H βασίλισσα Ελισάβετ, οι αγχόνες και τα Φυλακισμένα Μνήματα. Τι συνέβη όταν επισκέφθηκε την Λευκωσία

Τον Απρίλιο του 1955, ξέσπασε ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ, με στόχο την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού και την ένωση με την Ελλάδα.

Στα επόμενα τέσσερα χρόνια, δεκάδες Κύπριοι έπεσαν μαχόμενοι, ενώ άλλοι υπέστησαν βασανιστήρια στα βρετανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης.

Παράλληλα, αναδείχθηκαν μορφές που μαρτύρησαν για την πατρίδα τους στην αγχόνη. Ο τελευταίος και ο νεότερος εξ αυτών ήταν ο 19χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης ή ο “ποιητής του αγώνα”, όπως έμεινε στην ιστορία.

Ο αγώνας του Παλληκαρίδη

Ο Βαγορής, όπως τον φώναζαν οι φίλοι του στο χωριό Τσάδα της Πάφου, ξεχώρισε από μαθητής για την πατριωτική του δράση. Εντάχθηκε στο αντάρτικο της ΕΟΚΑ προτού ενηλικιωθεί και εξαρχής “μπήκε στο μάτι” των Άγγλων.

Το φθινόπωρο του 1955, πρωτοστάτησε στις μαθητικές διαδηλώσεις και επανειλημμένα συγκρούστηκε με αστυνομικούς και στρατιώτες.

Στα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου 1955, είχε επεισόδιο με δύο Βρετανούς στρατιώτες, στην προσπάθειά του να απελευθερώσει ένα συμμαθητή του.

Παραπέμφθηκε σε δίκη για τις 6 Δεκεμβρίου, ωστόσο την παραμονή αυτής πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει την Πάφο και να γίνει αντάρτης στα βουνά.

Ένα χρόνο μετά, στις 18 Δεκεμβρίου 1956, ο Παλληκαρίδης συνελήφθη, με την κατηγορία ότι μετέφερε ένα οπλοπολυβόλο Μπρεν και τρεις γεμιστήρες από την Λυσό στη Λευκωσία.

Μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο έξω από τη γενέτειρά του, όπου υπέστη σκληρά βασανιστήρια. Ο ίδιος είχε αποκαλύψει στο γαμπρό του:

“Τη νύχτα με δένουν χειροπόδαρα σε ένα σιδερένιο κρεβάτι. Χορεύουν επάνω μου μέχρις ότου λιποθυμήσω. Και τότες μου βουτάνε το κεφάλι σε έναν κουβά γεμάτο κρύο νερό. 

Το κρατούν εκεί βουτηγμένο, χωρίς να παίρνω αναπνοή, ώσπου να χάσω και πάλι τις αισθήσεις μου. Έντεκα μέρες τώρα, με χτυπούν αλύπητα. Μόλις κλείσω για λίγο τα μάτια, με ξυπνούν και με σηκώνουν με άγριες φωνές“.

Το θρίλερ της εκτέλεσης

Στη δίκη του, που ξεκίνησε στις 25 Φεβρουαρίου 1957, ο Παλληκαρίδης δεν άφησε κανένα περιθώριο υπεράσπισής του. Παρά τις εκκλήσεις των δικηγόρων του, παραδέχθηκε ότι ήταν μέλος της ΕΟΚΑ και ότι αγωνιζόταν για την ελευθερία της πατρίδας του.

“Ξέρω ότι θα με κρεμάσετε. Ότι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο“, ανέφερε με παρρησία στους δικαστές και εκείνοι του επέβαλαν στην εσχάτη των ποινών.

Η καταδίκη εις θάνατον ενός νεαρού αγοριού προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων.

Ο Έλληνας βασιλιάς Παύλος, η Βουλή των Ελλήνων, όλες οι Κυπριακές αδελφότητες ανά τον κόσμο, Αμερικανοί και Βρετανοί βουλευτές απαίτησαν να του δοθεί χάρη. Ωστόσο, όλα τα αιτήματα προσέκρουσαν στην αδιαλλαξία του Άγγλου κυβερνήτη της Κύπρου, Τζον Χάρντινγκ.

“Κατέβαλα απεγνωσμένας προσπάθειας δια να αποτρέψω την εκτέλεσιν. Προσεφέρθην να αναλάβω την εδώ μεταφοράν του νεαρού Κυπρίου και την εγγραφήν του εις αμερικανικόν κολλέγιον, αλλά αι προσπάθειαί μου απεκρούσθησαν από τους Βρετανούς“, ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ρεπουμπλικανός βουλευτής από την Πενσυλβάνια, Τζέιμς Φάλτον.

Σύμφωνα με πληροφορίες, οι δικηγόροι του Παλληκαρίδη έστειλαν τηλεγράφημα στην Ελισάβετ, με την ελπίδα ότι θα απένειμε την πολυπόθητη χάρη. Όμως, η βασίλισσα δεν απάντησε ποτέ στο τηλεγράφημα. Είναι ασαφές πάντως πού και πότε υπεβλήθη γραπτό αίτημα χάριτος.

Στις 14 Μαρτίου 1957, το θρίλερ της εκτέλεσης του Ευαγόρα Παλληκαρίδη είχε δραματικό τέλος. Εννέα δευτερόλεπτα χρειάστηκαν μέχρι να ξεψυχήσει στην αγχόνη ο ηρωικός 19χρονος. Στο τελευταίο γράμμα του έγραψε:

“Θ’ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να’ ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει.

Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί“.

Στο πρωτοσέλιδό της, η εφημερίδα “Τα Νέα” έγραψε ότι η “Αυτού Μεγαλειότης Βασίλισσα του αγγλικού αποικιακού φασισμού ηγνόησεν με ωμήν αδιαφορίαν όλας τας εκκλήσεις” για την απονομή χάριτος στον Παλληκαρίδη.

Το κατέβασμα της σημαίας μία ημέρα πριν τη στέψη και οι διιστάμενες απόψεις για τη χάρη

Για πολλούς Κύπριους, η εκτέλεση του Παλληκαρίδη δεν οφειλόταν μόνο στον γενικότερο αντιαποικιοκρατικό του αγώνα, αλλά, ειδικότερα, σε μια ενέργειά του που συνδεόταν άμεσα με το πρόσωπο της βασίλισσας Ελισάβετ.

Την 1η Ιουνίου 1953, ολόκληρη η Κύπρος σημαιοστολίστηκε, με αφορμή την στέψη της Ελισάβετ την επόμενη ημέρα, στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ.

Ωστόσο, ο 15χρονος Παλληκαρίδης δεν άντεχε να βλέπει τη βρετανική σημαία να κυματίζει στο Ιακώβιο Γυμναστήριο της Πάφου. Δίχως να φοβηθεί, ανέβηκε στον ιστό της σημαίας και την κατέβασε.

Στην Κύπρο, είναι ευρέως διαδεδομένη η πεποίθηση ότι η Ελισάβετ είχε την νομική ισχύ και δυνατότητα να απονείμει χάρη στον 19χρονο Παλληκαρίδη. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, η βασίλισσα δεν θα μπορούσε, ακόμη κι αν ήθελε, να απονείμει χάρη στον Παλληκαρίδη.

Θα μπορούσε να το πράξει μόνο μετά από εισήγηση της βρετανικής κυβέρνησης, ώστε να μετατραπεί η θανατική ποινή σε φυλάκιση, με βάση πάντα την ίδια άποψη.

Σε κάθε περίπτωση, η βασίλισσα δεν απένειμε τη χάρη σε κανέναν νεαρό αγωνιστή και η εκτέλεση του Παλληκαρίδη αποτέλεσε μία από τις πολλές “μαύρες σελίδες” στην ιστορία του Κυπριακού Ελληνισμού.

Το μίσος των Κύπριων για την Ελισάβετ και τον Φίλιππο

Μέχρι σήμερα, οι Κύπριοι μόνο θετικά δεν αντιδρούν στο άκουσμα του ονόματος της βασίλισσας Ελισάβετ, υποστηρίζοντας ότι δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει τον απαγχονισμό των εννέα νέων αγωνιστών της ΕΟΚΑ.

Η αντιπάθεια των Κυπρίων για την μακροβιότερη μονάρχη της ιστορίας εκδηλώθηκε και σε άλλη χρονική περίοδο. Στις 13 Οκτωβρίου 1993, η Ελισάβετ βρέθηκε στην Κύπρο για την 29η Σύνοδο Κορυφής της Κοινοπολιτείας.

Οι επίσημες αρχές της απέδωσαν τυπικές τιμές. Όμως, για το λαό ήταν η ανεπιθύμητη, η “Αλισαβού”, η επικεφαλής της εγκληματικής αποικιοκρατίας. Κατά την παραμονή της στο νησί, έγιναν πολλές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας.

Το σύνθημα “βασίλισσα δολοφόνος” ήταν διάχυτο, ενώ, παράλληλα, φέιγ βολάν με τη φωτογραφία της και τη φράση “Καταζητείται για τις κάτωθι δολοφονίες” γέμισαν την πόλη της Λευκωσίας.

Ανάμεσα στους διαδηλωτές βρισκόταν και ο γιατρός Χάρης Αριστείδου, ο οποίος δεν δίστασε να σπάσει το τζάμι της λιμουζίνας της.

Τα “Φυλακισμένα Μνήματα“

Σε ένα χώρο των φυλακών Λευκωσίας, που οι Βρετανοί διατηρούσαν κρυφό, βρίσκονταν οι τάφοι 13 αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Τέσσερις εξ αυτών ήταν υψηλά στελέχη της οργάνωσης, που έπεσαν πολεμώντας: ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο Κυριάκος Μάτσης, ο Μάρκος Δράκος και ο Στυλιανός Λένας.

Οι εναπομείναντες εννέα ήταν αυτοί που εκτελέστηκαν στην αγχόνη και έγιναν σύμβολα του κυπριακού αγώνα για την απελευθέρωση. Οι πρωτομάρτυρες ήταν ο Μιχάλης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου. Ακολούθησαν ο Ανδρέας Ζάκος, ο Ιάκωβος Πατάτσος και ο Χαρίλαος Μιχαήλ.

Οι τέσσερις τελευταίοι ήταν ο Μιχαήλ Κουτσόφτας, ο Στέλιος Μαυρομμάτης, ο Ανδρέας Παναγίδης και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης.

Παρά το αίμα που χύθηκε, ο στόχος της ένωσης της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα δεν επετεύχθη. Με τις συμφωνίες του Λονδίνου και της Ζυρίχης, η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κράτος στα πλαίσια της Βρετανικής Κοινοπολιτείας το 1960.