Νέαρχος, ο Κρητικός ναύαρχος και φίλος του Μ. Αλεξάνδρου. Τα επικά ταξίδια στην Ασία και η σύνδεση με την Αμφίπολη

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Νέαρχος (περίπου 360 – 300 π.Χ.) ήταν ο ναύαρχος του Μεγάλου Αλέξανδρου στη διάρκεια της εκστρατείας του.

Είναι γνωστός κυρίως για τη ναυτική του αποστολή που εκτέλεσε για τον Αλέξανδρο από τον Ινδό ποταμό και τον Περσικό Κόλπο μέχρι και τις εκβολές του ποταμού Τίγρη μετά την ινδική εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 326–324 π.Χ.

Κάποιοι θεωρούν ότι ίσως το επιβλητικό ταφικό μνημείο της Αμφίπολης στο λόφο Καστά να ανήκει σε αυτόν.

Ο Κρητικός φίλος του Αλέξανδρου

Ο Νέαρχος γεννήθηκε στη Λατώ της Κρήτης και ήταν γιος του Ανδρότιμου. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αμφίπολη όταν βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Φίλιππος Β’ . Αυτό θα πρέπει να συνέβη μετά την κατάληψη της πόλης από τους Μακεδόνες το 357 π.Χ.

Αν και ο Νέαρχος ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον Αλέξανδρο φαίνεται ότι διδάχθηκε μαζί του, καθώς και άλλα παιδιά ευγενών, από τον Αριστοτέλη. Σύντομα έγινε σύμβουλος του νεαρού πρίγκιπα. Όμως κάποια στιγμή ο Φίλιππος εξόρισε τον Νέαρχο μαζί με άλλους φίλους του γιου του.

Όταν ο Αλέξανδρος έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας το 336 π. Χ., ανακάλεσε τον Νέαρχο από την εξορία. Ο Αλέξανδρος του είχε μεγάλη εκτίμηση και το 334/3 π.Χ. τον διόρισε σατράπη της Λυκίας και της Παμφυλίας. Ήταν ένας από τους πρώτους διορισμούς σε θέσεις ισχύος που έκανε ο στρατηλάτης στις περιοχές που είχε μόλις κατακτήσει από τους Πέρσες.

Από τη θέση αυτή ο Νέαρχος κατάφερε να αποκλείσει τους στόλους που είχαν οι Πέρσες στην Ανατολική Μεσόγειο και απειλούσαν το Αιγαίο και τα μετόπισθεν του Αλέξανδρου. Αυτό τον βοήθησε σημαντικά να κατακτήσει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο.

Βακτρία και Ινδία

Το 328 π.Χ. ο Αλέξανδρος ζήτησε από τον Νέαρχο να σπεύσει στη Βακτρία (σημερινό βόρειο Αφγανιστάν) με ενισχύσεις για το στράτευμά του. Στη συνέχεια του ανέθεσε να κάνει μία αναγνωριστική αποστολή στο σημερινό Πακιστάν για να μάθει πως οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν τους ελέφαντες ως πολεμικά όπλα.

Το 326 π.Χ. ο Νέαρχος έγινε ναύαρχος του στόλου που είχε κατασκευάσει ο Αλέξανδρος στον Υδάσπη προκειμένου να πλεύσει μέχρι και τον Περσικό Κόλπο. Από εκεί  ο στόλος θα έφθανε στην ακτή της Μεσοποταμίας.

Σύμφωνα με τον Στράβωνα, ο στόλος κατασκευάστηκε κοντά στην ινδική πόλη της Ταξίλας και η οροσειρά των Ιμαλαΐων παρείχε άφθονες προμήθειες σε ξυλεία ελάτης, πεύκου και κέδρου.

Υπό τις διαταγές του Νέαρχου, και του υπαρχηγού του Ονησίκριτου που ήταν ο αρχιπλοηγός, ο ελληνικός στόλος έπλευσε τον Υδάσπη. Παράλληλα, στις δύο όχθες του προέλαυνε το χερσαίο τμήμα του στρατεύματος -συμπεριλαμβανομένου του ιππικού, των ελεφάντων και της εφοδιοπομπής του- υπό τις διαταγές του Αλεξάνδρου και του Ηφαιστίωνα.

Πλοήγηση του Ινδού

Το ταξίδι στο ποταμό Ινδό διήρκεσε από το 326 έως το 325 π.Χ. και είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη πολλών ινδικών πόλεων. Όταν ο Αλέξανδρος έφθασε στη συμβολή των ποταμών Ακεσίνης και Ινδού ίδρυσε άλλη μία πόλη με το όνομά του, την Αλεξάνδρεια «επί του Ινδού».

Εκεί μερικά από τα πλοία υπέστησαν ζημιές και ο Νέαρχος παρέμεινε πίσω για να επιβλέπει τις επισκευές, πριν συνεχίσει την πλεύση στον ποταμό. Στην Πατάλα (σημερινό Μπαχμαναμπάντ του Πακιστάν) ο Αλέξανδρος ανέθεσε στον Νέαρχο να μεταφέρει 20.000 άνδρες για μια ναυτική αποστολή στον Περσικό Κόλπο ενώ ο ίδιος θα συνέχιζε την πορεία προς τη Βαβυλώνα με τις χερσαίες δυνάμεις του μέσω της ερήμου Γεδρωσίας.

Ο Νέαρχος κατέγραψε αναλυτικά το ταξίδι από τον Ινδό στον Περσικό Κόλπο, όπως και το ταξίδι του στον Υδάσπη, αλλά και μια περιγραφή της Ινδίας. Το κείμενό του δεν έχει διασωθεί, αλλά το περιεχόμενό του είναι γνωστό από πληροφορίες που καταγράφει ο Στράβων, ο Αρριανός και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς.

Το έργο του Νεάρχου πιθανότατα αποτελούνταν από δύο τμήματα: το πρώτο έδινε λεπτομέρειες της Ινδίας, τους λαούς και πολιτισμούς της, αλλά και την πανίδα και χλωρίδα. Το δεύτερο περιέγραφε το ταξίδι του με προορισμό τη Βαβυλώνα.

Σύμφωνα με τον Αρριανό, ο Νέαρχος περιέγραφε ινδικά προϊόντα όπως το ρύζι, το ζαχαροκάλαμο και τα βαμβακερά υφάσματα, που ήταν ακόμη άγνωστα στους Έλληνες της εποχής του.

Στον Περσικό Κόλπο

Ο Νέαρχος ξεκίνησε το ταξίδι του στο Περσικό Κόλπο από την Πατάλα, ύστερα από πολυήμερη καθυστέρηση εξαιτίας των μουσώνων και δυνατών ανέμων. Μετά από ταξίδι 24 ημερών, έφθασε στο λιμάνι της Μοροντόμπαρα (σημερινό Καράτσι).

Από εκεί συνέχισε στον ποταμό Χινγκόλ (σημερινό Μάκραν του Μπαλουχιστάν) και τη χώρα των Ιχθυοφάγων που κατοικούσαν στην άγονη παράκτια περιοχή του Μάκραν, ανάμεσα στην Αραβική Θάλασσα και την έρημο Γεδρωσία. Στο επόμενο στάδιο της αποστολής του, ο στόλος του Νέαρχου κατέπλευσε στο λιμάνι Μπαγισάρα (σημερινό λιμάνι Ορμάρα). στην Κόλτα, την Καλάμα (Καλάτ), την Καρνίνε (νήσος Αστόλα), τη Σίσα και τη Μοσάρνα.

Ο Νέαρχος συνέχισε προς τον Περσικό Κόλπο φθάνοντας στα στενά του Ορμούζ όπου είδε τη χερσόνησο του Ομάν της αραβικής χερσονήσου. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα στοιχεία που ο Νέαρχος κατέγραψε από το ταξίδι του στον Περσικό Κόλπο είναι η πρώτη αναφορά Έλληνα σε φάλαινες.

Μπαχρέιν

Μετά από πολλές περιπέτειες, ο στόλος του κατέπλευσε στην Καρμανία στο νότιο Ιράν, όπου ο Νέαρχος συνάντησε τον Αλέξανδρο που είχε μόλις διασχίσει με το στράτευμα την έρημο Γεδρωσία.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού στο Περσικό Κόλπο ο Νέαρχος επισκέφτηκε πολλά λιμάνια ανάμεσά τους και το σημερινό Μπαχρέιν. Είναι ο πρώτος Έλληνας που γνωρίζουμε ότι επισκέφθηκε το νησί αυτό το οποίο οι Έλληνες ονόμασαν αργότερα Τύλος. Εκεί ο Νέαρχος ανακάλυψε ότι οι κάτοικοι αλίευαν μαργαριτάρια.

Η επίσκεψή του θεωρείται σημαντική στην ιστορία της χώρας αφού σηματοδοτεί την αρχή της ένταξης του Μπαχρέιν στον ελληνικό κόσμο.

Τιμάται από τον Αλέξανδρο

Τελικά το 324 π. Χ. ο στόλος του Νεάρχου έφτασε στις εκβολές του Τίγρη ποταμού και στη συνέχεια έπλευσε τον Ευφράτη φθάνοντας μέχρι και τη Βαβυλώνα.

Ο Αλέξανδρος τίμησε τον Νέαρχο για τα κατορθώματά του δίδοντάς του δώρο ένα χρυσό διάδημα. Επίσης τον πάντρεψε με την κόρη της Βαρσίνης, μιας Περσίδας ερωμένης του με την οποία είχε αποκτήσει ένα νόθο γιο, τον Ηρακλή.

Ο στρατηλάτης του είχε απεριόριστη εμπιστοσύνη αφού είχε εκτελέσει με επιτυχία όλες τις δύσκολες αποστολές που του είχε αναθέσει. Ο Νέαρχος, ως επικεφαλής του στόλου, θα έπαιζε τον κυριότερο ρόλο στην επόμενη εκστρατεία που σχεδίαζε ο Αλέξανδρος που ήταν η κατάκτηση της αραβικής χερσονήσου. Όμως ο θάνατός του 323 π. Χ. στη Βαβυλώνα ματαίωσε την επιχείρηση αυτή.

Ο Νέαρχος υποστήριξε για διάδοχο του Αλέξανδρου το νόθο γιο του, Ηρακλή, που ήταν αδελφός της γυναίκας του. Όταν απέτυχε αυτή η προσπάθεια, αποσύρθηκε από την ενεργή πολιτική δράση. Ο Νέαρχος δεν είχε τη φιλοδοξία όπως άλλοι στρατηγοί του Αλέξανδρου να πάρει εξουσία σε κάποιο κομμάτι της αυτοκρατορίας του.

Τελευταία φορά αναφέρεται το 313/312 π. Χ. ως σύμβουλος του Δημητρίου (του μετέπειτα «Πολιορκητή»), γιου του Αντίγονου του Μονόφθαλμου

Στην Αμφίπολη;

Φαίνεται ότι στα τελευταία του χρόνια ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του στα οποία συμπεριλαμβάνονταν το ταξίδι του στην Ινδία και τον Περσικό Κόλπο. Είναι πιθανόν να επέστρεψε στην Αμφίπολη, που τη θεωρούσε πατρίδα του. Σε αυτή την περίπτωση, θα ήταν ο πλουσιότερος και πιο επιφανής πολίτης της.

Έτσι μία θεωρία συνδέει το επιβλητικό ταφικό μνημείο αυτής της πόλης με το Νέαρχο. Αν και δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο γι’ αυτό είναι μία λογική θεωρία.

Το όνομα του Νέαρχου έχει δοθεί από το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό σε τρία πλοία του. Το 1980 σ΄ ένα αντιτορπιλικό κλάσης Fletcher και το 1992 σ’ ένα δεύτερο αντιτορπιλικό κλάσης C.F Adams. Στις 27 Σεπτεμβρίου 2022 το Ελληνικό Ναυτικό ανακοίνωσε ότι η δεύτερη φρεγάτα του κλάσης FDI θα ονομαστεί “Νέαρχος”.