Μινύες. Οι μεγαλύτεροι μηχανικοί της αρχαιότητας, που κατάφεραν να αποξηράνουν τη λίμνη Κωπαΐδα. Τι απέγιναν

Η Κωπαΐδα ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη της αρχαιότητας και η αποξήρανσή της ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα της αρχαιοελληνικής τεχνολογίας των Μινύων, το οποίο  θαύμασαν οι σύγχρονοι μηχανικοί του 20ου αιώνα. 

Την εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού οι αρχαίοι Μινύες που ζούσαν στην περιοχή ήθελαν να μετατρέψουν την λίμνη σε έναν εύφορο σιτοβολώνα. Ίσως τον μεγαλύτερο που υπήρχε μέχρι τότε στη Μεσόγειο.

Η αποξήρανση της λίμνης αποτέλεσε το μεγαλύτερο εγγειοβελτιωτικό έργο, όχι μόνο των προϊστορικών χρονών, αλλά και γενικά της αρχαιότητας. Τα νερά διοχετεύθηκαν μέσω μεγάλων καναλιών σε φυσικές καταβόθρες και ρωγμές του εδάφους.

Οι Μυκηναίοι συγκέντρωσαν τα νερά των δύο ποταμών σε μία διώρυγα που στην ουσία ήταν η κήτη του Μέλανα την οποία άνοιξαν και ενίσχυσαν τις όχθες του με πολύ μεγάλα αναλήμματα και οδήγησαν τα νερά στις καταβόθρες και από κει στις ακτές του Β. Ευβοϊκού.

Ποιοι ήταν οι Μινύες

Οι Μινύες ήταν προϊστορικό ελληνικό έθνος που κατοικούσε στον Ορχομενό της Βοιωτίας και είχαν συνεχή σύγκρουση με τους Θηβαίους.

Εγκαταστάθηκαν και διοίκησαν τη βορειοδυτική Κωπαΐδα. Σχετίζονταν με την αργοναυτική εκστρατεία, καθώς οι περισσότεροι ήρωες της προέρχονται από τους Μυκηναίους.

Γενάρχης και επώνυμος ήρωας των Μινύων, όπως  σημειώνει ο Παυσανίας, ήταν ο Μινύας του οποίου τον τάφο (θησαυρό) είχε δει και ο ίδιος. Καταγόταν από την Ιωλκό της Θεσσαλίας και ίσως αυτή η Ιωλκός να πρόκειται για την “Μινύα πόλις Θετταλίας, ή πρότερον Αλμωνίας” (που αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης).

Κατά την ιστορική έρευνα, σήμερα έχει γίνει αποδεκτό ότι οι Μινύες που εγκαταστάθηκαν στον Ορχομενό της Βοιωτίας υπήρξε έθνος δραστήριο και ιδίως ναυτικό που ανέπτυξε εμπορικές σχέσεις με άλλα ελληνικά φύλα ομόδοξα, ομόγλωσσα και ομότροπα, με συνέπεια να αποκτήσει μεγάλο πλούτο και ισχύ.

Σε απόδειξη ο Παυσανίας αναφέρει τον πολύ πλούσιο θησαυρό, (μνήμα), του γενάρχη Μινύα που ο ίδιος είδε και που ανήκε στους λεγόμενους μεσο-ελλαδικούς χρόνους, δηλαδή τον 17ο με 16ο αιώνα π.Χ. Σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ότι οι Μινύες αυτοί άκμασαν ιδίως κατά το πρώτο ήμισυ της 2ης χιλιετίας π.Χ. και επί μακρό διάστημα έτσι ώστε ν΄ αποκτήσουν πολλές αποικίες.

Το αποστραγγιστικό έργο

Το εντυπωσιακότερο τμήμα των έργων που διασώθηκαν είναι η βόρεια αποστραγγιστική τάφρος, μήκους 25 περίπου χιλιομέτρων, η οποία ξεκινούσε από τον Ορχομενό και κατέληγε στο σημερινό Κάστρο, όπου διακλαδιζόταν σε δύο τμήματα για να οδηγήσουν το νερό στις φυσικές καταβόθρες.

Το μεγάλο ανάχωμα που υψώθηκε ήταν περίπου 3 μέτρα ύψος και είχε πλάτος 30 μέτρα. Για να ενισχύσουν, δε, τη διάβρωση και φθορά του αναχώματος, κατά μήκος των μακρών πλευρών του κατασκεύασαν ισχυρό κυκλώπειο τοίχο πάχους 2,5 μέτρων.

Η Ελένη Κουντούρη προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και επικεφαλής των ανασκαφών του Γλα, περιέγραψε στη Μηχανή του Χρόνου πώς οι προϊστορικοί Μινύες, σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια π.Χ. κατάφεραν να αποξηράνουν την Κωπαΐδα και στη συνέχεια να καλλιεργήσουν τα  εδάφη της:

“Η τεχνολογική ευφυία των Μινύων φάνηκε στην κατασκευή της μεγάλης διώρυγας που συνέδεε τα νερά των ποταμών με τη μεγάλη καταβόθρα. Έφτιαξαν λοιπόν ένα φράγμα προσωρινό με τον οποίο σταμάτησαν προσωρινά τη ροή του Κηφισού  και στη συνέχεια έκαναν διάνοιξη της κοίτης του Μέλανα ποταμού.

Η αρχαία κοίτη διένυε  όλο το βόρειο τμήμα της Κωπαϊδας και κατέληγε στη μεγάλη καταβόθρα.  Ενίσχυσαν λοιπόν της όχθες του Μέλανα με πολύ ισχυρά αναχώματα και διεύρυναν την κοίτη του, ώστε να παίρνει  περισσότερο νερό. Με αυτό τον τρόπο δημιούργησαν μία πολύ μεγάλη διώρυγα με πλάτος που μπορεί να έφτανε τα 50 ή 60 μέτρα.

Η διώρυγα των Μινύων εντοπίστηκε στην ανασκαφή μαζί με την αρχαία μόνωση της.

“Η διώρυγα διέτρεχε το βόρειο τμήμα, ψηλότερα από το πυθμένα της λίμνης και την ίδια τη λίμνη. Επίσης κατάφερναν με εσωτερικές μικρότερες τάφρους να έχουν και νερό για άρδευση. Και εντός της λίμνης και εντός της πεδιάδας. Κατάφεραν να κάνουν ένα δίκτυο που ήταν στεγανό  και επιπλέον έδωσαν μία κλήση που να είναι λειτουργική και να οδηγεί τα νερά εκεί που ήθελαν.

Κατάφεραν να τιθασεύσουν τα νερά δυο ποταμών και να τα οδηγήσουν εκεί ήθελαν. Φανταστείτε τι ακρίβεια χρειαζόταν και τι συντονισμός για το πολύ μεγάλο εργατικό δυναμικό, με μετακινήσεις  όγκων χώματος, υλικών και λίθων, ώστε να φτιάξουν τα αναχώματα και τα αναλήμματα”  επισημαίνει η κ. Κουντούρη.

Ο πλούτος

Με την αποξήρανση της Κωπαΐδας, οι Μινύες απέκτησαν περίπου 100.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Όπως εκτιμά η κ. Κουντούρη,  η περιοχή αποτέλεσε ένα σιτοβολώνα που προμήθευε και τις νοτιότερες περιοχές, αλλά και βορειότερα φτάνοντας μέχρι τη Θεσσαλία.

Οι ιστορικές αναφορές επιβεβαιώνουν ότι με την εκμετάλλευση της Κωπαϊδας οι Μυκηναίοι έγιναν πολύ πλούσιοι και ισχυροί. Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν, ότι τα πλούτη τους από την καλλιέργεια της αποξηραμένης πεδιάδας, συγκρίνονταν με αυτά της Αιγύπτου.

Η Ακρόπολη του Γλά

Ο πλούτος και η δύναμη προκύπτει και από την ανέγερση της εντυπωσιακής Ακρόπολης του Γλα, που έχτισαν στην περιοχή. Το όνομα Γλας είναι μεταγενέστερο και προκύπτει από το αρβανίτικο Γουλάς, που σημαίνει κάστρο. Το αρχαίο όνομα της ακρόπολης παραμένει άγνωστο.

Οι Μινύες δεν έχτισαν μία πόλη, αλλά ένα διοικητικό και αποθηκευτικό κέντρο της σοδειάς από το οποίο επέβλεπαν την καλλιέργεια των εδαφών της Κωπαΐδας.

Η Ακρόπολη του Γλα είναι επταπλάσια σε έκταση από την αντίστοιχη των Μυκηνών.

Ο όγκος των τειχών ήταν τεράστιος, το ύψος τους ξεπερνούσε τα τέσσερα μέτρα και σώζονται σήμερα. Είχε περισσότερο χρήση αποθηκευτική για τη σοδιά και τον πλούτο τους, ενώ το πιο περίβλεπτο κτίριο της Ακρόπολης, ήταν το Μέλαθρον. Ένα πολύ ιδιόρρυθμο οικοδόμημα το οποίο αποτελείται  από δύο πτέρυγες και θεωρείται ότι ήταν  κατοικία δύο αξιωματούχων.

Η μεγάλη καταβόθρα

Η μεγάλη καταβόθρα, όπου κατέληγε ο μεγαλύτερος όγκος των νερών της Κωπαϊδας είναι ένα γιγαντιαίο σπήλαιο, το οποίο επικοινωνεί υπόγεια με τη θάλασσα.

“Το στόμιο αποτελεί μνημείο της φύσης όπου καταγράφεται και στις αρχαίες πηγές. Υπάρχουν κι άλλες μικρότερες καταβόθρες στην περιοχή, αλλά από εδω τα νερά κατέληγαν στον Ευβοϊκό. Ήταν μια φυσική δίοδος χιλιομέτρων που κατέληγε στη θάλασσα”, εξηγεί η αρχαιολόγος.

Σύμφωνα με τον μύθο, οι μεγάλοι εχθροί των Μινύων ήταν οι Θηβαίοι. Ο ημίθεος Ηρακλής ήταν με το πλευρό των Θηβαίων και φρόντισε να αποδυναμώσει τους Μινύες, κάνοντας σαμποτάζ στο σημαντικότερο έργο για την επιβίωσή τους.

Ο Ηρακλής σύμφωνα με την μυθολογία, έφραξε την μεγάλη καταβόθρα με ένα τεράστιο βράχο, ώστε να αχρηστεύσει το αποστραγγιστικό έργο.

Ο  Ηρακλής συνδέεται πολλές φορές με υδραυλικά έργα σε άλλα μέρη της χώρας της Ελλάδας, όπως  στην Αρκαδία και την Αργολίδα. Ενδεχομένως σε αυτή την μυθολογική εκδοχή ίσως υπάρχουν και κάποια ψήγματα ιστορικής αλήθειας, καθώς οι Θηβαίοι με τους Μινύες ήταν πάντα σε πολύ μεγάλη εχθρότητα.

Τι απέγιναν οι Μινύες

Η ακρόπολη του Γλα οχυρώθηκε γύρω στο 1270 π.Χ, αλλά σε λιγότερο από έναν αιώνα εγκαταλείφθηκε, όπως και άλλα Μυκηναϊκά ανάκτορα για άγνωστους ακόμη λόγους. Οι κάτοικοι, σύμφωνα και με τα νέα δεδομένα που υπάρχουν από τις ανασκαφές, δεν επέστρεψαν. Έφυγαν  συντεταγμένα, μάζεψαν δηλαδή τα πράγματα τους, το νοικοκυριό τους και απομακρύνθηκαν από το χώρο χωρίς να επιστρέψουνε ποτέ.

“Νομίζω ότι, τουλάχιστον από τα δεδομένα που έχω από την ανασκαφή, μάλλον διένυσαν μια περίοδο πολύ μεγάλης ξηρασίας οφειλόμενη στη κλιματική αλλαγή και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πτώση της ποιότητας των δημητριακών και τελικά έφτασαν να μην έχουν πλέον να φάνε”, εκτιμά η κ. Κουντούρη.

Μετά την αποχώρηση των Μυκηναϊκών φυλών το 1270 π.Χ., τα αποστραγγιστικά έργα έπαψαν να λειτουργούν και η λίμνη σταδιακά επανασυστάθηκε.

Οι σύγχρονες προσπάθειες αποξήρανσης της λίμνης

Δύο χιλιετίες αργότερα, τα αρχαία αποστραγγιστικά έργα ήρθαν στην επιφάνεια, μετά από ανασκαφές της Γαλλικής Εταιρείας που είχε αναλάβει τη σύγχρονη αποξήρανση της Κωπαΐδας.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκε το νεοελληνικό κράτος, ξεκίνησαν τα σχέδια για να γίνει μια σύγχρονη αποξήρανση. Ήταν απαραίτητο, για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ελονοσίας και για να δημιουργηθεί ο “σιτοβολώνας της Ελλάδας”.

Τα έργα για την αποξήρανση της Κωπαΐδας άρχισαν τη δεκαετία του 1880 και το έργο ολοκληρώθηκε τελικά το 1931. Στην πρώτη φάση πραγματοποιήθηκαν αποστραγγιστικά έργα από γαλλική εταιρεία, κατά την περίοδο 1882-1886.

Η Κωπαΐδα αποξηράνθηκε προσωρινά, αλλά εξαιτίας μείωσης της επιφάνειας του εδάφους της που σημειώθηκε αμέσως μετά την αποξήρανση, η περιοχή πλημμύρισε ξανά τα επόμενα χρόνια.

Τότε ξεκίνησαν νέα έργα από αγγλική εταιρεία τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1931 και η λίμνη αποξηράνθηκε οριστικά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν 241.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.

Γάλλοι και Άγγλοι, αποθέωσαν την αρχαία ελληνική τεχνολογία στη σύγχρονη πλέον εποχή. Οι Μυκηναίοι κατάφεραν σε μία εποχή που δεν υπήρχαν τοπογραφικά όργανα, με κάποιο τρόπο να έχουν τεράστια ακρίβεια υψομετρικά στην κατασκευή, να δημιουργήσουν ένα φαραωνικό τεχνικό έργο και να αποστραγγίσουν τη λίμνη.