Νικολά Κουτουλάκης, ο δαιμόνιος αρχαιοπώλης που λεηλάτησε τις Κυκλάδες και μπήκε στα γαλλικά σαλόνια. Νέα εκπομπή

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων και οι λαθρανασκαφές στην Ελλάδα, πέρασαν σε νέα φάση. Πρωταγωνιστές πλέον δεν ήταν οι ξένοι αρχαιοκάπηλοι, αλλά οι Έλληνες.

Ο πιο δραστήριος και με επιρροή στους κύκλους των “συλλεκτών” ήταν ο Κρητικός Νικολά Κουτουλάκης, ο οποίος  διατηρούσε αρχαιοπωλείο στο Παρίσι. Πελάτες του μεταξύ άλλων ήταν μερικοί από τους μεγαλύτερους συλλέκτες του κόσμου, όπως ο βολιβιανός μεγιστάνας Τζορτζ Ορτίζ.

Ο Μανώλης Σεγρεδάκης από τις Αρχάνες Κρήτης κάνει εργασίες στο σπίτι του. Ξαφνικά, ένα τμήμα του οικήματος καταρρέει και από κάτω εμφανίζεται ένας αρχαίος τάφος. Ήταν η εποχή που ο Άγγλος αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς έκανε τις πρώτες ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού και σιγά – σιγά οι Κρητικοί άρχισαν να αντιλαμβάνονται την εμπορική αξία των αρχαίων έργων τέχνης. Ο Σεγρεδάκης το είδε ως μια καλή ευκαιρία και την εκμεταλλεύτηκε. Λίγα χρόνια μετά βρέθηκε στο Παρίσι, όπου άρχισε να διακινεί παράνομες αρχαιότητες.

Γρήγορα καταξιώθηκε στη Γαλλία, δημιούργησε τεράστια περιουσία και κατάφερε να ανοίξει τη δική του γκαλερί με περιζήτητες αρχαιότητες.

Η οικογενειακή επιχείρηση με τις κλεμμένες αρχαιότητες και το δίκτυο αρχαιοκαπηλίας του Κουτουλάκη

Ο Μανώλης Σεγρεδάκης έχει πλέον μεγαλώσει και αντιλαμβάνεται ότι χρειάζεται βοήθεια στην γκαλερί του. Έτσι αποφασίζει να ταξιδέψει στην Κρήτη για να βρει παραγιούς. Εκεί βρήκε τα ανίψια του, παιδιά της αδερφής του και τα πήρε μαζί του στο Παρίσι. Ο ένας από αυτούς είναι ο έφηβος Νίκος, που έμεινε γνωστός αργότερα ως Νικολά Κουτουλάκης. Ο Σεγρεδάκης φροντίζει για τη μόρφωση των παιδιών και έτσι ο Νικολά σπουδάζει και σταδιακά καλλιεργεί τη μόρφωση του. Κανείς όμως δεν ξέχασε την αγαπημένη του Κρήτη. Ο Σεγρεδάκης με τον Κουτουλάκη, βοηθούσαν συχνά τους συγχωριανούς, οι οποίοι τους είχαν δώσει το παρατσούκλι “οι Γάλλοι”.

Πώς ο Κουτουλάκης προμήθευε με αρχαία συλλέκτες και μουσεία

Στο μικρό και ακατοίκητο νησάκι της Κέρου απέναντι από τα Κουφονήσια οι αρχαιοκάπηλοι στήνουν ένα από τα μεγαλύτερα πάρτι λαθρανασκαφών για να εντοπίσουν κυκλαδικά ειδώλια. Ήταν η εποχή που κυριαρχούσε ο μοντερνισμός και τα ειδώλια ήταν η απόλυτη έκφραση του, καθώς ενέπνευσαν γλύπτες, ζωγράφους και άλλους καλλιτέχνες. Η εικόνα που αντίκρισαν οι αρχαιολόγοι πάνω στην Κέρο ήταν απογοητευτική. “Μια τεράστια επιφάνεια καμιά δεκαριά στρεμμάτων ήταν κατασκαμμένη κυριολεκτικά. Είδα και θραύσματα από εδώλια.

Η μαρτυρία του καθηγητή αρχαιολογίας Χρήστου Ντούμα, που έφτασε πρωτός στο σημείο στις αρχές της δεκαετίας του 60 είναι αποκαλυπτική: “Βρήκα διασκορπισμένα σαν πατάτες στο χώμα, πολλά κομμάτια ειδωλίων. Ισως οι αρχαιοκάπηλοι και οι λαθρανασκαφείς πίστευαν ότι αυτά δεν έχουν αξία και δε θα μπορέσουν να πουληθούν”…

Ο Κουτουλάκης είναι ένας άνθρωπος δαιμόνιος, μπον βιβέρ, με γλώσσες, τον ονόμαζαν Γάλλο, περιγράφει στη “Μηχανή του Χρόνου” ο δημοσιογράφος, ερευνητής Νίκος Ζηργάνος

Τα αρχαία έπρεπε να φυγαδευτούν και να διακινηθούν στο εξωτερικό, με σκοπό να πωληθούν σε συλλέκτες ή μουσεία, που πλήρωναν για αυτά όσο όσο. Την ίδια εποχή η επιχείρηση του Σεγρεδάκη είχε περάσει πλέον στα χέρια του Κουτουλάκη. Η καριέρα του στη διακίνηση αρχαιοτήτων θα άρχιζε με κυκλαδικά ειδώλια, που έγιναν γνωστά ως “ο θησαυρός της Κέρου”. Ο δημοσιογράφος και ερευνητής υποθέσεων αρχαιοκαπηλίας, Νικόλας Ζηργάνος, αποκάλυψε στη “Μηχανή του Χρόνου” ότι περισσότερα από 20.000 ειδώλια του κυκλαδικού πολιτισμού βρίσκονται στην παγκόσμια αγορά με ένα πάρα πολύ μικρό μέρος τους έμεινε στην Ελλάδα.

Η γνωριμία του Νικολά Κουτουλάκη με τον συλλέκτη Τζορτζ Ορτίζ

Τα κυκλαδικά ειδώλια δεν ήταν η μοναδική μεγάλη δουλειά που έκανε ο Κουτουλάκης. Σύντομα θα αποκτούσε τον μεγαλύτερο πελάτη του, που δεν ήταν άλλος από τον διάσημο συλλέκτη Τζόρτζ Ορτίζ. Στην κατοχή του είχε τη μεγαλύτερη συλλογή χάλκινων αντικειμένων στον κόσμο, μετά το αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας.

“Ήταν διαβολικός διότι πουλούσε τα καλύτερα των αντικειμένων και τα καλύτερα των πλαστών αντικειμένων”, έτσι περιγράφει ο ΤζορτΖ Ορτίζ τον προμηθευτή του Κουτουλάκη.

Ο βραβευμένος δημοσιογράφος, Νικόλας Ζηργάνος αφηγήθηκε στη “Μηχανή του Χρόνου” τη γνωριμία τους:

Ο συλλέκτης καταγόταν από μία από τις πιο πλούσιες οικογένειες του κόσμου. Σπούδασε στο Κέμπριτζ, όπου γνωρίστηκε με τους κομμουνιστές του πανεπιστημίου, τους οποίους αποφάσισε να ακολουθήσει. Η οικογένεια του τότε τον αποκλήρωσε.

Ταξίδεψε στην Ανατολική Ευρώπη και από τη Γιογκοσλαβία έφτασε στην Ελλάδα. Η ελληνική φιλοξενία και ο πολιτισμός της χώρας τον μάγεψε, ώσπου αποφάσισε να γυρίσει την Ελλάδα και τους αρχαιολογικούς της χώρους. Σε ένα από τα ταξίδια του στην Κρήτη, επισκέφθηκε το αρχαιολογικό μουσείο του Ηρακλείου. Θαμπώθηκε από ένα αντικείμενο σε μια βιτρίνα και το κοιτούσε επίμονα.

Τότε άκουσε μια φωνή πίσω του στα Γαλλικά “Σας αρέσει αυτό που βλέπετε; Έχω όσα κομμάτια θέλετε και μπορώ να σας προμηθεύσω ότι θέλετε”. Αυτός ήταν ο Νικολά Κουτουλάκης. Έτσι άρχισε να του πουλά σημαντικές αρχαιότητες.

Πρωταγωνιστής στα μεγαλύτερα παράνομα δίκτυα εμπορίας αρχαιοτήτων

Με τα χρόνια ο Κουτουλάκης έστησε ένα τεράστιο δίκτυο διακίνησης αρχαιοτήτων από λαθρανασκαφές, τροφοδοτώντας τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Λούβρο και το Γκετί. Συναναστρεφόταν με τον Πικάσο, τον Καζαντζάκη και με διευθυντές μουσείων από όλο τον κόσμο. Συνεργάτες του πλέον ήταν και οι έμποροι αρχαιοτήτων Σάιμς και Μιχαηλίδης, οι οποίοι πρωταγωνίστησαν στο περίφημο σκάνδαλο της Σχοινούσας με τις χιλιάδες κλεμμένες αρχαιότητες.

Ο Κουτουλάκης σύμφωνα με τους ερευνητές, τους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω από την παράνομη διακίνηση μεγάλων έργων τέχνης, όπως το Ευαγγέλιο του Ιούδα. Η διαδικασία της εμπορίας άρχισε να αλλάζει το 1970 με το ψήφισμα της Unesco. Τέθηκαν περιορισμοί, καθώς τα μουσεία υποχρεώθηκαν να αγοράζουν μόνο αρχαιότητες με πιστοποιητικά προέλευσης.

Πολλές φορές ο Κουτουλάκης για να ξεφύγει από τα δίχτυα των αρχών και τους νόμους λειτουργούσε ως διαμεσολαβητής σε μουσεία και συλλέκτες, προσφέροντας το άλλοθι των πιστοποιητικών. Μια άλλη τακτική που χρησιμοποιούσε ήταν να κάνει μεγάλες δωρεές αρχαιοτήτων στα μουσεία. Έτσι σήμερα στο Λούβρο υπάρχει ειδική προθήκη αρχαιοτήτων, η οποία φέρει το όνομα του!

“Μερικοί συνάδελφοί του χρησιμοποιούσαν μια γαλλική έκφραση για να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίον έκανε τις συναλλαγές του: Ni vu, Ni connu – Ούτε είδα, ούτε ξέρω”.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Η απίστευτη υπόθεση αρχαιοκαπηλίας αξίας 3 εκατ. ευρώ, που αποκαλύφθηκε μέσα στο κάστρο των ιπποτών στη Ρόδο. Η καθοριστική συμβολή του ερευνητή Γ. Τσούκαλη