Μαύρη σταφίδα. Το ελληνικό superfood που “δολοφόνησαν” οι αγορές. Οι καλλιεργητές που απέμειναν και οι πουτίγκες των Άγγλων

Η μαύρη σταφίδα, αποκαλούμενη και κορινθιακή, στα πρώτα βήματα του νεοελληνικού κράτους στήριξε την οικονομία, καθώς υπήρξε το νούμερο ένα εξαγώγιμο προϊόν της χώρας. Ήταν ο “μαύρος χρυσός” της Ελλάδας και έγινε ντοκιμαντέρ από τη “Μηχανή του Χρόνου” που προβλήθηκε στο COSMOTE HISTORY.

Έδωσε εργασία και μέσα βιοπορισμού σε χιλιάδες αγρότες, κυρίως σε Κορινθία, Αχαΐα, Ηλεία και Μεσσηνία. Πλούτισε κεφαλαιούχους της εποχής που συμμετείχαν στην αγοραστική αλυσίδα ή χρηματοδότησαν την καλλιέργεια και τη διακίνησή της.

Δημόσια έργα έγιναν εξαιτίας του εμπορίου της κορινθιακής σταφίδας, ενώ επηρέασε την καθημερινή ζωή στην Πελοπόννησο. Με τα έσοδα χτίστηκαν, πλατείες , κατασκευάστηκαν δρόμοι και δίκτυα ύδρευσης και άλλες υποδομές.

Δημιούργησε παραδόσεις, νέες πόλεις, εμβληματικά κτίρια και σπούδασε χιλιάδες νέους που ήταν απαραίτητοι στα πρώτα χρόνια της ελληνικής πολιτείας.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της σταφίδας ήταν η υψηλή διατροφική της αξία. Η σταφίδα συντελεί στην ευζωία και την μακροζωία, περιέχει πάρα πολλά θρεπτικά συστατικά  που μπορούν να κρατήσουν τον ανθρώπινο οργανισμό και ειδικά σε περιόδους επισιτιστικής κρίσης. Στην κατοχή αποτέλεσε ένα τρόφιμο υψηλής διατροφικής αξίας που κράτησε τους ανθρώπους  ζωντανούς.

Η ακμή

Οι άνθρωποι που έβγαζαν 5 τόνους σταφίδα θεωρούνταν καλοί “νοικοκυραίοι”. Η σταφίδα έφτιαχνε σπίτια, πάντρευε, προίκιζε. Στην Πάτρα, πολλά σημαντικά κτίρια  κατασκευάστηκαν από το εμπόριο της σταφίδας, όπως το Δημοτικό Θέατρο. Ακόμα και το πατρινό καρναβάλι οφείλει την δημιουργία του στο αγροτικό προϊόν.

Ακόμη και η πρώτη επαρχιακή σιδηροδρομική  γραμμή στην Ελλάδα ξεκίνησε λόγω της σταφίδας. Το τρένο Πύργου- Κατάκολου έγινε για να εξυπηρετηθεί το εμπόριο. Δεν είναι τυχαίο ότι το 1883 αυτή ήταν η πρώτη γραμμή εκτός Αθηνών.

Η σταφίδα ήταν τόσο σημαντική για τη φτωχή χώρα, ώστε η σταφιδική κρίση που προέκυψε, οδήγησε στην οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας, πριν από περίπου 130 χρόνια.

Άγγλοι και Γάλλοι οι κυριότεροι πελάτες

Η εντυπωσιακή αύξηση της καλλιέργειας της σταφίδας σημειώθηκε τη δεκαπενταετία 1878 με 1893. Η Αγγλία ήταν ένας σταθερός πελάτης. Η σταφίδα ήταν ένα καθαρά εξαγωγικό προϊόν στην Ελλάδα και είχε μεγάλη σχέση με Έλληνες εμπόρους που ήταν ήδη εγκατεστημένοι και στο Λονδίνο και λειτουργούσαν ως μεγαλοεισαγωγείς.

Οι νοικοκυρές της Αγγλίας, έγιναν (και παραμένουν) οι καλύτεροι πελάτες των Ελλήνων σταφιδεμπόρων.  Ο βασικός λόγος ήταν πως στη καθημερινή τους διατροφή, η σταφίδα υπήρχε πάντα είτε σε κέικ, σε μπισκότα, σε σαλάτες είτε σε φαγητό και ακόμη περισσότερο στη πουτίγκα των Χριστουγέννων που είναι το μόνο προϊόν με τέτοια περιεκτικότητα σε σταφίδα.

Η καλλιέργεια εκτοξεύθηκε, όταν στο πελατολόγιο των Ελλήνων σταφιδοπαραγωγών και εμπόρων προστέθηκε και η Γαλλία όταν αντιμετώπισε πρόβλημα με τα αμπέλια της. Οι Γάλλοι χρησιμοποιούσαν τη σταφίδα για οινοποίηση οικονομικών κρασιών που προορίζονταν κυρίως για την εργατική τάξη,  γι΄ αυτό εισήγαγαν πολύ μεγάλες ποσότητες.

Σύντομα η σταφίδα μετατράπηκε στο κορυφαίο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας. Το σύνολο των εξαγωγών ήταν 42.000.000 τόνοι και από αυτά τα 36.000.000 ήταν σταφίδα.

Ένα στοιχείο που συνέβαλε στην αύξηση των εξαγωγών, ήταν ότι η σταφίδα, διατηρείται και αποθηκεύεται εύκολα.

Η σταφιδική κρίση

Στα τέλη της δεκαετίας του 1890 οι αμπελώνες της Γαλλίας άρχισαν να ανακάμπτουν.  Η εξαγωγή προς τη Γαλλία άρχισε να μειώνεται, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται κάθε χρόνο στις αποθήκες τεράστιες ποσότητες σταφίδας, οι οποίες ήταν αδύνατο να πουληθούν.

Η υπερπαραγωγή της Πελοποννήσου σε συνδυασμό με τη μειωμένη ζήτηση, οδήγησαν σε κρίση που αιφνιδίασε την κυβέρνηση και τους παραγωγούς.

Δημιουργήθηκε ένα πραγματικό κραχ στο εμπόριο της ελληνικής σταφίδας στο εξωτερικό και το πρόβλημα  είχε πολλές επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας.

“Δυστυχώς επτωχεύσαμεν”

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης σε ομιλία του στη βουλή με τη φράση “Δυστυχώς επτωχεύσαμεν”, επισημοποίησε την κατάρρευση των οικονομικών της χώρας και την αδυναμία να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος.

Η επόμενη τρομερή συνέπεια, ήταν η μετανάστευση που ερήμωσε την Πελοπόννησο. Η περιοχή ήταν συνυφασμένη με την καλλιέργεια της σταφίδας. Όταν πλέον η μεγάλη παραγωγή σταφίδα βρέθηκε στα αζήτητα άρχισαν οι καραβιές με προορισμό κυρίως την Αμερική.

Η Κορινθιακή σταφίδα και η διαδικασία παραγωγής

Η μαύρη κορινθιακή σταφίδα φυτρώνει και ευδοκιμεί σε πολύ συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές του κορινθιακού κόλπου. Ωστόσο η Κόρινθος δεν υπήρξε ποτέ μεγάλη παραγωγός κορινθιακής σταφίδας.  Η ονομασία “Κορινθιακή” προέκυψε από τον Κορινθιακό κόλπο!

Τα βήματα για την καλλιέργεια της σταφίδας παραμένουν ίδια όπως πριν από 150 χρόνια. Η διαφορά έγκειται στον εκσυγχρονισμό των μηχανημάτων. Δεν υπάρχουν πλέον ξύλινα χειροκίνητα μηχανήματα όπως η θρυλική μάκινα, αλλά πλέον όλα κινούνται με ηλεκτρικά μοτέρ.

Υπάρχει η νέα τεχνολογία που είναι ανιχνευτές λέιζερ, ανιχνευτές ακτινών Χ και ανιχνευτές μετάλλων, ώστε να διαχωριστούν τα υποπροϊόντα της συγκομιδής και ξένα αντικείμενα.

Η χριστουγεννιάτικη πουτίγκα στην Αγγλία “σώζει” την σταφίδα

Στην κορύφωση της παραγωγής η σταφίδα είχε φτάσει τους ήταν 120.000 τόνους. Σύμφωνα με τον Ηλία Ηλιόπουλο, εξαγωγέα μαύρης σταφίδας,  το προϊόν καταλήγει σε μόνιμους πελάτες στην Αγγλία. Η μαύρη σταφίδα είναι συνυφασμένη με τις γιορτές των Χριστουγέννων καθώς οι παραδοσιακές πουτίγκες την έχουν ως κύριο συστατικό! Το γλύκισμα δεν λείπει από κανένα γιορτινό τραπέζι.

Ο κ. Ηλιόπουλος έχει μονάδα επεξεργασίας και συσκευασίας σταφίδας στην Αμαλιάδα και μίλησε στη ΜτΧ για τα προβλήματα:

“Δυστυχώς η δημόσια διοίκηση δεν έχει κατανοήσει ότι φεύγοντας η σταφίδα από την αγροτική παραγωγή, ερημώνει και η ύπαιθρος. Γιατί υπάρχουν περιοχές που δεν μπορεί να καλλιεργηθεί κάτι άλλο, παρά μόνο σταφίδα. Έτσι σήμερα παράγονται πολύ μικρές οι ποσότητες και δυσκολευόμαστε να τις συγκεντρώσουμε για να τις πουλήσουμε. Το προϊόν είναι ένα από τα καλύτερα, τα πιο υγιεινά για τον άνθρωπο. Όμως η διαχείριση τις τελευταίες δεκαετίες δεν είναι η ενδεδειγμένη”.

Οι δυσκολίες στην παραγωγή

Όπως υπογράμμισε ο κ. Ηλιόπουλος τη μεγαλύτερη δυσκολία στην παραγωγική διαδικασία την αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί που τον προμηθεύουν:

“Όλη η διαδικασία της αποξήρανσης είναι του παραγωγού. Εμείς εδώ κάνουμε την εύκολη δουλειά, αφού έχουμε σύγχρονα μηχανήματα. Ο κόπος είναι του αγρότη,

ο οποίος πρέπει να προσέξει πολλά πράγματα από την αρχή της καλλιέργειας, το χειμώνα. Έχει το κλάδεμα, τη λίπανση, τη προφύλαξη από τις ασθένειες την άνοιξη και το καλοκαίρι βέβαια τον τρύγο”.

Ο κ. Ηλιόπουλος περιγράφει: ” ο αγρότης πρέπει να περιμένει να έρθει η κατάλληλη στιγμή για να τρυγήσει τον Αύγουστο για να έχει η σταφίδα τα απαιτούμενα ζάχαρα και στη συνέχεια να την αποξηράνει. Εκεί εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες. Η μεγάλη ζέστη, ο καύσωνας, δεν κάνει καλό στις σταφίδες. Και οι βροχές προκαλούν σαπίσματα”.

“Όταν καλλιεργείς σταφίδα δεν φεύγεις από εκεί. Η σταφίδα κρατάει την ύπαιθρο ζωντανή”

Η Αγγλία σύμφωνα με τον κ. Ηλιόπουλο είναι η νούμερο 1 χώρα σε κατανάλωση αποξηραμένων φρούτων και ξηρών καρπών, καθώς δεν καλλιεργούν το συγκεκριμένο προϊόν, και υπάρχει αυξημένη ζήτηση. Ως προς την ποιότητα,  υπάρχουν κάποιες μικρές διαφορές ανάλογα με τη περιοχή στην οποία έχει καλλιεργηθεί.

“Σε γενικές γραμμές ίδια ποιότητα είναι. Το μέγεθος ίσως έχει διαφορά. Και αυτό κάνουμε εμείς εδώ, τις χωρίζουμε σε μεγέθη”.

Όπως σημείωσε ο κ. Ηλιόπουλος, από τις 200.000 οικογένειες, που ασχολούνταν, έχουν απομείνει συνολικά περίπου 5-6.000 και ανέφερε ενδεικτικά:

“Στη γιορτή της σταφίδας στην Κρέστενα πήγαινα κάθε χρόνο. Το καλοκαίρι έγινε στην Κουρούτα στην Αμαλιάδα γιορτή καρπουζιού, μετά λίγο πιο πέρα στα Βουνέϊκα έγινε γιορτή της πατάτας. Γιορτή σταφίδας δεν έγινε”.