ΒΙΒΛΙΟ: Μισογυνισμός, αντισημιτισμός, ομοφοβία. Τα κείμενα του Αγίου Βασιλείου, του Ιωάννη Χρυσόστομου και του Γρηγόριου Ναζιανζηνού

Ο Μέγας Βασίλειος στα κείμενά του θεωρεί ύψιστο κακό τη σωματική ηδονή. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος γράφει ότι οι ομοφυλόφιλοι αξίζουν να τιμωρηθούν με το πυρ και μια κόλαση χωρίς τέλος.

Και οι δύο χαρακτηρίζουν με βαριές λέξεις συνολικά τους Εβραίους, Η συναγωγή για αυτούς είναι πορνείο και σπηλιά ληστών, ενώ ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός γράφει ότι ο Ιουλιανός μοιάζει να μιμείται τους χριστιανούς σαν πίθηκος.

Όλα αυτά βέβαια σε κείμενα του τέταρτου αιώνα, που αντιπροσωπεύουν το κλίμα ταραγμένων περιόδων, όταν ο Χριστιανισμός προσπαθούσε να επικρατήσει της ειδωλολατρίας και οι αιρέσεις ήταν συχνό φαινόμενο.

Ποια ήταν, όμως, η σχέση των Τριών Ιεραρχών με την έννοια της ελληνικότητας; Για ποιους λόγους ανακηρύχθηκαν προστάτες της ελληνικής παιδείας; Τι αναφέρουν στα κείμενά τους και κατά πόσο μπορούν να θεωρηθούν παιδαγωγικά πρότυπα για τους νέους του 21ου αιώνα, που ζουν σε ένα κόσμο πολυσύνθετο και συνεχώς μεταβαλλόμενο;

Τα παραπάνω ερωτήματα πραγματεύεται το βιβλίο «Οι Τρεις Ιεράρχες: Προστάτες ή στρεβλωτές της ελληνικής παιδείας;», στο οποίο συμμετέχουν έξι ακαδημαϊκοί, συγγραφείς και ιστορικοί ερευνητές και κυκλοφορεί από τη Σειρά Lux Orbis των εκδόσεων iWrite.

Πρόκειται για ένα εύληπτο, τεκμηριωμένο και πρωτότυπο συλλογικό έργο που απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη με ανοιχτό πνεύμα, ο οποίος επιθυμεί να εμβαθύνει στη σχέση ελληνισμού και χριστιανισμού και να μάθει τις καταβολές καθιερωμένων πρακτικών στην εγχώρια εκπαίδευση.

Ειδικά στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου, το οποίο υπογράφει η συγγραφέας και εκπαιδευτικός, Δρ. Ελένη Καλέση, ο αναγνώστης πληροφορείται τις μεταβολές που συντελέστηκαν από την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 μέχρι σήμερα στο καθεστώς της γιορτής των Τριών Ιεραρχών (αν πρόκειται για αργία ή σχολική εορτή), μέσα από τις σχετικές εγκυκλίους, τα Προεδρικά Διατάγματα και τις υπουργικές αποφάσεις.

Οι απόψεις του «παιδαγωγού» Μέγα Βασιλείου για τις γυναίκες

Στα διάφορα κείμενα του Βασιλείου του Μέγα είναι φανερή η αρχαιοελληνική του παιδεία και η θετική στάση του απέναντι σε κλασικά έργα, όπως τα ομηρικά έπη και η ποίηση του Ησίοδου. Παράλληλα, όμως, γίνεται αντιληπτή και η απέχθειά του για τις «μοιχείες των θεών», «τις συνουσίες» και «τη μέθη» στα συμπόσια, πράγματα που πίστευε ότι δεν πρέπει να διδάσκονται ως πρότυπα στους νέους.

Ο Βασίλειος θεωρεί ως ύψιστο κακό τη σωματική διέγερση και ηδονή και θεωρεί ταιριαστά με την χριστιανική πίστη τη «ρυπαρή κόμη» και το «βρόμικο ντύσιμο». Τιμά τις παρθένες γυναίκες που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στον Κύριο, χαρακτηρίζει «φαύλες» εκείνες που οικειοποιούνται τα νόθα παιδιά και υποστηρίζει ότι «οι άνδρες, ακόμα και αν μοιχεύουν ή εκπορνεύονται, πρέπει να διατηρούνται από τις γυναίκες τους».

Όμως το παράδειγμα που, σύμφωνα με τον καθηγητή Μάρκο Δενδρινό, καθιστά τον Μέγα Βασίλειο «τον πλέον ακατάλληλο για το ρόλο του σύγχρονου παιδαγωγού», αφορά ένα κείμενό του για μία παρθένα που εξέπεσε και στην οποία δεν αναγνωρίζει κανένα δικαίωμα να ρυθμίζει τη ζωή της.

Το ερώτημα που εγείρεται από τον κ. Δενδρινό και συνοψίζει την ουσία του πρώτου κεφαλαίου του βιβλίου θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: «Τι διαχρονική αξία μπορεί να έχει μία παιδαγωγική προορισμένη για τους νέους του 4ου αιώνα;».

Ο αντιεβραϊσμός και η ομοφοβία του Ιωάννη Χρυσόστομου

Οι απόψεις του έτερου Ιεράρχη και δεινού ρήτορα, του Ιωάννη του Χρυσόστομου βρίσκονται στο επίκεντρο του δευτέρου κεφαλαίου του βιβλίου των εκδόσεων iWrite. Όπως αναφέρει εισαγωγικά η Δρ. Άννα Γρίβα, οι Τρεις Ιεράρχες «πρεσβεύουν μια συγκεκριμένη κοσμοθεώρηση που κάθε άλλο παρά διαχρονική και σύμφωνη με τη σύγχρονη παιδαγωγική αντίληψη μπορεί να είναι».

Για να ενισχύσει τη θέση της, παρουσιάζει συγκεκριμένα χωρία από τα γραπτά του Ιωάννη του Χρυσόστομου, στα οποία ο αντισημιτισμός, ο μισογυνισμός, η ομοφοβία και η εναντίωση στην τέχνη, τις αισθήσεις, το γυναικείο κάλλος και την ψυχαγωγία κυριαρχούν.

Στο λόγο «Κατά Ιουδαίον Α’» χαρακτηρίζει την εβραϊκή συναγωγή «ουχί πορνείο και θέατρον μόνον, αλλά και σπήλαιον ληστών και καταγώγιον θηρίων». Σε άλλους λόγους χρησιμοποιεί πλήθος υβριστικών και απαξιωτικών λέξεων για τους Εβραίους, όπως «άρπαγες», «δαίμονες» και «γεννήματα εχιδνών».

Εξίσου φορτισμένες είναι και οι φράσεις του Ιωάννη για την ομοφυλοφιλία: «Νόσημα επέπεσε χαλεπόν και ανίατον· λοιμός κατέσκηψε πάντων λοιμών χαλεπώτερος» και «πυρ αυτούς έτερον χαλεπώτερον μένει και κόλασις ουκ έχουσα τέλος».

Ισχυρίζεται ακόμη ότι οι ομοφυλόφιλοι αξίζει να καταδιώκονται και να λιθοβολούνται από άνδρες και γυναίκες και είναι χειρότεροι από τους δολοφόνους, γιατί οι τελευταίοι αποσπούν την ψυχή από το σώμα, ενώ οι πρώτοι καταστρέφουν την ψυχή μαζί με το σώμα.

Τι εστί «Έλλην» και «ελληνικός»; Η κριτική του Γρηγόριου Ναζιανζηνού στον Ιουλιανό τον «Παραβάτη»

Κατά πόσο συμβατή είναι η χριστιανική πίστη με την ελληνική ταυτότητα; Αυτό είναι το κύριο ερώτημα που διατρέχει το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, με συγγραφέα τον ιστορικό ερευνητή, Αντώνη Λαζάρου και “πρωταγωνιστές” τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και τον Ιουλιανό τον «Παραβάτη».

Στον «Α’ Στηλιτευτικό Λόγο» ο Γρηγόριος κατακρίνει, γράφοντας συχνά σε β’ ενικό πρόσωπο, τον Ιουλιανό, ο οποίος αν και είχε λάβει χριστιανική παιδεία, προσπάθησε να επαναφέρει το δωδεκάθεο.

Ο Γρηγόριος παραλληλίζει το σχέδιο του Ιουλιανού να ιδρύσει παγανιστικές “εκκλησίες” στα πρότυπα των χριστιανών, με μιμήσεις των πιθήκων («πιθήκων μιμήματα»). Υποστηρίζει ότι οι αξιοσημείωτες και καλές συνήθειες υπερτερούν στους χριστιανούς κι όχι στους ειδωλολάτρες, επειδή έχουν επιβληθεί από το Θεό.

Σχολιάζει, επίσης αρνητικά, τις ανθρωπολογικές, κοσμολογικές και κοινωνικοπολιτικές ιδέες των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, θεωρώντας ότι δεν είχαν καθαρή σκέψη, προκειμένου να αντικρίσουν το φως της αλήθειας.

Τέλος, ο τρόπος που ο Γρηγόριος και ο Ιουλιανός αντιλαμβάνονταν την έννοια του «Έλληνος» φαίνεται ότι διέφερε σημαντικά. «Για τον Ιουλιανό ο ελληνικός λόγος, όπως και οι ελληνικές τέχνες, ήταν υπόθεση και της ελληνικής θρησκείας, ενώ ο Γρηγόριος υποστήριζε ότι η θρησκεία ήταν απολύτως διακριτή από τη γλώσσα και τις τέχνες», αναφέρει ο κ. Λαζάρου.

Κάθε χρόνο στις 30 Ιανουαρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τους Τρεις Ιεράρχες: τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Ο εορτασμός των τριών αγίων, οι οποίοι θεωρούνται ως «προστάτες των γραμμάτων και των τεχνών», καθιερώθηκε στις 9 Αυγούστου 1841 από το ακαδημαϊκό συμβούλιο του Οθωνείου Πανεπιστημίου (νυν Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και πρωτογιορτάστηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842.

Περισσότερα για τον Μέγα Βασίλειο, τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό θα διαβάσετε στο βιβλίο «Οι Τρεις Ιεράρχες: Προστάτες ή στρεβλωτές της ελληνικής παιδείας;», το οποίο κυκλοφορεί από τη σειρά Lux Orbis των εκδόσεων iWrite 

Στο έργο συμμετέχουν οι: Άννα Γρίβα (Δρ. Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ), Μάρκος Δενδρινός (καθηγητής Πληροφορικής και Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Άττικής), Ελένη Δ. Καλέση (Δρ. Εκπαιδευτικός – Επιστημονική συνεργάτρια στο Διεπιστημονικό Κέντρο Μελέτης της Κοσμικότητας στο Ελεύθερο Πανεπιστημίου των Βρυξελλών), Αντώνης Λαζάρου (Ιστορικός ερευνητής), Άννα Μανδυλαρά (Επίκουρη Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) και Πέτρος Τατσόπουλος (Συγγραφέας).

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia