Ο άγνωστος Ιταλός “Σίντλερ” της Θεσσαλονίκης, που έσωσε 280 Έλληνες Εβραίους με πλαστά έγγραφα. Όταν κινδύνευσε απάντησε “έπρεπε να σώσω τη συνείδησή μου”

Ο Γερμανός επιχειρηματίας Όσκαρ Σίντλερ ανήκε στο ναζιστικό κόμμα. Όμως, όταν έγινε μάρτυρας της άγριας δολοφονίας των Εβραίων, αποφάσισε να σώσει όσους περισσότερους ανθρώπους μπορούσε.   

Ο Ζαμπόνι μίλησε για τη δράση του δυο χρόνια πριν πεθάνει

Το 1941 στην Ελλάδα υπήρχαν συνολικά 31 εβραϊκές κοινότητες. Από τους 79.950 Εβραίους της Ελλάδας, περίπου οι 50 χιλιάδες διέμεναν στη Θεσσαλονίκη. Ήταν οι πρώτοι Εβραίοι στη χώρα που αντιμετώπισαν τη γερμανική απειλή.

Οι Γερμανοί εμπήκαν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Για περίπου 15 μήνες οι Ναζί δεν εφάρμοσαν τη ρατσιστική νομοθεσία. Το πρώτο αντισημιτικό μέτρο εφαρμόστηκε τον Ιούλιο του 1942 με τη συγκέντρωση 9 χιλιάδων Εβραίων ηλικίας 18 έως 45 ετών στην Πλατεία Ελευθερίας. Εκεί πολλοί ξυλοκοπήθηκαν και ταπεινώθηκαν. Υπό την επιτήρηση της Γκεστάπο έγινε η καταγραφή. Ο καθένας έπαιρνε μια κάρτα που αναγραφόταν το όνομα, το επάγγελμα, η διεύθυνση και λάμβανε έναν αριθμό. Οι Γερμανοί τους κατέγραψαν για να τους στείλουν σε καταναγκαστικά έργα στη Δυτική Μακεδονία. Οι ναζιστικές ενέργειες εξόντωσής τους είχε μπει σε λειτουργία.

Τα πλαστά έγγραφα

Ο ιταλός πρόξενος Γκουέλφο Ζαμπόνι έφτασε στη Θεσσαλονίκη του 1942. Δεν μπορούσε να αποτρέψει την τραγωδία, όμως προσπάθησε να περιορίσει τους εκτοπισμούς. Λίγο μετά την άφιξή του, άρχισε να διαδίδεται ανάμεσα στην εβραϊκή κοινότητα ότι μπορούσαν να λάβουν ψευδή ταξιδιωτικά έγγραφα από το ιταλικό προξενείο, το οποίο στεγάζονταν στη βίλα Όλγα στην οδό Β. Όλγας στη Θεσσαλονίκη. Για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης ο Ζαμπόνι ήταν η μοναδική ελπίδα.

“Δεκάδες έρχονταν στο προξενείο κάθε μέρα. Έκλαιγαν και με παρακαλούσαν. Γονάτιζαν και έπεφταν πάνω στα πόδια μου, προσπαθώντας να μου φιλήσουν τα παπούτσια. Φοβόμουν ότι όλη αυτή η αναταραχή θα τραβούσε την προσοχή των Γερμανών”, είχε πει στη μοναδική του συνέντευξη του το 1992.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η βίλα Όλγα στην οδό Βασιλίσσης Όλγας στέγαζε το ιταλικό προξενείο, όπως συνέβαινε και μετά το τέλος του πολέμου έως τη δεκαετία του ΄50. Εγκαταλείφθηκε και πρόσφατα η ιταλική κυβέρνηση το έβγαλε σε πλειστηριασμό. Το ποσό εκκίνησης ορίστηκε σε 1.500.000 ευρώ Πηγή εικόνας: Καθημερινή

Ο Ζαμπόνι γνώριζε τα σχέδια των Ναζί. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, είχε υπηρετήσει στο ιταλικό προξενείο του Βερολίνου, όπου είχε μάθει να μιλάει γερμανικά και είχε ακούσει τις ιδέες του Χίτλερ περί φυλετικής αγνότητας. “Αν και οι Γερμανοί ήταν σύμμαχοί μας, έπρεπε να σώσω τη συνείδησή μου”, εξήγησε.

Για μήνες ο Ζαμπόνι και η 19χρονη γραμματέας του Ντρίτα Τζίομα έφτιαχναν δεκάδες πλαστά πιστοποιητικά ιθαγένειας, στα οποία παρουσίαζαν ως ιταλικής καταγωγής Έλληνες Εβραίους. Η Ντρίτα Τζίομα είχε πει σε συνέντευξη στην Καθημερινή και στον δημοσιογράφο Σταύρο Τζίμα: “Φτιάχναμε ψεύτικα έγγραφα ότι δήθεν η γιαγιά κάποιου Εβραίου ήταν Ιταλίδα και άλλα τέτοια”.

Ένα από τα πλαστά έγγραφα του Ζαμπόνι

Ο Ζάμπονι είχε δηλώσει σε συνέντευξή του λίγο πριν πεθάνει: “Δεν μπορούσαμε να δείξουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν ιταλοί πολίτες, αλλά μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η διαδικασία εθνικοποίησής τους ήταν σε εξέλιξη”.

Με αυτόν τον τρόπο 280 Εβραίοι κατάφεραν να καταφύγουν στην Αθήνα, η οποία τότε ανήκε στην ιταλική ζώνη κατοχής. Βοηθός του ήταν ο υποπρόξενος και στρατιωτικός ακόλουθος Λουτσίλο Μέρτσι, ο οποίος μετέφερε τους Εβραίους με το αυτοκίνητό του στο Πλατύ Ημαθίας, που ήταν η τελευταία ζώνη ελέγχου των Γερμανών.

Οι ενέργειές τους γίνονταν κάτω από άκρα μυστικότητα. Μόνο σε μια περίπτωση οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι ο Ζαμπόνι προσπαθούσε να βοηθήσει τους Εβραίους της περιοχής, χωρίς όμως να αποκαλυφθεί όλη η δράση του.

Σύμφωνα με έγγραφα του Μέρτσι, ο διοικητής των SS στην Θεσσαλονίκη, Ντάιτερ Γισλάσενι, επέπληξε τον Ζαμπόνι ότι προσπαθούσε να απαλλάξει ηλικιωμένους και άρρωστους Εβραίους που έπρεπε να απελαθούν. Τον κατηγόρησε ότι δεν ακολουθούσε τις οδηγίες της ιταλικής κυβέρνησης. Ο Μουσολίνι είχε διαβεβαιώσει τον Χίτλερ ότι όλοι οι μη Ιταλοί Εβραίοι θα παραδίδονταν στους Γερμανούς.

Ο Ζαμπόνι του απάντησε χωρίς δισταγμό: “Όσο η ιταλική σημαία πετάει εδώ, εγώ είμαι ο μόνος που αποφασίζει τι πρέπει να γίνει και τι όχι”.

Ο ιταλός πρόξενος για χρόνια δεν είχε μιλήσει για τη δράση του. Η ιστορία του έγινε γνωστή όταν το 1992 ο Ισραηλινός Πρέσβης στη Ρώμη, Αβί Πάζνερ, του απένειμε χρυσό μετάλλιο από το μουσείο του Ολοκαυτώματος Γιαντ Βασσέμ στην Ιερουσαλήμ και τον τίτλο του «Δίκαιου ανάμεσα στα Έθνη». Ήταν 95 ετών.

“Έκανα το καθήκον μου” είπε σε συνέντευξή του εκείνη την χρονιά. Ο Ζαμπόνι πέθανε το 1994.

Μνημείο προς τιμήν του Ζαμπόνι στην Ιταλία

Εκτός από τους 280 Έλληνες Εβραίους του Ζαμπόνι, υπήρχαν και κάποιοι που για να γλιτώσουν κατέφυγαν στην αντίσταση. Όλοι μαζί αντιπροσώπευαν το 5% του συνολικού εβραϊκού πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη. Όλοι οι υπόλοιποι αφανίστηκαν σε διάστημα μόλις έξι μηνών.

Στις 15 Μαρτίου του 1943 ξεκίνησε το πρώτο “τρένο θανάτου” με 2.800 Έλληνες Εβραίους. Τελικός προορισμός ήταν το Άουσβιτς. Το τρένο έφτασε πέντε μέρες αργότερα. Οι περισσότεροι εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων αμέσως μετά την άφιξή τους.

Οι απελάσεις συνεχίστηκαν έως τις 10 Αυγούστου. “Με 19 συρμούς, σε έξι μήνες, 46.061 άτομα εγκατέλειψαν την πόλη. Από αυτά, 37.387 δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων, αμέσως μόλις έφθασαν στο Μπίρκεναου. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους πέθαναν ή εκτελέστηκαν στο Άουσβιτς. Στα τέλη Αυγούστου του 1943, η Θεσσαλονίκη, η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, με περισσότερο από 2.000 χρόνια έντονης εβραϊκής παρουσίας, είχε αδειάσει από Εβραίους” σημειώνει στο βιβλίο της “Το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων” η ελληνίδα εβραία ιστορικός, Ρένα Μόλχο.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο Σίντλερ της Σμύρνης. Ο Αμερικανός που έσωσε τις ζωές 350.000 Ελλήνων στη Μικρασιατική Καταστροφή. Έδωσε την περιουσία του και εκβίασε τις ελληνικές αρχές για να εξασφαλίσει την διάσωση των προσφύγων