Ο συντηρητής του μωσαϊκού της Δέησης στην Αγία Σοφία, την περίοδο που ο Κεμάλ αποφάσισε να γίνει μουσείο και παγκόσμιος πολιτιστικός θησαυρός

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τον Ιούλιο του 2020 μετά από την απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί και τα μωσαϊκά της από την εποχή που ήταν ο καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης καλύφθηκαν ώστε να μην είναι ορατά. Όμως, πριν από 85 χρόνια, το 1935, μία άλλη κυβέρνηση της Τουρκίας, του Κεμάλ Ατατούρκ, έδωσε διαταγή να αποκαλυφθούν τα μωσαϊκά για όλη την ανθρωπότητα.

Οι εργασίες στην Αγία Σοφία διήρκησαν περίπου 15 χρόνια, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1940, και εκτελέστηκαν από μία διεθνή ομάδα αρχιτεκτόνων, συντηρητών και καλλιτεχνών υπό την εποπτεία του Αμερικανού βυζαντινολόγου Thomas Whittemore. Ανάμεσα στα μωσαϊκά που αποκαλύφθηκαν το 1936 ήταν και αυτό της Δέησης με τον Χριστό, την Παναγία και τον Ιωάννη Πρόδρομο.

Θεωρείται το ωραιότερο μωσαϊκό στην Αγιά Σοφία και ένα από τα κορυφαία έργα τέχνης του Βυζαντίου. Χρονολογείται στις αρχές του 14^ου αιώνα, στην πρώιμη περίοδο της Δυναστείας των Παλαιολόγων, και είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της λεγόμενης «Παλαιολόγειας Αναγέννησης» όταν σε πολλά βυζαντινά έργα τέχνης έχουμε στοιχεία ρεαλισμού. Το μωσαϊκό της Δέησης έχει ομοιότητες με Αναγεννησιακούς πίνακες στην Ιταλία που χρονολογούνται πάνω από ένα αιώνα αργότερα.

Υπεύθυνος για την αποκάλυψη και αποκατάστασή του ήταν ο Ρώσος αρχαιολόγος και πρόσφυγας στην Κωνσταντινούπολη εξαιτίας της Ρωσικής Επανάστασης του 1917, Nicholas Kluge (ή Nicolai Karlovich Kluge). Στις εργασίες του στην Αγία Σοφία τον Kluge  βοηθούσε ο νεαρός Τούρκος φοιτητής αρχιτεκτονικής, Aldi Bey. Όταν ολοκλήρωσε τις εργασίες στο μωσαϊκό της Δέησης με τον Χριστό, την Παναγία και τον Ιωάννη Πρόδρομο, ο Kluge προχώρησε στην αποκάλυψη και συντήρηση και άλλων μωσαϊκών του Ναού. Μία δεκαετία αργότερα ο Kluge κόντευε τα 80 και ήταν σοβαρά άρρωστος.

Παρά ταύτα συνέχιζε την επίπονη δουλειά του στην Αγία Σοφία ανεβοκατεβαίνοντας με δυσκολία τις σκαλωσιές στο εσωτερικό της. Οι συνάδελφοι του Kluge παρατηρούσαν ότι μέρα με τη μέρα η υγεία του επιδεινωνόταν και τον παρακαλούσαν να προσέχει τον εαυτό του και να κάνει συχνά διαλείμματα. Εκείνος δεν τους άκουγε και άφησε την τελευταία του πνοή το 1947 δουλεύοντας πάνω σε μία από τις σκαλωσιές μέσα στο Ναό της Αγίας Σοφίας. Όμως ο Kluge είχε προλάβει να αποκαλύψει και συντηρήσει πολλά από τα εξαίρετα μωσαϊκά της Αγίας Σοφίας με προεξέχον εκείνο της Δέησης με τον Χριστό, την Παναγία και τον Ιωάννη Πρόδρομο.

Τρία χρόνια αργότερα, το 1950, τον Kluge ακολούθησε στο θάνατο και ο Thomas Whittemore. Έπαθε ανακοπή καρδιάς έξω από το γραφείο του τότε Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Dean Acheson, ενώ ήταν να τον συναντήσει για να τον ενημερώσει για τις εργασίες στην Αγία Σοφία. Η απόκρυψη των μωσαϊκών της Αγίας Σοφίας από τον Ερντογάν αποτελεί ύβρι για όλους τους ανθρώπους -ασχέτως θρησκευτικών πεποιθήσεων- αλλά κυρίως για τους επιστήμονες και τεχνίτες που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην αποκάλυψή τους κατά τις δεκαετίες του 1930 και 1940, με βασικούς τον Αμερικανό Thomas Whittmore και τον Ρώσο Nicholas Kluge.

Στοιχεία αντλήθηκαν από το άρθρο του Bob Atchison, «How the Deesis Mosaic in Hagia Sophia was saved»

αρχική εικόνα: pallasweb

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η δημοσιογράφος της Τουρκίας που αποκαλύπτει το καθεστώς Ερντογάν και τις μεθόδους του. Εκβιασμοί, φυλακίσεις, λογοκρισία και προκλήσεις. Το βιβλίο καταγγελία για το «Πώς χάνεται μία πατρίδα»