Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η αμφισβητούμενη περιοχή που διεκδικούν Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. Το χρονικό της αιώνιας διένεξης

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Ορεινό Καραμπάχ) είναι περιοχή στον Νότιο Καύκασο (ή Υπερκαυκασία) και καλύπτει τη νοτιοανατολική σειρά του Μικρότερου Καυκάσου. Το μεγαλύτερο μέρος της ελέγχεται από τη Δημοκρατία του Αρτσάκ (Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ), αλλά θεωρείται από τον ΟΗΕ μέρος του Αζερμπαϊτζάν. 

Μετά την πτώση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, η περιοχή διεκδικήθηκε τόσο από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, όσο και από την Πρώτη Δημοκρατία της Αρμενίας, όταν οι δύο χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, το 1918.

Το χρονικό του Καραμπάχ. Η Σοβιετική περίοδος

Το 1813, με το τέλος του Ρωσο-Περσικού πολέμου, η Περσία παραχώρησε το Καραμπάχ στη Ρωσική Αυτοκρατορία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Γκιουλιστάν. Εκατό χρόνια αργότερα, το ξέσπασμα της Ρώσικης Επανάστασης το 1917 σήμανε την ένωση των κρατών της Υπερκαυκασίας (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν) σε μία ενιαία οντότητα. Η Ομοσπονδία της Υπερκαυκασίας διαλύθηκε μετά από μόλις τρεις μήνες ύπαρξης και ξεκίνησαν οι πρώτες διαμάχες για τα πιθανά όρια των τριών επικρατειών.

Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Καραμπάχ.

Το Φεβρουάριο του 1920, το Εθνικό Συμβούλιο του Καραμπάχ συμφώνησε να ανήκει στη δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι Αρμένιοι έκαναν συνεχή ανταρτοπόλεμο στο Καραμπάχ, μη αποδεχόμενοι τη συμφωνία. Η συμφωνία σύντομα ακυρώθηκε από την 9η συνέλευση του Καραμπάχ, η οποία κήρυξε την Ένωση με την Αρμενία.

Η παρέμβαση του Στάλιν

Tον Απρίλιο του 1920, κι ενώ ο αζέρικος στρατός βρισκόταν στο Καραμπάχ πολεμώντας τις τοπικές αρμενικές δυνάμεις, το Αζερμπαϊτζάν καταλήφθηκε από τους Μπολσεβίκους. Στις 10 Αυγούστου 1920, η Αρμενία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με τους Μπολσεβίκους, συμφωνώντας για μια προσωρινή κατοχή αυτών των περιοχών.

Υποστηρίζεται ότι ο Ιωσήφ Στάλιν, από τη θέση του Λαϊκού Κομισάριου για τις Εθνότητες, διέταξε τη μεταφορά του Καραμπάχ και άλλων περιοχών από την ανεξάρτητη Αρμενία στο Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν, προκειμένου να δημιουργήσει ενιαίο μέτωπο με την Τουρκία ενάντια στις δυνάμεις της Δύσης. Έτσι, στις 7 Ιουλίου 1923 δημιουργήθηκε η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, με το 94% του πληθυσμού της να είναι Αρμένιοι.

Μετά τον θάνατο του Στάλιν, η αρμένικη δυσαρέσκεια άρχισε να ξαναεκφράζεται. Το 1963, περίπου 2.500 Αρμένιοι του Καραμπάχ υπέγραψαν αίτηση ζητώντας η περιοχή να τεθεί κάτω υπό τον έλεγχο της Αρμενίας ή της Ρωσίας. Την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκαν βίαιες συγκρούσεις στο Στεπανακέρτ (πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ), καταλήγοντας στον θάνατο 18 Αρμενίων.

Το 1965 και το 1977 πραγματοποιήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις στην αρμένικη πρωτεύουσα Γερεβάν, με αίτημα την ένωση του Καραμπάχ με τη χώρα.

Ο πόλεμος προ των πυλών

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εμφανίστηκε εκ νέου. Τον Φεβρουάριο του 1988, οι ηγέτες της σοβιετικής περιφέρειας του Καραμπάχ έστειλαν αίτημα για ένωση με την Αρμενία με δεκάδες χιλιάδες υπογραφές προς τη Μόσχα. Κατηγορούσαν επίσης την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την αζερικοποίηση του Καραμπάχ, καθώς η περιοχή δεν διέθετε αρμένικα σχολικά εγχειρίδια ούτε και τηλεοπτική μετάδοση στη γλώσσα τους.

Στις 23 Μαρτίου 1988, η Σοβιετική Ένωση αρνήθηκε τις απαιτήσεις των Αρμενίων. Στρατιωτικές δυνάμεις στάλθηκαν στο Γερεβάν προκειμένου να αποτρέψουν διαμαρτυρίες ενάντια στην απόφαση. Οι προσπάθειες του Γκορμπατσόφ να σταθεροποιήσει την περιοχή στάθηκαν μάταιες καθώς και οι δύο πλευρές παρέμεναν εξίσου αδιάλλακτες.

Το πογκρόμ κατά των Αρμενίων του Σουμγκάιτ

Στις 27 Φεβρουαρίου 1988 οι Αζέροι πρόσφυγες από την αρμένικη πόλη του Γκαπάν κατηγόρησαν τους Αρμένιους για φόνους και αγριότητες. Σύμφωνα με τα σοβιετικά μέσα, αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν αναπόδεικτοι και πολλοί από τους μάρτυρες φημολογείτο ότι ήταν προβοκάτορες.

Μέσα σε λίγες ώρες, ξέσπασε ένα από τα αγριότερα πογκρόμ ενάντια στους Αρμένιους κατοίκους στο Σουμγκάιτ, σε μία πόλη κοντά στην αζέρικη πρωτεύουσα, που διήρκεσε 3 μέρες. Σκοτώθηκαν 32 άνθρωποι (26 Αρμένιοι και 6 Αζέροι), σύμφωνα με τα επίσημα σοβιετικά στατιστικά, αν και αρκετοί Αρμένιοι πιστεύουν ότι ο αληθινός αριθμός δεν μεταδόθηκε.

Σχεδόν όλος ο αρμένικος πληθυσμός της πόλης εγκατέλειψε την πόλη μετά το πογκρόμ. Αρμένιοι ξυλοκοπήθηκαν, γυναίκες βιάστηκαν, πολίτες ακρωτηριάστηκαν και δολοφονήθηκαν μέσα στα διαμερίσματά τους και στους δρόμους της πόλης κατά τη διάρκεια των τριών ημερών της βίας.

Η βαρβαρότητα των επιθέσεων έφερε μνήμες αρμένικης γενοκτονίας. Την 1η Μαρτίου 1988, σοβιετικές δυνάμεις εισήλθαν στην πόλη καταστέλλοντας τις επιθέσεις.

Στους μήνες που ακολούθησαν το πογκρόμ του Σουμγκάιτ, έγινε αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα σε Αρμένιους που ζούσαν στο Αζερμπαϊτζάν και Αζέρων που ζούσαν στην Αρμενία, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Μέχρι το τέλος του 1988, δεκάδες χωριά στην Αρμενία είχαν ερημωθεί, καθώς παραπάνω από 200.000 Αζέροι και μουσουλμάνοι Κούρδοι που ζούσαν στην Αρμενία έφυγαν.

Μαύρος Γενάρης

Η κατάσταση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είχε βγει τόσο εκτός ελέγχου ώστε τον Ιανουάριο του 1989 η κεντρική κυβέρνηση στη Μόσχα πήρε προσωρινά τον έλεγχο της περιοχής.

Διαβάστε ακόμα: Όταν ο Ευφράτης έγινε κόκκινος απ’ το αίμα των Αρμενίων. Η γενοκτονία που δεν αναγνώρισαν ποτέ οι Τούρκοι και η δίκη – παρωδία των «υπευθύνων» που εξόργισε τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούσβελτ

Τον Ιανουάριο του 1990, ένα άλλο πογκρόμ κατευθυνόμενο εναντίον των Αρμενίων στο Μπακού οδήγησε τον Γκορμπατσόφ να κηρύξει την χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και να στείλει στρατεύματα για να αποκαταστήσουν την τάξη. Τα σοβιετικά στρατεύματα έλαβαν εντολές να καταλάβουν το Μπακού τα μεσάνυχτα της 20ης Ιανουαρίου 1990.

Με την είσοδο των στρατευμάτων διατάχθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας ενώ πραγματοποιήθηκαν αρκετές οδομαχίες μεταξύ στρατιωτών και οπαδών του Λαϊκού Μετώπου Αζερμπαϊτζάν, οδηγώντας στον θάνατο 120 Αζέρων και οκτώ στρατιωτών.

Μία αιώνια διένεξη

Ενώ οι επιθέσεις συνεχίζονταν αδιάκοπα και από τις δύο πλευρές, στις 26 Μαρτίου 1991 αρκετά αυτοκίνητα με Αρμένιους παραστρατιωτικούς έφτασαν σε ένα χωριό στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν. Περίπου είκοσι σπίτια κάηκαν και πάνω από δέκα Αζέροι χωρικοί σκοτώθηκαν.

Οι σωροί των μελών μιας οικογένειας, μεταξύ των οποίων και των νεογέννητων, βρέθηκαν στα καρβουνιασμένα ερείπια των καμένων σπιτιών, σύμφωνα με το περιοδικό New Yorker. Μέχρι να φτάσουν οι σοβιετικές δυνάμεις στο χωριό, οι επιτιθέμενοι είχαν ήδη φύγει.

Οι ειρηνευτικές διαδικασίες έπεσαν στο κενό

Μεγάλες μάχες ξέσπασαν και στα τέλη του χειμώνα του 1992. Η διεθνής διαμεσολάβηση από διάφορες ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), δεν επέφερε ένα τελικό ψήφισμα με το οποίο θα μπορούσαν να συνεργαστούν και οι δύο πλευρές. Την άνοιξη του 1993, αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν περιοχές, απειλώντας τη συμμετοχή άλλων χωρών στην περιοχή.

Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1994, οι Αρμένιοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του εδάφους, εκτός από τις γύρω περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως τον διάδρομο Λάτσιν, ένα ορεινό πέρασμα που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την ηπειρωτική Αρμενία.

Η κατάπαυση της Ρωσίας υπογράφηκε τον Μάιο του 1994, αλλά οι τακτικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ δεν κατάφεραν να οδηγήσουν σε ειρηνευτική συνθήκη. Η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ βρέθηκε σε κατάσταση νομικής έλλειψης, ενώ η δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παραμένει de facto ανεξάρτητη, αλλά διεθνώς μη αναγνωρισμένη.

Στις αρχές του 2008, οι εντάσεις μεταξύ της Αρμενίας, της Δημοκρατίας του Καραμπάχ και του Αζερμπαϊτζάν μεγάλωσαν. Στο διπλωματικό πεδίο, ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ, επανέλαβε τις δηλώσεις ότι “το Αζερμπαϊτζάν θα καταφύγει στην δράση, εάν χρειαστεί, για να επανακτήσει τα εδάφη“. Ταυτόχρονα, τα περιστατικά ανταλλαγής πυροβολισμών κατά μήκος της γραμμής επαφής αυξήθηκαν.

Η πιο γνωστή παραβίαση της κατάπαυσης πυρός συνέβη στις 5 Μαρτίου του 2008, όταν δεκαέξι στρατιώτες σκοτώθηκαν. Και οι δύο πλευρές εκτόξευσαν αλληλοκατηγορίες για το ποιος ξεκίνησε τη μάχη. Μάλιστα, η χρήση πυροβολικού στις πρόσφατες αψιμαχίες υποδηλώνει μια σημαντική παρέκκλιση από προηγούμενες συγκρούσεις, οι οποίες συνήθως περιελάμβαναν μόνο ελεύθερους σκοπευτές ή πολυβόλα.

Θανατηφόρες αψιμαχίες έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2010. Και η ιστορία συνεχίζεται..

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: To μαρτυρικό τέλος για χιλιάδες Αρμένισσες που τις παλούκωσαν και τις σταύρωσαν οι Τούρκοι. Η απόδραση της 14χρονης που κατήγγειλε τους βιασμούς και τα σκλαβοπάζαρα