανιά Billioti θα προκριθεί:

α) Η πλήρης Αυτονομία της Κρήτης,

β) Η αμεση αποχώρηση του τουρκικού και του ελληνικού στρατού,

γ) Στις πόλεις θα επιβληθεί για δύο συναπτά έτη επιτήρηση μέσω ευρωπαϊκών δυνάμεων (για την επαναφορά της δημόσιας τάξης).

Στην θέα του ελληνικού στρατού οι κάτοικοι των Χανίων θα ζητήσουν επιτακτικά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Στις αρχές Μαρτίου η επανάσταση θα επεκταθεί και στην Ανατολική Κρήτη με ταραχές στην Ιεράπετρα. Στις 6 Μαρτίου οι Μεγάλες Δυνάμεις προχωρούν σε ναυτικό αποκλεισμό της Κρήτης για να αποφευχθεί μία ελληνοτουρκική σύγκρουση.

Διανείμουν προκηρύξεις που αναγράφουν την χορήγηση πλήρους Αυτονομίας, υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με ταυτόχρονη ανάμιξη των δυνάμεων στις εσωτερικές υποθέσεις του νησιού.

Μέχρι τα μέσα Μαρτίου η επανάσταση κερδίζει συνεχώς έδαφος. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η πτώση του πύργου της Μαλάξας, σημαντικού προπύργιου του Οθωμανικού στρατού. Ταυτόχρονα στις μάχες που πραγματοποιούνται συμμετέχει και το φρούριο Ιζζεδίν, με πολυβόλα μεγάλης εμβέλειας. Έως τα τέλη Μαρτίου 1897 συλλαμβάνονται συνεχώς Ελληνικά πλοία που μεταφέρουν άλευρα για την τροφοδοσία του Ελληνικού στρατού.

Έως τις 5 Απριλίου οι μάχες συνεχίζονται με αμείωτη ένταση ώσπου φθάνει η είδηση της κήρυξης του Ελληνοτουρκικού πολέμου στην Θεσσαλία. Η ήττα του Ελληνικού στρατού έχει άμεσο αντίκτυπο στην επανάσταση. Επομένως, ο Συνταγματάρχης Βάσσος και το εκστρατευτικό σώμα ανακαλούνται πίσω στην Ελλάδα.

Πλέον ,η αποδοχή της Αυτονομίας φαντάζει μονόδρομος. Στις 27 Μαΐου 1897 ο Ιταλός Ναύαρχος Canevaro κοινοποιεί στους επαναστάτες τα εξής ακόλουθα:

α) Παραχώρηση πλήρους Αυτονομίας και σύσταση νέας χωροφυλακής

β) Η Διοίκηση θα περιέλθει προσωρινά στους Ναυάρχους ωσότου διοριστεί νέος Διοικητής ουδέτερου κράτους. Το νέο πολίτευμα συμβολίζει την μετάβαση απο την Οθωμανική εξουσία σε μία νεα τάξη πραγμάτων, αυτής της Προσωρινής Διοίκησης των Μεγάλων Δυνάμεων.

Στις 17 Αυγούστου 1897 η έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής μεταβιβάζεται στις Αχαρνές.

Στην συνέλευσή που θα πραγματοποιηθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να ανατρέψει την απόφαση αποδοχής της Αυτονομίας με 14 ακόμη πληρεξούσιους. Στις 5 Οκτωβρίου οι αντιδραστικοί των Αχαρνών υποχωρούν και θα ακολουθήσουν την ίδια πολιτική που προκρίνουν οι επαναστάτες. Πράγματι, στις 28 Οκτωβρίου 1897 σε συνέλευση στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου οι αντιδραστικοί αποδέχονται την Αυτονομία, εκλέγεται νέος πρόεδρος ο Ιωάννης Σφακιανάκης ενώ εγκαινιάζεται μία νέα εποχή για την διακυβέρνηση της Κρήτης.

Ο πρόεδρος της Επιτροπής με επίσημο διάγγελμα του αποδέχεται την Αυτονομία με βασική παράμετρο την αποχώρηση του Τουρκικού στρατού.

Στις 22 Ιανουάριου 1898 ο Ιωάννης Σφακιανάκης συγκαλεί έκτακτη συνέλευση καθώς γίνεται γνωστό ότι ο Τουρκικός στρατός θα παραμείνει στην Κρήτη. Η Τουρκική κατοχική δύναμη αποτελούσε ισχυρό στήριγμα του Σουλτάνου και των Τουρκοκρητικών. Όμως, οι πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων εκφράζουν την βεβαιότητά τους για την αποχώρηση του τουρκικού στρατού σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθησυχάζοντας τους επαναστάτες.

Στις 6 Μαρτίου 1898 αποφασίστηκε στην Τεργέστη η εκλογή του Πρίγκιπα Γεωργίου ως επόμενου Διοικητή της Κρήτης. Ακόμη, την ίδια περίοδο αποσύρονται από την Κρήτη οι Γερμανικές και οι Αυστριακές στρατιωτικές δυνάμεις.

Στις 7 Ιουλίου 1898 αντιπροσωπεία των προξένων της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας αποδίδουν στο Προεδρείο της Κρητικής Συνέλευσης το σχέδιο των Μεγάλων Δυνάμεων για την παραχώρηση Προσωρινού πολιτεύματος στην Κρήτη με κύρια σημεία:

Πρώτον, την συγκρότηση Εκτελεστικής Επιτροπής για εκπόνηση Συντάγματος, Δεύτερον, την διατήρηση των διοικητικών τομέων που ήλεγχαν οι εκάστοτε ευρωπαϊκές δυνάμεις , Τρίτον, την επανασυγκρότηση ποινικών και πολιτικών δικαστηρίων, Τέταρτον, την σύσταση μικτής χωροφυλακής υπό την καθοδήγηση ευρωπαίων αξιωματούχων, και Πέμπτον, τη σύναψη δανείου με εγγύηση τον τελωνιακό φόρο 3%.

Στις 11 Αυγούστου, Επιτροπή εγκαθίσταται στην Χαλέπα με σκοπό να να ξεκινήσει την νομοπαρασκευαστική διαδικασία.

Ο αιματοβαμμένος Αύγουστος του 1898: Το ξέσπασμα των Τουρκοκρητικών και η δυναμική απάντηση των Άγγλων. Το Ηράκλειο στις φλόγες

Οι σημαντικότατες αλλαγές που επήλθαν απο την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων, αναμφίβολα έσπειραν κύμα απογοήτευσης στον μουσουλμανικό πληθυσμό, που μία σπίθα ήταν αρκετή για να προκαλέσει αναταραχές.

Τα ισχνά οικονομικά της Επιτροπής που ανέλαβε την θεμελίωση του Προσωρινού Πολιτεύματος επέβαλαν την ανάγκη είσπραξης του Τελωνιακού φόρου από τα κατά τόπους φορολογικά γραφεία. Στις 24 Αυγούστου η διαδικασία συλλογής του φόρου από τα Χανιά και το Ρέθυμνο ήταν ομαλή, στο Ηράκλειο όμως είχε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα.

Η συμβολική μετάβαση συλλογής του φόρου από την Προσωρινή Διοίκηση και όχι από τις τουρκικές αρχές, με την συμμετοχή βέβαια χριστιανών υπαλλήλων, εκτράχυνε το τεταμένο κλίμα.

Το πρωί της 25ης Αυγούστου ο Συνταγματάρχης Reud συνοδευόμενος από τον Υπολοχαγό Folding απαίτησαν από τον Οθωμανό προϊστάμενο του φορολογικού γραφείου να παραδώσει τον έλεγχο των οικονομικών στοιχείων, όμως έλαβαν αρνητική απάντηση.

Ταυτόχρονα, οι Άγγλοι εγκαθιστούν δύο φρουρές στην πόλη έτσι ώστε να ομαλοποιηθεί η διαδικασία. Λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, αγγλική περίπολος επιχείρησε να εγκαταστήσει χριστιανούς υπαλλήλους του φορολογικού γραφείου για να ξεκινήσουν τον καταρτισμό καταλόγων. Στις 3 το μεσημέρι, Βαζιβουζούκοι (Τουρκικός όχλος) μεταβαίνει στο λιμάνι του Ηρακλείου με απειλητικές διαθέσεις εναντίον των Άγγλων και των φοροεισπρακτόρων.

Οι Άγγλοι στρατιώτες, στη θέα των Βαζιβουζούκων προσπαθούν να κλείσουν την μεγάλη πόρτα του Κάστρου, όμως ένας εκ των Τουρκοκρητικών επιφέρει με μαχαίρι τον θανάσιμο τραυματισμό ενός Άγγλου στρατιώτη. Αμέσως η Αγγλική φρουρά ανταπέδωσε με πυρά. Η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Περί τη 2 μ.μ η συμπλοκή προσέλαβε χαρακτήρα αληθούς μάχης…»

Ο τουρκικός όχλος ξέσπασε μανιωδώς εναντίον των χριστιανών της πόλης. Ως αποτέλεσμα, προχώρησε σε εμπρησμούς χριστιανικών ακινήτων.

Όσοι χριστιανοί γλύτωναν απο τις φλόγες, λιντσάρονταν και σκυλεύονταν από τους Τουρκοκρητικούς. Ταυτόχρονα, ο όχλος κατέστρεψε και το αγγλικό προξενείο ενώ ο πρόξενος της Αγγλίας Λυσίμαχος Καλοκαιρινός βρήκε τραγικό θάνατο.

Οι σοβαρές απώλειες των Άγγλων εξώθησαν τον Άγγλο διοικητή του Ηρακλείου να διατάξει τον άμεσο βομβαρδισμό της πόλης από τα πολεμικά πλοία:

«Πάραυτα εν τω λιμένι Αγγλικόν θωρηκτόν πλησίασεν, ήρχισε βάλλον κατά της πόλεως αδιακρίτως δια των μεγαλύτερων βλημμάτων…»

Μέχρι το βράδυ περισσότερες απο 50 βολές χτύπησαν τις συνοικίες του Ηρακλείου και σε συνδυασμό με τους εμπρησμούς των Τουρκοκρητικών, προκάλεσαν μεγάλη πυρκαγιά στην πόλη. Χαρακτηριστικά η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ τονίζει: «Η αναρχία βασιλεύει τελείως…».

Το πρωί της της επόμενης μέρας τα Αγγλικά θωρηκτά συνέχισαν τον κανονιοβολισμό. Οι Άγγλοι διέταξαν να μεταβεί εσπευσμένα στην Κρήτη η μεγάλη ναυτική μοίρα της μεσογείου που πραγματοποιούσε γυμνάσια στο Καστελλαμάρε της Ιταλίας και η ναυτική δύναμη από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Πλέον, η τροπή των γεγονότων κατέστησε την λύση του Κρητικού Ζητήματος αγγλική υπόθεση.

Η κατάσταση του Ηρακλείου είναι τραγική. Πολλά πτώματα κείτονται στους δρόμους.

Εκατοντάδες χριστιανοί και 17 άγγλοι στρατιώτες σκοτώθηκαν από την οργή των Τουρκοκρητικών. Ο ακριβής αριθμός των νεκρών παραμένει άγνωστος καθώς οι Βαζιβουζούκοι απέκρυπταν τα πτώματα για να περιοριστεί το μέγεθος της καταστροφής.

Ο Άγγλος Ναύαρχος Noel επιτάσσει τον αφοπλισμό των μουσουλμάνων και επιζητά την τιμωρία των υπαίτιων. Στις 8 Σεπτέμβριου η Αγγλία δεν θα αναγνωρίσει το νέο Προσωρινό Πολίτευμα ενώ ξεκινούν και οι πρώτες ανακρίσεις. Η λύτρωση για τους επαναστάτες θα επέλθει από ένα κάτοικο των Αχαρνών ονόματι Παυλακάκη, που ανέφερε ότι είδε τον Τουρκικό στρατό να συμμετέχει στις συγκρούσεις του Ηρακλείου.

Ως εκ τούτου ,στις 9 Σεπτεμβρίου 1898 ο Ναύαρχος Noel αποφασίζει, χωρίς την συγκατάθεση των υπολοίπων Ναυάρχων, την απομάκρυνση του Τουρκικού στρατού από την Κρήτη και τον αφοπλισμό του μουσουλμανικού πληθυσμού εντός τεσσάρων ημερών.

Ο διακαής πόθος των επαναστατών για απομάκρυνση του Τουρκικού στρατού εκφράζεται αυτή την φορά από την Αγγλία. Βασική προϋπόθεση όμως παραμένει το αίτημα για αφοπλισμό και των επαναστατών.

Τα στρατοδικεία καταδίκασαν τους φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς των εκτρόπων του Ηρακλείου. Στις 9 Οκτωβρίου απαγχονίζονται από τις Αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις 17 μουσουλμάνοι που κρίθηκαν υπαίτιοι των γεγονότων ενώ συλλαμβάνονται ύποπτοι Τουρκοκρητικοί στα Χανιά.

Στις 19 Οκτωβρίου δημοσιεύτηκε από τους Ναυάρχους Καταστατικό για το νέο πολίτευμα που προβλέπει : Πρώτον, την πλήρη Διοίκηση των κατεχόμενων πόλεων, Δεύτερον, τον διορισμό μικτών δημοτικών αρχών και αστυφυλακής, Τρίτον, το αποκλειστικό δικαίωμα είσπραξης φόρων, Τέταρτον την κατάργηση των Οθωμανικών Ταχυδρομείων και Πέμτον την σύσταση στρατιωτικών δικαστηρίων.

Στις 23 Οκτωβρίου 1898 λήγει η προθεσμία απομάκρυνσης του κατοχικού στρατού και ο Ναύαρχος Noel απειλεί ότι θα πλήξει τον Τουρκικό στρατό. Στις αρχές Νοεμβρίου δίνεται η τελική προθεσμία εξόδου του στρατού ενώ τα στρατιωτικά αγήματα των Μεγάλων Δυνάμεων τριπλασιάστηκαν.

Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης εγκαταλείπει την Κρήτη. Στις 19 του ίδιου μήνα ο Πρίγκιπας Γεώργιος διορίσθηκε Ύπατος Αρμοστής για μια τριετία. Η κατάθεση των όπλων πραγματοποιούνταν ομαλά στις μεγάλες πόλεις της Κρήτης υπό την συνοδεία ευρωπαϊκής μουσικής.

Η σπουδαιότερη στιγμή της επανάστασης έλαβε χώρα στα Χανιά στις 9 Δεκεμβρίου 1898. Ο Πρίγκιπας Γεώργιος έτυχε θερμής υποδοχής από τους Ναυάρχους (Pottier, Noel,Betollo,Skrydlof) και τους κατοίκους των Χανίων. Παρέλαβε την διοίκηση της Κρήτης από τον Nαύαρχο Pottier εντός του Διοικητηρίου των Χανίων ενώ υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά η σημαία της Κρητικής Πολιτείας.

Η τελευταία Κρητική επανάσταση έλυσε τον γόρδιο δεσμό του Κρητικού Ζητήματος. Η ανδρεία των επαναστατών στα πεδία των μαχών εξώθησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε υποχωρήσεις, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο.

Το όνειρο του Κρητικού λαού για την Ένωση της Κρήτης με την Μητέρα Ελλάδα έλαβε σάρκα και οστά με την Συνθήκη του Λονδίνου τον Μαΐο του 1913, ως αποτέλεσμα της ήττας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Όμως, τα θλιβερά γεγονότα του Ηρακλείου, που στοίχησαν την ζωή εκατοντάδων άμαχων χριστιανών, συνθέτουν με τα μελανότερα χρώματα το κάδρο της ιστορίας.

του ιστορικού Απόστολου Δημητριάδη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Couturier,Henri , «Η Κρήτη. Η θέσις αυτής εξ απόψεως του διεθνούς δικαίου», κατά μετάφρασιν αρχιμ. Τιμόθεου Βενέρη, Ηράκλειον, εκ του τυπογραφείου «Ίδη»,1911.

Γρατσέας, Στέφανος , «Τα θύματα της σφαγής του Ηρακλείου,» εφ.Πατρίς,Οι σφαγές του Ηρακλείου,(2008) σ.31-32.

Δετοράκης, Θεοχάρης, «Ιστορία της Κρήτης», Αθήνα, 1986.

Κούνδουρος, Ρ. Μανούσος , « Ιστορικαί και διπλωματικαί αποκαλύψεις. Η απελευθερωτική επανάστασις της Κρήτης και η αρμοστεία αυτής» εκδίδεται υπό Σπυρ. Γ. Βαρδάκη, Εν Αθήναις : Εκ του τυπογραφείου Γ. Η. Καλέργη, 1921.

Ημερολόγιον του Ιωσήφ Λεκανίδη, Γενικού Γραμματέα της Απελευθερωτικής Επαναστάσεως της Κρήτης 1895-1898.(Δωρεά Οικογενείας, δεν εκδόθηκε)

εφ. ΣΚΡΙΠ, ΦΡΙΚΩΔΗ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΕΚ ΚΡΗΤΗΣ, 27/8/1898, σ.1-2.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η ατιμωτική εκτέλεση δύο Τούρκων για τις σφαγές στο Ηράκλειο. Την ποινή επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις μετά το πογκρόμ κατά χριστιανών και τον θάνατο βρετανού διπλωμάτη