Ο αιματηρός Γοργοπόταμος του 1964. Πώς ο εορτασμός του θρυλικού σαμποτάζ της αντίστασης κατέληξε σε τραγωδία με 13 νεκρούς

29 Νοεμβρίου 1964. Περίπου 20.000 άτομα συγκεντρώθηκαν στη θρυλική γέφυρα του Γοργοπόταμου, για να τιμήσουν την 22η επέτειο από την ανατίναξή της. Ήταν ο πρώτος επίσημος εορτασμός που οργανώθηκε από το ελληνικό κράτος και, όπως αποδείχθηκε, είχε τη χειρότερη έκβαση.

Μόλις έληξε η τελετή εορτασμού, η αιφνίδια έκρηξη μίας νάρκης, ανάμεσα στο πλήθος, σκόρπισε το θάνατο. Δεκατρείς νεκροί και τουλάχιστον 80 τραυματίες ήταν ο μοιραίος απολογισμός.

Μόλις έπεσαν οι πρώτοι νεκροί επικράτησε πανικός. Άλλοι έτρεχαν αλλόφρονες να σωθούν, άλλοι κουβαλούσαν “τα κομματιασμένα κορμιά” των νεκρών.

Οι κραυγές απελπισίας του πλήθους συμπλήρωναν το σπαρακτικό σκηνικό.

Ο Τύπος της εποχής έγραφε:

Το αίμα που έτρεχε στο φαράγγι είχε αγριέψει τις ψυχές. Ζωντανοί και νεκροί, πληγωμένοι και μη, χωροφύλακες και στρατιώτες, επίσημοι και απλοί άνθρωποι, νήπια και γέροντες, άνδρες και γυναίκες, όλοι είχαν μεταβληθεί σε έναν πανικόβλητο όχλο, που με αγωνία θανάτου ζητούσε να σωθεί με τη φυγή.

Η στιγμή της έκρηξης

Η τελετή κυλούσε κανονικά, μέχρι τη στιγμή που αντιστασιακές οργανώσεις αποκλείστηκαν από την κατάθεση στεφάνων. Οι διοργανωτές είχαν παραλείψει να τους εντάξουν στον επίσημο προγραμματισμό και όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν έντονες αντιδράσεις.

Για να μην οξυνθούν περαιτέρω τα πνεύματα, αποφασίστηκε η σύντμηση του χρόνου της εκδήλωσης και η περικοπή του προγράμματος.

Ο δημοσιογράφος Γιάννης Ράγκος, περιέγραψε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες την τραγική στιγμή της έκρηξης στο βιβλίο του “Η νάρκη του Γοργοποτάμου – Έγκλημα χωρίς τιμωρία”:

“Γύρω στις 1.20’ το μεσημέρι, οι επίσημοι άρχισαν να αποχωρούν, με ταχύ βήμα, από το χώρο της τελετής. Τη στιγμή που πλησίαζαν στα αυτοκίνητά τους ακολουθούμενοι από το πλήθος, ένας εκκωφαντικός ήχος έκρηξης ακούστηκε και αμέσως μια δέσμη καπνού και σκόνης υψώθηκε.

Κάποιοι υπέθεσαν πως επρόκειτο για τη συμβολική αναπαράσταση του σαμποτάζ και αμέριμνοι έστρεψαν το βλέμμα τους προς το σημείο της έκρηξης.

Σχεδόν αμέσως, όμως, ξέσπασαν οι πρώτες οιμωγές και κραυγές πόνου “Παναγιά μου!”, “δεν έχω το πόδι μου!”, “μας σκοτώνουν”, “το παιδάκι μου!”. Κάποιοι είδαν ένα αντικείμενο, που έμοιαζε με ανθρώπινο κρανίο, να “πηδά” στον αέρα”.

Αρχικά, κυκλοφόρησε η φήμη ότι οι χωροφύλακες πετούσαν χειροβομβίδες στο πλήθος. Κάποιοι έτρεξαν μαινόμενοι κατά πάνω τους, αλλά χάριν στην επέμβαση ψυχραιμότερων, η συμπλοκή αποφεύχθηκε. Λίγες ώρες αργότερα, ο χώρος εκκενώθηκε. Στο χώρο της θρυλικής γέφυρας, υπήρχαν πια μόνο τμήματα από θρυμματισμένα σώματα.

“Σαν να έγινε μια καινούργια μάχη στον Γοργοπόταμο”

Αυτόπτης μάρτυρας περιέγραψε στους δημοσιογράφους της εποχής:

“Είκοσι χιλιάδες άνθρωποι είχαμε κατακλύσει από τις 11 το πρωί όλον τον χώρο κάτω από τη γέφυρα του Γοργοπόταμου. Περιμέναμε για την τελετή. Τραγούδια αντηχούσαν, πλακάτ ανέμιζαν: “Ζήτω η Αντίσταση”, “Αναγνώριση” και άλλα πατριωτικά συνθήματα.

Μόλις εψάλη η επιμνημόσυνη δέηση, ένας εκπρόσωπος της Κυβέρνησης κατέθεσε στέφανο για τους πεσόντες. Ύστερα τίποτα. Σιωπή. Κανένας λόγος. Ούτε λέξη. Οι επίσημοι μπήκαν στα αυτοκίνητά τους, έτοιμοι να φύγουν. Η τελετή, δηλαδή, είχε τελειώσει.

Και ξαφνικά έγινε κόλαση. Ήταν εκείνη η εκκωφαντική έκρηξη. Κραυγές, πανικός, νεκροί, ακρωτηριασμένα σώματα, καπνοί, μυρωδιά από μπαρούτι.

Όλα έγιναν 15 μέτρα μακριά από την εξέδρα των επισήμων. Απόσπασμα από άνδρες του στρατού βρίσκονταν εκεί. Οι χωροφύλακες είχαν ακόμα ανοιχτό έναν διάδρομο για την αναχώρηση των επισήμων. Σαν να έγινε μια καινούργια μάχη στον Γοργοπόταμο. Σκηνές φρίκης και οδύνης. Πεντακόσια πούλμαν πιο πέρα γέμισαν με πανικόβλητους ανθρώπους. Με εμάς. Φύγαμε από την κόλαση εκείνη αλλά δεν θα τη λησμονήσουμε ποτέ”.

Τι έφταιξε

Ειδικά συνεργεία εμπειρογνωμόνων άρχισαν να καταφτάνουν. Γρήγορα, διαπιστώθηκε πως η έκρηξη οφειλόταν σε νάρκη, την οποία είχε πατήσει ένας από τους παρευρισκόμενους, βρίσκοντας τραγικό θάνατο.

Στην κυβέρνηση βρισκόταν η Ένωση Κέντρου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Το επίσημο πόρισμα της επιτροπής έδειξε ότι η έκρηξη προήλθε από παλιά νάρκη που είχε τοποθετηθεί στο σημείο το 1947 και δεν είχε περισυλλεχθεί κατά την εκκαθάριση της περιοχής δέκα χρόνια αργότερα.

Μάλιστα, κατά τη διάρκεια μεταγενέστερων ερευνών, συνεργεία ναρκοσυλλεκτών βρήκαν ακόμη τρεις νάρκες, η μία εκ των οποίων “ανευρέθη επί της επιφανείας του εδάφους, (…) εις απόστασιν 100 περίπου μέτρων από της εκραγείσης, (…) άνευ πυροδοτικού μηχανισμού, (…) προερχομένη προφανώς από τας νάρκας του ναρκοπεδίου”.

Οι ευθύνες της υπόθεσης κλόνισαν την κυβέρνηση Παπανδρέου. Τις επόμενες μέρες, οι συνεδριάσεις στη Βουλή ήταν έντονες, γεμάτες διαξιφισμούς. Από τη μία η Δεξιά επέμενε ότι πρόκειται για δυστύχημα και από την άλλη η Αριστερά επέμενε πως πρόκειται για έγκλημα.

Την 1η Δεκεμβρίου, κατά τη διάρκεια μίας ακόμη θυελλώδους συνεδρίασης, ο πρωθυπουργός, αφού ανέγνωσε τα πορίσματα των στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων και των ιατροδικαστών, έσπευσε να κλείσει το θέμα και να «απαντήσει» στα εύλογα ερωτήματα που είχαν δημιουργηθεί, λέγοντας πως

«δεν υπάρχουν πλέον ερωτηματικά. Η απάντησις έχει δοθή. Είναι οριστική και πλήρης. Υπήρξε δυστύχημα»

Οι 13 άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους ήταν οι : Γεώργιος Γιαννακούλης, Νικόλαος Δασόπουλος, Κωνσταντίνος Κανιούρας, Χρήστος Κεστίνης, Κωνσταντίνος Λεμπέσης, Κική Λιακοπούλου, Κωνσταντίνα Μπότη, Δημήτριος Μυλωνάς, Ηρωδιών Παπαζαχαρίου, Απόστολος Πολύμερος, Ασημούλα Ραχιώτη, Κωνσταντίνος Τσαρουχάς, Δήμος Τσιντικίδης.