Ο άγνωστος “Σουηδός Σίντλερ”. Έσωζε Εβραίους στην Ουγγαρία και εξόργισε τον Άιχμαν. Τα σενάρια για την εξαφάνισή του

Όσο βρισκόταν σε εξέλιξη ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, διάφορα μεμονωμένα άτομα ανέλαβαν δράση για να σώσουν όσο πιο πολλούς Εβραίους μπορούσαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Τα ονόματα του Βρετανού Νίκολας Γουίντον και του Γερμανού Όσκαρ Σίντλερ είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Λιγότερο γνωστή είναι, όμως, η περίπτωση του Ραούλ Γκούσταφ Βάλενμπεργκ, ενός Σουηδού διπλωμάτη που υπηρετούσε στη Βουδαπέστη.

Υπολογίζεται ότι, μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, έσωσε δεκάδες χιλιάδες Εβραίους της Ουγγαρίας, οι οποίοι κινδύνευαν να απελαθούν και να εξοντωθούν από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής και τους Ούγγρους συνεργάτες τους.

Στηριζόμενος στην ουδετερότητα της Σουηδίας κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Βάλενμπεργκ προμήθευσε τους Εβραίους με τρόφιμα, φάρμακα και πλαστά σουηδικά προστατευτικά διαβατήρια, τα λεγόμενα “Schutzpass“.

Μερίμνησε, επίσης, ώστε να βρουν κρησφύγετο σε περίπου 30 δημόσια κτήρια της Βουδαπέστης. Σε αυτά κυμάτιζε η σουηδική σημαία και ως εκ τούτου λογίζονταν ως χώροι απαραβίαστοι για το Γ’ Ράιχ.

Για τη δική του ασφάλεια, ο Βάλενμπεργκ φρόντιζε να κοιμάται κάθε φορά σε διαφορετικό μέρος. Ήταν θαρραλέος και ικανός διαπραγματευτής. Δεν φοβήθηκε ούτε να δωροδοκήσει ούτε ακόμη και να εκβιάσει, προκειμένου να σώσει ζωές.

Μετά το τέλος του πολέμου, συνελήφθη και εξαφανίστηκε.

Το τι απέγινε καλύπτεται μέχρι σήμερα από πέπλο μυστηρίου. Παρ’ όλ’ αυτά, κατέστη σύμβολο της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολλοί τον έχουν χαρακτηρίσει ως τον “Σουηδό Σίντλερ”.

Όπως είχε πει η Άγκνες Μαντλ, βοηθός του Βάλενμπεργκ και επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, “χωρίς αυτόν, δεν θα είχαμε σώσει ούτε μία ανθρώπινη ψυχή“.

Η δράση του Βάλενμπεργκ ενάντια στο ναζισμό

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν προσπάθησαν να σώσουν τους Εβραίους από το Ολοκαύτωμα παρά μόνο κατά τα τελευταία στάδια του πολέμου.

Αν και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ είχε γίνει αποδέκτης επιβεβαιωμένων πληροφοριών για μαζικές δολοφονίες Εβραίων ήδη από το 1942, οι αξιωματούχοι του παρέμεναν απαθείς.

Τον Ιανουάριο του 1944, μετά από πιέσεις που άσκησε ο Αμερικανός Υπουργός Οικονομικών, Χένρι Μόργκενταου, ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ δημιούργησε το Συμβούλιο Προσφύγων Πολέμου (WRB), τα μέλη του οποίου συνεργάστηκαν με εβραϊκές οργανώσεις, αντιστασιακούς και διπλωμάτες ουδέτερων χωρών, όπως ο Βάλενμπεργκ.

Ο Σουηδός διπλωμάτης λέγεται πως μπήκε στο στόχαστρο του “αρχιτέκτονα του Ολοκαυτώματος”, Άντολφ Άιχμαν

Δεχόταν επανειλημμένα εκκλήσεις να εγκαταλείψει τη Βουδαπέστη, αλλά συνέχισε την αποστολή του.

Γνωρίζοντας ότι, πριν από την άφιξή του στην Ουγγαρία, είχαν εκτοπιστεί περισσότεροι από 400.000 Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά, έβαλε σκοπό της ζωής του να μην επιτρέψει ο φόρος αίματος να γίνει ακόμη μεγαλύτερος.

Το αποκορύφωμα της δράσης του ήρθε, όταν, με τη συνδρομή Ούγγρων υποστηρικτών, κατάφερε να αποτρέψει το σχέδιο ανατίναξης του γκέτο της Βουδαπέστης, κάτι που θα οδηγούσε σε θάνατο γύρω στους 70.000 Εβραίους.

Το μυστήριο της εξαφάνισης

Η τελευταία φορά που ο Ραούλ Βάλενμπεργκ εθεάθη ήταν στις 17 Ιανουαρίου 1945, όταν συνελήφθη από Σοβιετικούς πράκτορες, στο δρόμο για την ουγγρική πόλη Ντέμπρετσεν. Ήταν 32 ετών.

Το 1957, κι ενώ οι σουηδικές αρχές πίεζαν ώστε να “ριχτεί φως” στην υπόθεση, η Σοβιετική Ένωση παραδέχθηκε ότι ο Βάλενμπεργκ είχε συλληφθεί και ότι πέθανε στη φυλακή από καρδιακή προσβολή, τον Ιούλιο του 1947.

Πολλοί, ωστόσο, δεν απέκλεισαν την εκδοχή της εκτέλεσης του Σουηδού διπλωμάτη, είτε στις διαβόητες φυλακές Λουμπιάνκα της Μόσχας, είτε σε κάποιο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Σιβηρία, κατ’ εντολή του Ιωσήφ Στάλιν.

Αυτό μπορεί να συνέβη, επειδή ο Βάλενμπεργκ, λόγω της γλωσσομάθειας του, θεωρήθηκε ύποπτος για κατασκοπεία υπέρ των Γερμανών ή των Αμερικανών και συνεπώς εχθρός του κομμουνισμού.

Σε μία από τις σελίδες του ημερολογίου του Ιβάν Σέροφ, επικεφαλής της KGB από το 1954 έως το 1958, η οποία δημοσιεύτηκε από τους New York Times το 2016, αναφέρεται: “Δεν έχω αμφιβολίες ότι ο Βάλενμπεργκ εκκαθαρίστηκε το 1947“.

Σύμφωνα με μία άλλη θεωρία, η οποία βασίζεται σε μαρτυρία ενός Σουηδού δικαστικού που εργαζόταν για τα Ηνωμένα Έθνη, ο Βάλενμπεργκ ήταν ζωντανός μέχρι τη δεκαετία του 1980 και πέθανε σε κατ’ οίκον περιορισμό λίγο έξω από τη Μόσχα.

Κοντά στην παραπάνω εκδοχή βρίσκονται και αναφορές Σοβιετικών αιχμάλωτων πολέμου, οι οποίοι, μετά την απελευθέρωσή τους, κατέθεσαν ότι ο Βάλενμπεργκ βρισκόταν εν ζωή τη δεκαετία του 1950 ή ότι είχαν ακούσει για “κάποιον ξένο κρατούμενο“.

Ένα σουηδορωσικό πόρισμα που δόθηκε στη δημοσιότητα το 2000, δεν κατέληξε σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα αναφορικά με την τύχη του Βάλενμπεργκ, καθώς πολλά έγγραφα της εποχής καταστράφηκαν ή παραχαράχθηκαν.

Η μητέρα του Βάλενμπεργκ και ο πατριός του αφιέρωσαν το υπόλοιπο της ζωής τους, αναζητώντας μάταια το παιδί τους. Αμφότεροι αυτοκτόνησαν με χάπια, με διαφορά δύο ημερών, το 1979.

Τον Οκτώβριο του 2016, 71 χρόνια μετά την εξαφάνισή του, κηρύχθηκε και επίσημα νεκρός από τις αρχές της Σουηδίας. Η 31η Ιουλίου 1952 επιλέχθηκε τυπικά ως η ημερομηνία του θανάτου του.

Η ζωή και η υστεροφημία του ηρωικού διπλωμάτη

Ο Ραούλ Γκούσταφ Βάλενμπεργκ γεννήθηκε στη Στοκχόλμη στις 4 Αυγούστου 1912, προερχόμενος από μία επιφανή οικογένεια τραπεζιτών και διπλωματών.

Ο πατέρας του πέθανε τρεις μήνες πριν έρθει στη ζωή και ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, απεβίωσε τρεις μήνες μετά τη γέννησή του. Η μητέρα και η γιαγιά του τον μεγάλωσαν από κοινού.

Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και αφού βιοπορίστηκε για ένα διάστημα στη Νότια Αφρική και το Ισραήλ, γύρισε στη Σουηδία, όπου εργάστηκε σε μια εταιρεία εισαγωγών-εξαγωγών.

Ο Βάλενμπεργκ ήταν πολύγλωσσος και κοσμοπολίτης, αλλά με ελάχιστο ενδιαφέρον για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Ακολούθησε τον διπλωματικό κλάδο και τον Ιούλιο του 1944, μετέβη στη Βουδαπέστη ως ειδικός απεσταλμένος της Σουηδίας.

Φαίνεται ότι ευαισθητοποιήθηκε για το Ολοκαύτωμα από αφηγήσεις που άκουσε ενώ βρισκόταν στο Ισραήλ, στα χρόνια της ανόδου του Χίτλερ. Επιπλέον, ο παππούς της γιαγιάς του ήταν Εβραίος που μετανάστευσε στη Σουηδία στα τέλη του 18ου αιώνα.

Το 1966, το Παγκόσμιο Κέντρο Μνήμης του Ολοκαυτώματος “Yad Vashem” απένειμε στον Βάλενμπεργκ τον τίτλο του “Δικαίου των Εθνών“, μία διάκριση για τους μη Εβραίους που βοήθησαν Εβραίους με κίνδυνο τη ζωή τους.

Ο Σουηδός διπλωμάτης ανακηρύχθηκε επίτιμος πολίτης των ΗΠΑ (1981), του Καναδά (1985), του Ισραήλ (1986), της Ουγγαρίας (2003) και της Αυστραλίας (2013). Το 2012, βραβεύτηκε μετά θάνατον το Χρυσό Μετάλλιο του Αμερικανικού Κογκρέσου.

Πολλά μνημεία με τη μορφή του έχουν φιλοτεχνηθεί και πολλοί δρόμοι έχουν πάρει το όνομά του σε διάφορες χώρες του κόσμου, ενώ το 1997 ιδρύθηκε το Διεθνές Ίδρυμα “Ραούλ Βάλενμπεργκ” (IRWF), με σκοπό τη διάσωση και ανάδειξη όλων όσοι διέσωσαν Εβραίους από την “Τελική Λύση” του Χίτλερ.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia