Η μεγάλη φωτιά που άλλαξε τη Θεσσαλονίκη. Κράτησε τρεις μέρες και είχε απολογισμό 9,5 χιλιάδες καμμένα σπίτια. Οι λεηλασίες,το πλιάτσικο και μια χαμένη ευκαιρία

Το 1917, το 32% της Θεσσαλονίκης κάηκε.

Μεσαιωνικές αγορές, νεοκλασικά, δημόσια κτίρια, ξενοδοχεία, ναοί, τζαμιά, συναγωγές, καφενεία, λέσχες, τυπογραφεία, καταστήματα, σχολεία, λουτρά, έγιναν παρανάλωμα του πυρός.

Πολυεθνικά και πολυπολιτισμικά αρχεία και ίχνη αιώνων, έγιναν στάχτες.

Ενδεικτικά: το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο, το Δημαρχείο, η Οθωμανική Τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα, οι αποθήκες της Τράπεζας Αθηνών, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, το Σαατλή Τζαμί, η Αρχιραββινεία, 4.000 καταστήματα, κ.α.

Η ζημιά υπολογίστηκε σε 8 εκατομμύρια χρυσές λίρες.

Η φωτιά που ξέσπασε τον Αύγουστο και κράτησε τρεις ημέρες, «σημάδεψε» για πάντα την ιστορία της πόλης.

Ένα εκατομμύριο στρέμματα έγιναν στάχτη και 9,5 χιλιάδες σπίτια κάηκαν ολοσχερώς.

Περισσότεροι από 72 χιλιάδες Εβραίοι, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί έμειναν άστεγοι και επτά στους δέκα κατοίκους άνεργοι.

«Ολίγοι σπινθήρες εκ της πυράς ενός μαγειρείου πεσόντες επί σωρού χόρτου»

Όλα άρχισαν στη βορειοδυτική πλευρά, μεταξύ κέντρου και Άνω Πόλης.

Σε ένα φτωχικό σπίτι της τούρκικης συνοικίας του Μεβλεχανέ (σημερινή οδός Ολυμπιάδος 3), ξεπήδησαν σπίθες από την κουζίνα.

«Ολίγοι σπινθήρες εκ της πυράς ενός μαγειρείου πεσόντες επί σωρού χόρτου» όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά τότε. Οι δύο γυναίκες του σπιτιού, δεν κατάφεραν να σβήσουν τη φωτιά.

Αμέσως , οι σπίθες έγιναν φλόγες, που «ξεπήδησαν» σε διπλανή αποθήκη με άχυρο.

Κάποιοι προσπάθησαν, με «φτωχά» μέσα, να την περιορίσουν, αλλά ο αέρας ήταν δυνατός και το νερό λίγο. Η ανομβρία είχε κρατήσει σχεδόν δύο μήνες, ενώ μεγάλες ποσότητες νερού διατίθονταν για τις ανάγκες των αγγλογαλλικών στρατοπέδων.

Σε λίγη ώρα, η φωτιά «περνούσε» από σπίτι σε σπίτι, από σοκάκι σε σοκάκι, από γειτονιά σε γειτονιά.

Οι κάτοικοι τρομαγμένοι, έτρεχαν να σωθούν, αφήνοντας πίσω τους κόπους μιας ζωής.

Μοναδικά καταφύγια ήταν οι ανοιχτοί χώροι και οι ναοί με τα μεγάλα προαύλια.

Η φωτιά «κινήθηκε» προς το Διοικητήριο, μέσω της οδού Αγίου Δημητρίου και προς την αγορά, μέσω της Λέοντος Σοφού.

Όλοι νόμιζαν ότι θα σταματούσε κάπου στην οδό Εγνατίας. Με τη βοήθεια του ανέμου όμως, πέρασε τον πλατύ δρόμο και εξαπλώθηκε προς το εμπορικό κέντρο και την πλευρά της θάλασσας.

Η μάχη με τις φλόγες

Η μάχη με τις φλόγες ήταν άνιση. Η πυροσβεστική υποδομή της πόλης ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη.

Στηριζόταν κυρίως στο προσωπικό των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών, που είχε ελάχιστα μέσα και ανεκπαίδευτο προσωπικό και στις συμμαχικές δυνάμεις.

Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι έστειλαν στρατιώτες και οχήματα. Με τη βοήθειά τους, εκκενώθηκαν περιοχές και στήθηκαν στρατόπεδα για τους πυροπαθείς.

Ταυτόχρονα, έκαναν αντιπυρικές ζώνες, ανατινάζοντας λίγα σπίτια, ή ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Έτσι σώθηκε το Διοικητήριο.

Πολλές φορές όμως, με τις ανατινάξεις δημιουργούσαν νέες εστίες πυρκαγιάς, που δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν.

Επίσης, αρνήθηκαν να διακόψουν την υδροδότηση των στρατοπέδων και των νοσοκομείων, στερώντας την πόλη από μεγάλες ποσότητες νερού.

Τα «κοράκια» της καμένης Θεσσαλονίκης

Η γενική συμπεριφορά των Άγγλων και των Γάλλων στρατιωτών ήταν υποδειγματική.

Έσωσαν πολύ κόσμο και πολλά κτίρια. Δεν έλειψαν όμως κρούσματα πλιάτσικου και λεηλασιών.

Με εντολή του στρατηγού Σαράιγ, τουφεκίστηκαν δύο στρατιώτες, που πιάστηκαν να πωλούν λεηλατημένα κοσμήματα.

Κατά τη διάρκεια της φωτιάς, Γάλλοι στρατιώτες ζητούσαν χρήματα, για να μεταφέρουν πυροπαθείς στα στρατόπεδα.

Σε άλλες περιπτώσεις, εμπόδιζαν τον κόσμο να επιστρέψει στα καμένα σπίτια και καταστήματα, επειδή ήθελαν να τα λεηλατήσουν με την άνεσή τους.

Το δράμα των κατοίκων

Οι πυροπαθείς είχαν χάσει τα πάντα. Για πολλούς από αυτούς δεν υπήρχε πια ζωή στη Θεσσαλονίκη. Στην Αθήνα, τον Βόλο και τη Λάρισα, περίπου 5 χιλιάδες «καμένοι»έστησαν τα νέα τους σπιτικά.

Περισσότερο από όλους, χτυπήθηκε η εβραϊκή κοινότητα. Βιβλιοθήκες με αρχεία και πολύτιμα βιβλία, συναγωγές, σχολεία και επιχειρήσεις «λαμπάδιασαν», αφήνοντας χωρίς ελπίδα περίπου 50 χιλιάδες Εβραίους.

Πολλοί από αυτούς έφυγαν για τη Γαλλία, ή άλλες χώρες της Δύσης. Κάποιοι εγκαταστάθηκαν στην Παλαιστίνη.

Η πόλη υπέφερε, σαν να βρισκόταν σε πόλεμο. Παντού στήθηκαν συσσίτια και κέντρα διανομής ψωμιού. Δημιουργήθηκαν παραπήγματα, για να βρουν στέγη 800 οικογένειες.

Οι Άγγλοι έστησαν 1300 σκηνές σε τρεις καταυλισμούς. Οι Γάλλοι βοήθησαν 300 οικογένειες. Ο Ερυθρός Σταυρός και η Εκκλησία έτρεχαν παντού.

Με εράνους όλοι οι Θεσσαλονικείς συνεισέφεραν με τρόφιμα και ρούχα, στην ανακούφιση των απελπισμένων πυροπαθών.

Η χαμένη ευκαιρία της ανοικοδόμησης

Η τρομακτική φωτιά και η τεράστια καταστροφή της πόλης, κινητοποίησαν την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Αμέσως συστάθηκε Διεθνής Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης, με κορυφαίους αρχιτέκτονες και πολεοδόμους.

Η επιτροπή έπρεπε να σχεδιάσει τη ρυμοτομία της Θεσσαλονίκης. Ήταν ο διεθνούς φήμης Γάλλος, Ερνέστος Εμπράρ, ο οποίος με τη βοήθεια Άγγλων και Ελλήνων επιστημόνων παρέδωσαν το 1918, μελέτη για την ανοικοδόμηση.

Το «Σχέδιο Εμπράρ» δεν εφαρμόστηκε ποτέ στο σύνολό του, εξαιτίας πιέσεων από «συμφέροντα» της εποχής.

Τα έργα που ακολούθησαν, βελτίωσαν την πόλη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχε γίνει όσο «ευρωπαϊκή» την ήθελαν οι Φιλελεύθεροι και οι κάτοικοι.

Το κέντρο απέκτησε οργανωμένο δίκτυο δρόμων και δημοσίων χώρων, γεωμετρικές χαράξεις, που εστιάζονται στα βυζαντινά μνημεία , εκλεκτική αρχιτεκτονική και πολυώροφα κτίρια από μπετόν.

Παρά τα τραγικά γεγονότα, ήταν μια «χρυσή» ευκαιρία να μετατραπεί η Θεσσαλονίκη σε ισχυρό μητροπολιτικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο των Βαλκανίων.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Εάν κατεβαίναμε κι άλλο ο κινητήρας του αεροπλάνου θα εκρήγνυτο από τη ζέστη». Η συγκλονιστική μαρτυρία του φωτογράφου που αποτύπωσε από ψηλά την καταστροφική πυρκαγιά που αφάνισε την Θεσσαλονίκη του 1917…