Μικρασιατική εκστρατεία. Το ελληνικό σχέδιο για αιφνιδιασμό και η μοιραία απόφαση του πρίγκηπα Ανδρέα για υποχώρηση. Πώς αντέδρασε ο Κεμάλ όταν άκουσε “οι Έλληνες δίπλωσαν τις σημαίες τους”

απόσπασμα από το άρθρο του Βενιζέλου Λεβεντογιάννη στο Ποντίκι web

«Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ διά να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους». Πρίγκιπας Ανδρέας Διοικητής Β’ Σώματος Στρατού. Οι τεράστιες ευθύνες του βασιλιά και της αυλής του, που έφεραν την καταστροφή.

Στο πυρωμένο από τον ήλιο χώμα έξω από την Άγκυρα ο ελληνικός στρατός έχασε δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικούς. Η Άγκυρα, με το «ευφάνταστο» ελληνικό σχέδιο να προβλέπει μόνο κατά μέτωπον επιθέσεις, δεν θα έπεφτε αλλά, και εάν έπεφτε, η ηγεσία αγνοούσε τη δυνατότητα του Κεμάλ να την εγκαταλείψει και να αποσυρθεί ανατολικότερα δίχως να μπορεί να νιώσει ότι απειλείται.

Ο αρχιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, που διαδέχθηκε τον Παρασκευόπουλο και που θα έδινε σε λίγο τη θέση του στον Χατζηανέστη, έβλεπε ότι το μέτωπο έχει «κολλήσει» και ότι οι απώλειες του στρατεύματος μέρα με τη μέρα αυξάνονται δραματικά, σε σημείο που να απειλείται ή ίδια η υπόστασή του. Στις 26 Αυγούστου τηλεγραφεί στον Θεοτόκη και του λέει πως «η παράταση των επιχειρήσεων γίνεται πλέον επικίνδυνη σε αυτόν τον αγώνα των χαρακωμάτων. Πρέπει οπωσδήποτε να συναφθεί ανακωχή».

Ο αρχιστράτηγος συνέλαβε ένα σχέδιο άμυνας στις γραμμές έξω από την Άγκυρα, ενώ ταυτόχρονα προετοίμαζε μια ισχυρή επίθεση για να κάμψει τον εχθρό. Για τον λόγο αυτόν είχε διατάξει τον βασιλόπαιδα Ανδρέα (διοικητή του Β’ Σώματος Στρατού) να μετακινηθεί στην ευθεία των άλλων δύο σωμάτων. Επί 12 ημέρες (έως τις 27 Αυγούστου) ο πρίγκιπας προκλητικά δεν εφάρμοζε τη διαταγή και άφηνε τις πρωτοβουλίες στους Τούρκους. Το στράτευμα έχασε κρίσιμες ημέρες αδράνειας, τις οποίες πλήρωνε με αίμα.

Το Ελληνικό σχέδιο και η μοιραία απόφαση του πρίγκηπα Ανδρέα για υποχώρηση 

Η Στρατιά είχε ασφαλείς πληροφορίες ότι οι Τούρκοι θα προσπαθούσαν να επιτεθούν και να καταφέρουν ισχυρό πλήγμα κατά του Γ’ Σώματος. Θα απέκοπταν τις επικοινωνίες και θα εγκλώβιζαν το Α’ και το Β’ Σώμα με μια κυκλωτική κίνηση. Το ελληνικό σχέδιο προέβλεπε τον άμεσο αιφνιδιασμό των Τούρκων με μια ταχεία και ισχυρή επίθεση από το Α’ και το Β’ Σώμα ταυτόχρονα. Εάν πετύχαινε ο αιφνιδιασμός, πολύ πιθανόν να είχε αλλάξει η ροή των γεγονότων. Οι Τούρκοι δεν θα περίμεναν τα δύο σώματα να επιτεθούν και ενδεχομένως να κατέρρεαν. Όμως, την κρίσιμη τελευταία ώρα, ο πρίγκιπας Ανδρέας, διοικητής του Β’ Σώματος, είχε άλλη άποψη.

Αυτοβούλως και δίχως να ενημερώσει κανέναν, σκέφτηκε να μεταφέρει το Β’ Σώμα πίσω από το Γ Σώμα. Αυτό είχε δύο τραγικές συνέπειες: άφηνε από δεξιά ακάλυπτο το Α Σώμα και δημιουργούσε ένα τεράστιο κενό στις γραμμές, με αποτέλεσμα το τουρκικό ιππικό με ταχείες μαζικές επιθέσει ς να μπορέσει να μακελέψει ολόκληρη τη Στρατιά.

Στις 27 Αυγούστου ο πρίγκιπας Ανδρέας, κρατώντας στα χέρια του τη διαταγή της Στρατιάς, δεν αντιδρά όπως θα όφειλε. Αντί να εκτελέσει τη διαταγή, απαντά ότι η επίθεση που τον διατάζουν να εκτελέσει είναι «αδύνατος και ανωφελής» και ότι έχει ήδη διατάξει υποχώρηση και μετακίνηση στα νώτα του Γ Σώματος. Ο αρχιστράτηγος Παπούλας κόντεψε να πάθει εμβολή μόλις διάβασε την απάντηση του πρίγκιπα. Οργισμένος τότε του τηλεγραφεί:

«Έκπληκτος προ σκέψεως εγκαταλείψεως θέσεώς σας, διατάσσω Σώμα να παραμείνει θέσεις του. Μόνος αρμόδιος κρίνει και αποφασίσει τυγχάνω εγώ ως διοικητής Στρατιάς. Ανακαλέσατε πάσαν διαταχθείσαν μετακίνησιν».

Η αντίδραση του Κεμάλ

Ο Κεμάλ, που έβλεπε τόσες ημέρες γενική απραξία στο ελληνικό στράτευμα, αλλά και την αδράνεια του Β’ Σώματος και την προετοιμασία του για σύμπτυξη και υποχώρηση πίσω από το Γ Σώμα, διατάσσει γενική επίθεση κατά του απομονωμένου και ασθενέστερου Α Σώματος.

Οι πύλες της κολάσεως άνοιξαν εκεί, ανατολικά του Σαγγάριου. Έλληνες και Τούρκοι σφάζονταν σε μάχες σώμα με σώμα. Ο ελληνικός στρατός, αν και ταλαιπωρημένος, μακριά από βάσεις ανεφοδιασμού και απομονωμένος, δεν υποχωρεί. Πολεμά και δείχνει ότι μπορεί να νικήσει. Τα ξημερώματα της 29ης Αυγούστου ο Παπούλας πήρε την οριστική απόφαση για επιστροφή του στρατεύματος στις θέσεις άμυνας στο Εσκί Σεχίρ.

Στις 9.15 τηλεγραφεί στους διοικητές το δραματικό: «Ο στρατός απέδωκεν ό,τι ηδύνατο. Υποχωρούμε». Ειρωνεία: Το Γ Σώμα μόλις είχε αποκρούσει τη μεγάλη επίθεση των Τούρκων και τους καταδίωκε, αλλά δεν υπήρχε καμία συνεννόηση, με αποτέλεσμα να σταματήσει την καταδίωξη του εχθρού και να του δώσει τη δυνατότητα να ανασυνταχθεί.

Τι συνέβη όμως εκείνη τη δραματική νύχτα που ελήφθη η απόφαση για υποχώρηση, στο στρατόπεδο των Τούρκων; Ο Γάλλος Μασέν, βιογράφος του Κεμάλ, περιγράφει: «Ο Κεμάλ περίμενε από στιγμή σε στιγμή ένας από τους δύο αντιπάλους να σπάσει. Και οι δύο ήταν στα όριά τους. Στριφογύριζε στο εκστρατευτικό του γραφείο άγρυπνος, νευρικός, ταραγμένος και αναποφάσιστος. Τελικά πήρε την απόφαση. Θα διέταζε υποχώρηση. Σηκώθηκε και κατευθύνθηκε στο μαγνητικό τηλέφωνο για να δώσει τη δραματική του διαταγή. Δεν είχε διανύσει την απόσταση από το γραφείο του μέχρι το τηλέφωνο, όταν εκείνο χτύπησε. Ήταν ο Φεβζή πασάς:

“Οι Έλληνες δίπλωσαν τις σημαίες τους. Υποχωρούν σε όλο το μέτωπο” του ανήγγειλε. Τότε ο Κεμάλ έβγαλε ένα ουρλιαχτό λύκου, όπως συνήθιζε σε ώρες αβυσσαλέας αποφασιστικότητας, και διέταξε γενική αντεπίθεση».

Ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε δίχως ουσιαστικά να έχει χάσει. 23.000 στρατιώτες και αξιωματικοί σκοτώθηκαν στη μάχη της Άγκυρας. Ακόμη και εκείνη τη στιγμή, η έλλειψη οργάνωσης ήταν τραγική. Η διαταγή δεν έφτασε σε όλους, με αποτέλεσμα άλλοι να υποχωρούν και άλλοι να μένουν πίσω και να πολεμούν μόνοι τους. Πλήρης αποδιοργάνωση, που έφερε τον πανικό. Η υποχώρηση πλέον δεν γινόταν συντεταγμένα, αλλά άτακτα.

Το τουρκικό ιππικό και οι Τσέτες χτυπούσαν τα μετόπισθεν των υποχωρούντων Ελλήνων. Οι επιθέσεις τους αποκρούονταν, αλλά ο πανικός και η σύγχυση είχαν καταλάβει το στράτευμα. Ο Κεμάλ, σκεπτόμενος στρατιωτικά, αποφάσισε να μην καταδιώξει το στράτευμα, αλλά μόνο να το παρενοχλεί, και να επιτεθεί κατά της γραμμής άμυνας στο Αφιόν Καραχισάρ. Να δημιουργήσει μια τεράστια δολοφονική μέγγενη αποκόπτοντας τη δίοδο προς τη θάλασσα. Έτσι και έκανε. Την ύστατη στιγμή στις μονάδες που είχαν παραμείνει πίσω και θα μακελεύονταν μέχρι ενός, εμφανίσθηκε το 5/24. Οι εύζωνες του Πλαστήρα, το «Σειτάν ασκέρ», συντεταγμένα και προκαλώντας βαριές απώλειες στους Τούρκους, βοήθησαν πολλά τμήματα να απεγκλωβιστούν.

Στο Αφιόν τα Σώματα ανασυγκροτήθηκαν και η πορεία προς τη θάλασσα ξεκίνησε. Τη στρατιά ακολουθούσαν χιλιάδες άμαχοι. Ξεριζωμένοι πρόσφυγες που ξεκίνησαν με αραμπάδες, με τρένα και με τα πόδια ένα μακρύ ταξίδι θανάτου για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Η Ελλάδα άφησε την Ιωνία μόνη. Σε λίγες ημέρες θα ερχόταν η σειρά της Σμύρνης να πληρώσει με τον χειρότερο τρόπο την ανικανότητα εκείνων που είχαν στα χέρια τους τις τύχες και τις προσδοκίες ενός λαού. Η Γκιαβούρ Ισμίρ δεν θα υπήρχε ποτέ πια.

Η ευχή του πρίγκηπα Ανδρέα εισακούστηκε: «Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ διά να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους».

Πηγή : “Το Ποντίκι”

Σημείωση : Μετά την αποτυχημένη εκστρατεία Σαγγαρίου- Άγκυρας (Σεπτέμβριος 1921) του αφαιρέθηκε η διοίκηση του Β’ Σώματος Στρατού από τον διοικητή της Στρατιάς αντιστράτηγο Παπούλα λόγω ανικανότητας και καταφανούς ανεπάρκειας στη διοίκηση μεγάλων μονάδων στρατού. Μετά την μικρασιατική καταστροφή το Στρατοδικείο Αθηνών έκρινε τον πρίγκηπα Ανδρέα ένοχο παμψηφεί, αναγνωρίζοντάς του όμως ελαφρυντικά λόγω απειρίας. Αμέσως μετά την καταδίκη του, μεταφέρθηκε στο Φάληρο και αναχώρησε με το βρετανικό αντιτορπιλικό “Καλυψώ”.

Εγκαταστάθηκε σε προάστιο του Παρισιού, υπό την προστασία των Άγγλων. Οι τελευταίοι μάλιστα είχαν υποσχεθεί έκτακτη οικονομική βοήθεια για την περίθαλψη των προσφύγων, εάν η δίκη είχε θετική εξέλιξη για τον Ανδρέα. Ο Ανδρέας ήταν παντρεμένος με την Αγγλίδα πριγκίπισσα Αλίκη και απέκτησε τέσσερις κόρες και έναν γιο: τον σημερινό Φίλιππο της Αγγλίας.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η δίκη των 6. Πώς οι Άγγλοι κατάφεραν να σώσουν από πιθανή εκτέλεση τον πρίγκιπα Ανδρέα, παππού του διαδόχου Καρόλου και πεθερού της βασίλισσας Ελισάβετ. Ποιες ήταν οι ευθύνες του για την Μικρασιατική καταστροφή