Ο άγνωστος Έλληνας μαθηματικός που έζησε 25 χρόνια σαν “ερημίτης” στο Πρίστον. Έγινε αντάρτης και έφυγε από την Ελλάδα ως “επικίνδυνος κομμουνιστής”. Όμως διέπρεψε στις ΗΠΑ

Με τις περίπλοκες μαθηματικές τους εξισώσεις απέδειξε το “Λήμμα του Ντεν”, το “Θεώρημα του Βρόχου” και το “Θεώρημα της Σφαίρας”, θέτοντας τα θεμέλια της γεωμετρικής τοπολογίας, με απλά λόγια την κατανόηση του κόσμου με μαθηματική προσέγγιση.

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς του 20ου αιώνα.

Εσωστρεφής, αφοσιωμένος στα Μαθηματικά σε σημείο ψυχαναγκασμού, έζησε σαν πραγματικός ερημίτης 25 ολόκληρα χρόνια στο ίδιο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου κοντά στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον των ΗΠΑ.

Πρώτα χρόνια

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος γεννήθηκε στις 29 Ιουνίου 1914 στο Χαλάνδρι της Αθήνας.

Ήταν το μεγαλύτερο παιδί μιας εύπορης τετραμελούς οικογένειας.

Ο πατέρας του Δημήτρης, με καταγωγή από την Τρίπολη, διατηρούσε κατάστημα εμπορίας υφασμάτων στο κέντρο της Αθήνας, στην Ερμού.

Η σύζυγος του καταγόταν επίσης από εύπορη οικογένεια.

Τα δύο παιδιά του ζευγαριού έτυχαν της καλύτερης δυνατής εκπαίδευσης.

Ο Χρίστος από μικρή ηλικία είχε στο πλάι του δύο γκουβερνάντες, μία από τη Γερμανία και μία από την Αγγλία.

Στο σχολείο διέπρεψε σε όλα τα μαθήματα κι έπειτα από ένα χρόνο φοίτησης στο Α΄Γυμνάσιο Αθηνών, πέρασε με εξετάσεις στο Βαρβάκειο.

Μετά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πέρασε από τους πρώτους στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών.

Εκεί ήρθε σε επαφή με τον καθηγητή Μαθηματικών Νικόλαο Κρητικό, ο οποίος έγινε ο μέντορας του.

Ο Παπακυριακόπουλος είχε τρομερή έφεση στη Γεωμετρία, την Τριγωνομετρία και την Άλγεβρα, ενώ “κρυφός του πόθος” ήταν τα ανώτερα Μαθηματικά.

Ειδικότερα, ενδιαφερόταν για την Τοπολογία, τη μαθηματική ανάλυση του χώρου.

Ελάχιστοι είχαν ασχοληθεί με τον συγκεκριμένο κλάδο, με αποτέλεσμα ο Παπακυριακόπουλος να μελετάει μόνος του τα λίγα βιβλία που είχαν εκδοθεί για την Τοπολογία.

Μετά από παρότρυνση του Κρητικού, ο οποίος είχε διακρίνει το μαθηματικό ταλέντο του φοιτητή,

ο Παπακυριακόπουλος παράτησε τη σχολή στο δεύτερο έτος και έκανε μεταγραφή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο τμήμα Φυσικομαθηματικών.

Το 1938 αποφοίτησε από τη σχολή και έγινε αμέσως βοηθός του Νικόλαου Κρητικού.

Αλβανικό μέτωπο και αντάρτικο

Ο νεαρός μαθηματικός περνούσε πάρα πολλές ώρες κλεισμένος στο γραφείο του μελετώντας δυσνόητα μαθηματικά προβλήματα και μελέτες πρωτοπόρων της Τοπολογίας, υπό τους ήχους του αγαπημένου του Βάγκνερ.

Ετοίμαζε τη διδακτορική του διατριβή όταν κλήθηκε να υπηρετήσει στον στρατό.

Στον πόλεμο του ΄40 μεταφέρθηκε στο αλβανικό μέτωπο και το 1943 προσχώρησε στο ΕΑΜ.

Αν και καταγόταν από οικογένεια μεγαλοαστών ακολούθησε το δρόμο της αριστεράς.

Ένα χρόνο αργότερα, ο μικρότερος αδερφός του πέθανε στη Βόρειο Ιταλία, όταν πολεμούσε τους Γερμανούς με την Ταξιαρχία Ρίμινι.

Ο Παπακυριακόπουλος, μετά τα Δεκεμβριανά, ακολούθησε τους αντάρτες στα βουνά στης Καρδίτσας.

Παρά τις συμβουλές του πατέρα του, που δεν ήθελε να δει τον γιο να εργάζεται ως “δασκαλάκος”, ο Παπακυριακόπουλος δίδασκε Μαθηματικά σε σχολείο στο χωριό Παλαμάς της Καρδίτσας.

Ο νονός του, που ήταν Υπουργός Εσωτερικών την ίδια εποχή, τον έψαχνε για να τον κάνει Δήμαρχο Χαλανδρίου.

Ο μαθηματικός, όμως, αρνήθηκε και παρέμεινε στην Καρδίτσα μέχρι την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.

Το 1945 επέστρεψε στην Αθήνα και μαζί με τον Κρητικό δίδαξαν στο Πολυτεχνείο.

Γρήγορα όμως παραιτήθηκαν για να αποφύγουν την βέβαιη απόλυσή τους, εξαιτίας των  αριστερών τους φρονημάτων.

Υποτροφία στο Πρίνστον

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος μετά την παραίτησή του έμενε κλεισμένος στο σπίτι του, διαβάζοντας ασταμάτητα.

Το 1948 ο αμερικανός μαθηματικός Ραλφ Φοξ τον προσκάλεσε με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο του Πρίστον.

Νωρίτερα, ο Παπακυριακόπουλος είχε αποστείλει στον Φοξ μία λύση σε ένα δύσκολο  μαθηματικό πρόβλημα.

Αν και η λύση αποδείχτηκε λανθασμένη, ο αμερικανός εντυπωσιάστηκε από τον νεαρό, τον οποίο και θεωρούσε μαθηματική ιδιοφυΐα.

Αποδέχθηκε την πρόσκληση, καθώς στην Ελλάδα δεν είχε μέλλον ως στιγματισμένος κομμουνιστής πλέον.

Μάλιστα, όταν μαθεύτηκε η πρόσκληση για το Πρίνστον, η Ασφάλεια προειδοποίησε τους Αμερικανούς ακαδημαϊκούς να μην τον δεχτούν, καθώς ήταν “επικίνδυνος κομμουνιστής”.

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος έφυγε από την πατρίδα του ως πολιτικός πρόσφυγας, χωρίς ιθαγένεια και δεν ξαναγύρισε, παρά μόνο του 1952 για την κηδεία του πατέρα του.

“Πάπα”, ο “ερημίτης” του Πρίνστον

Το Πανεπιστήμιο του Πρίστον δεν έδωσε σημασία σε αυτά που διέδιδε η Ασφάλεια και υπερασπίστηκε τον ταλαντούχο Έλληνα.

Στην Αμερική, ως μεταπτυχιακός φοιτητής συνέχισε την αγαπημένη του “ρουτίνα”.

Μελετούσε με τις ώρες .

Γνωστός ως “Πάπα”, ο μαθηματικός ζούσε σαν σωστός “ερημίτης”.

Πάντα σεμνός, απομονωμένος, εσωστρεφής και απόλυτα αφοσιωμένος στα Μαθηματικά, είχε ελάχιστους φίλους.

Πέρα από τον καθιερωμένο μεσημεριανό του ύπνο, είχε περιορίσει τις κοινωνικές του επαφές στο ελάχιστο.

Η επιμονή του, όμως, έφερε και αποτελέσματα.

Τη δεκαετία του 1950 κατάφερε να λύσει τρία σπουδαία θεωρήματα που άνοιξαν τον δρόμο για τη Γεωμετρική Τοπολογία και μέχρι σήμερα, η εργασία του “Για τα πέρατα των κομβικών ομάδων”, θεωρείται πρωτοποριακή.

Για 25 ολόκληρα χρόνια έμενε στο ίδιο μικρό δωμάτιο ξενοδοχείου, ενώ τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του ασχολήθηκε, σχεδόν εμμονικά, με την απόδειξη της “Εικασίας του Πουανκαρέ” ένα δυσνόητο και απαιτητικό μαθηματικό θεώρημα.

Μάλιστα είχε δώσει υπόσχεση στον εαυτό να μην παντρευτεί αν δεν έβρισκε την πολυπόθητη λύση, ούτε βέβαια δέχτηκε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο.

Σε επιστολή του στον Δ. Κάππο, έγραφε χαρακτηριστικά: “δεν συμπαθώ και δεν αναλαμβάνω διδακτικά καθήκοντα. Τα καθήκοντα μου είναι έρευνα και μόνο έρευνα. Δεν παντρεύομαι διότι δεν θέλω να χάσω την ανεξαρτησίαν και την πλήρη ελευθερία την οποίαν έχω τώρα”.

Ο Παπακυριακόπουλος δεν απέδειξε την “Εικασία του Πουανκαρέ”, αλλά έθεσε σοβαρά θεμέλια για τη λύση του, που ήρθε πολλά χρόνια αργότερα, μόλις το 2002, από τον Ρώσο Γκριγκόρι Πέρελμαν.

Η αναγνώριση του εκκεντρικού ερευνητή

Αν η διδακτορική του διατριβή “Μία μέθοδος αποδείξεως του αναλλοιώτου των ομολογικών συμπλεγμάτων ενός συμπλόκου”, είχε εντυπωσιάσει τον σημαντικό Ραλφ Φοξ και τον είχε κάνει γνωστό στο Πρίστον, το 1964 ήρθε η καθολική αναγνώριση με το βραβείο Βέμπλεν, την ανώτατη τιμητική διάκριση στον χώρο της Γεωμετρίας.

Στην Ελλάδα παρέμενε άγνωστος.

Μόνο μετά την πτώση της Χούντας πήρε ξανά την ελληνική ιθαγένεια και χρόνια αργότερα η Ακαδημία Αθηνών τον έχρισε μέλος της.

Το 1976 το Πανεπιστήμιο του Πρίστον τον τίμησε σε ειδική τελετή δημοσιεύοντας όλες του τις μαθηματικές μελέτες, λίγο πριν ο μεγάλος μαθηματικός ταξιδέψει στην Ελλάδα.

Δεν πρόλαβε όμως, καθώς στις 26 Ιουνίου του ίδιου χρόνου, πέθανε από καρκίνο στο στομάχι.

Το έργο και η ζωή του μεγάλου μαθηματικού απασχόλησαν τον συγγραφέα και επίσης μαθηματικό, Απόστολο Δοξιάδη, ο οποίος σε άρθρο του ανέφερε για τον άγνωστο Χρίστο Παπακυριακόυπολο:  ” Όταν κάποτε ρώτησα τον πατέρα της θεωρίας των Κατηγοριών Σάμιουελ Άιλενμπεργκ, αν υπάρχει κανένας σύγχρονος έλληνας μαθηματικός στο μέγεθος του Ευκλείδη και του Αρχιμήδη, μου απάντησε χωρίς κανένα δισταγμό: “Φυσικά, ο Πάπα”!

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ο μαθηματικός που βοήθησε τον Αϊνστάιν και τον Βενιζέλο. Απορρίφθηκε από τους Έλληνες καθηγητές πανεπιστημίου …