«Ματωμένος αετός». Το τρομερό βασανιστήριο των Βίκινγκς που οδηγούσε σε αργό θάνατο. Τι αποκαλύπτει νέα έρευνα

Στη λαϊκή παράδοση, λίγες εικόνες είναι τόσο συνώνυμες με τη βαρβαρότητα των Βίκινγκ όσο ο «ματωμένος αετός», μια πρακτική που κατά την οποία οι βασανιστές χωρίζουν τα πλευρά του θύματος από τη σπονδυλική στήλη,  τραβούν τα οστά και το δέρμα τους προς τα έξω για να σχηματίσουν ένα σύνολο «φτερά» και να αφαιρούν τους πνεύμονές τους από τη θωρακική τους κοιλότητα.

Η μέθοδος εκτέλεσης εμφανίζεται δύο φορές στη δημοφιλή δραματική σειρά του History Channel “Vikings” ως τελετουργικό που προορίζεται για τους χειρότερους εχθρούς των πρωταγωνιστών, τον Jarl Borg και τον King Ælla, ένα φανταστικό αντίστοιχο του πραγματικού ηγεμόνα της Northumbrian.

Στο βιντεοπαιχνίδι «Assassin’s Creed: Valhalla», ο Ivarr the Boneless, ένας χαρακτήρας βασισμένος στον αρχηγό των Βίκινγκς που εισέβαλε στις Βρετανικές Νήσους τον 9ο αιώνα μ.Χ.,  ο οποίος εφαρμόζει ως τιμωρία τον «αετό» στον βασιλιά Rhodri.

Αυτές οι αναπαραστάσεις παίρνουν τη μορφή τους από μεσαιωνικές πηγές γραμμένες τόσο στα Παλαιά Νορβηγικά όσο και στα Λατινικά.

Σε καθεμία από τις εννέα σωζόμενες μαρτυρίες, το θύμα αιχμαλωτίζεται στη μάχη και έχει έναν αετό κάποιου είδους σκαλισμένο στην πλάτη του.

Ορισμένες αναφορές στα βασανιστήρια είναι αντίστροφες. Άλλες είναι πιο γραφικές, ευθυγραμμισμένες με τις ακραίες εκδοχές που απεικονίζονται στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η εμφάνιση του τελετουργικού σε αυτά τα κείμενα έχει σκοπό να στείλει ένα μήνυμα που συνδέεται με την τιμή και την εκδίκηση.

Οι ειδικοί διαφωνούν εάν ο αετός ήταν ένα λογοτεχνικό τροπάριο ή μια πραγματική τιμωρία. Οι πηγές είναι συχνά ασαφείς, παραπέμπουν σε θρυλικές φιγούρες αμφίβολης αλήθειας. Αν οι αρχαιολόγοι δεν βρουν ένα πτώμα που να φέρει ξεκάθαρα στοιχεία για τα βασανιστήρια, πιθανότατα δεν θα μάθουμε ποτέ.

Εάν οι Βίκινγκς έκαναν όντως τον αετό, σημαίνει αυτό ότι ο Μεσαίωνας ήταν τόσο κτηνώδης, άσχημος και «σκοτεινός» όσο υποδηλώνουν τα στερεότυπα; Η απάντηση είναι σύνθετη. Οι Βίκινγκς, όπως πολλοί μεσαιωνικοί άνθρωποι, θα μπορούσαν να είναι θεαματικά βίαιοι, αλλά ίσως όχι περισσότερο από άλλες ομάδες σε μια σειρά χρονικών περιόδων. Το έργο των μελετητών είναι να κατανοήσουν πώς αυτή η βία ταιριάζει σε μια πολύπλοκη κοινωνία — και μια νέα μελέτη κάνει ακριβώς αυτό.

Η έρευνα αυτή πρόκειται να δημοσιευτεί στο Speculum: A Journal of Medieval Studies αργότερα μέσα στον μήνα και παρακάμπτει το ερώτημα κατά πόσον η τελετουργία αυτή γινόταν όντως κατά την εποχή των Βίκινγκς. Αντ’ αυτού, εξετάζει κατά πόσον η πρακτική αυτή θα μπορούσε όντως να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος βασανιστηρίων. Η απάντηση, σύμφωνα με τους ερευνητές, μεταξύ των οποίων ήταν γιατροί, ειδικοί σε θέματα ανατομίας και ένας ιστορικός, είναι ένα ηχηρό «ναι».

«Η εργασία στα ανατομικά όρια του τελετουργικού με ώθησε να σκεφτώ τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτιστικά όρια μέσα στα οποία θα έπρεπε να είχε λάβει χώρα οποιοσδήποτε ιστορικός αετός με αίμα», λέει ο Murphy. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε μια πιο λεπτή συζήτηση όχι μόνο για το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί, αλλά για το πώς και το γιατί.

Στην εργασία, οι συγγραφείς κινούνται μεθοδικά μέσα από τις μεσαιωνικές πηγές προτού συζητήσουν τι θα συνέβαινε στο ανθρώπινο σώμα αν πραγματοποιούνταν η πληρέστερη έκδοση της διαδικασίας (εν ολίγοις, τίποτα καλό). Εάν δεν εκτελούνταν πολύ προσεκτικά, το θύμα θα είχε πεθάνει γρήγορα από ασφυξία ή απώλεια αίματος. ακόμα κι αν το τελετουργικό γινόταν με προσοχή, το υποκείμενο θα είχε σχεδόν βεβαίως πεθάνει πριν ολοκληρωθεί ο πλήρης αετός.

Όπως εξηγεί ο Μέρφι, «ο ματωμένος αετός παίζει σημαντικό ρόλο στις πρώιμες αναπαραστάσεις των Βίκινγκς του 21ου αιώνα, που γενικά ευνοούν την εντύπωση πως η βία ήταν κοινή στη νορδική περιοχή της Εποχής του Σιδήρου…η τελετή, όπως την ξέρουμε σήμερα στην ποπ κουλτούρα…οφείλει πολλά στις αντιλήψεις των Βικτωριανών λογίων που έτειναν να υπερβάλλουν ως προς τον ρόλο της», προκειμένου να υπογραμμίσουν τη βαρβαρότητα του παρελθόντος και την πολιτισμένη φύση της εποχής τους. Αυτό επίσης βοηθούσε τους Βικτωριανούς να επιδείξουν την ανωτερότητα των «ιθαγενών» Άγγλων απέναντι στους Βίκινγκ εισβολείς.

Προσεγγίζοντας το ερώτημα από διαφορετική γωνία, οι ερευνητές ήταν σε θέση να εξετάσουν τη βιβλιογραφία, να θέσουν τις μεσαιωνικές πηγές στο σωστό πλαίσιο και να αξιοποιήσουν τη σύγχρονη τεχνολογία για να εξετάσουν τι συνέβαινε κατά την τελετή. Χρησιμοποιώντας μοντέλα λογισμικού μπόρεσαν να αναδημιουργήσουν ακραίες εκδοχές του «ματωμένου αετού», προσομοιώνοντας την επίδραση που είχε κάθε στάδιό της στο ανθρώπινο σώμα. Μεταξύ άλλων, η έρευνά τους έδειξε, για παράδειγμα, πως οι βασανιστές μπορεί να χρησιμοποιύσαν λόγχες με γάντζους για να αποκολλούν τα πλευρά από τη σπονδυλική στήλη, κάτι που θα εξηγούσε την παρουσία μιας λόγχης σε μια από τις λίγες (πιθανές) μεσαιωνικές οπτικές απεικονίσεις της πρακτικής.

Η εξέχουσα θέση του αετού στην κοινωνία των Βίκινγκ—τόσο κατά τη διάρκεια της μεσαιωνικής εποχής όσο και όπως αποδίδεται στους αιώνες έκτοτε—πηγάζει από την έμφαση που δίνει στο τελετουργικό και στην εκδίκηση. Οι επαναλαμβανόμενες εμφανίσεις της μεθόδου εκτέλεσης σε μεσαιωνικά κείμενα, συχνά χωρίς εκτενή εξήγηση, υποδηλώνουν μια κοινή κατανόηση μεταξύ των αναγνωστών και των ακροατών της εποχής των Βίκινγκ, πολλοί από τους οποίους θα είχαν μάθει τις ιστορίες μέσω της προφορικής παράδοσης.

Κοινό στοιχείο στις μεσαιωνικές πηγές, σύμφωνα με τους συγγραφείς της νέας μελέτης, είναι ότι οι επιτιθέμενοι εκτελούν το τελετουργικό σε εχθρούς που σκότωσαν ένα από τα μέλη της οικογένειάς τους. Ως εκ τούτου, συμπεραίνουν οι μελετητές, «ο αετός του αίματος θα μπορούσε να έχει σχηματίσει ένα ακραίο, αλλά όχι απίθανο, πιο απομακρυσμένο» από την ιδέα του «κακού θανάτου» στην ευρύτερη κοινωνία των Βίκινγκ: ένας τρόπος να εκδικηθεί κανείς έναν «πρώιμο αποκλίνοντα, άτιμο ή κατά τα άλλα καταδικάζεται πολιτιστικά τον θάνατο». Αυτή ήταν μια πράξη που είχε νόημα.

Ο Μάθιου Γκίλις, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί και συγγραφέας ενός επερχόμενου βιβλίου για τον μεσαιωνικό «τρόμο», περιγράφει τους μεσαιωνικούς χριστιανούς συγγραφείς ως «ειδικούς του τρόμου».

Η παρατήρηση του Gillis βασίζεται στο προηγούμενο έργο του μελετητή Valentin Groebner, ο οποίος έγραψε το 2004 ότι «ο τρόμος τείνει να αποπροσανατολίζει».

Η βία (και το πώς απεικονιζόταν αυτή η βία) στον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα ήταν ένας τρόπος να νοηματοδοτηθεί, να γίνουν ορατές σημαντικές ιδέες που προηγουμένως παρέμεναν αόρατες. Με άλλα λόγια, τελετουργίες όπως ο ματωμένος αετός είχαν νόημα επειδή ήταν ένας τρόπος —στην πράξη ή στη σελίδα— για να τραβήξουμε γραμμές μεταξύ ομάδων ανθρώπων και να προειδοποιήσουμε τους ξένους για τους κινδύνους της υπέρβασης αυτού του ορίου. Τελετουργικά βασανιστήρια σαν τον ματωμένο αετό που μεταμόρφωσε κυριολεκτικά τον άνθρωπο σε ζώο.

Κατά τη τη δεκαετία του 1980 η αντίληψη που κέρδιζε έδαφος μεταξύ των ερευνητών ήταν πως οι Βίκινγκς αδίκως απεικονίζονταν ως αιμοχαρείς βάρβαροι, και ότι στην πραγματικότητα ήταν ιδιαίτερα λογικοί και επιδέξιοι οικονομικοί «παίκτες». Ωστόσο, η νέα αυτή έρευνα υποδεικνύει πως είναι καιρός μάλλον τα άκρα να λαμβάνουν τέλος: Οι Βίκινγκς μπορούσαν να είναι τόσο έμποροι που ταξίδευαν στα πέρατα του κόσμου για να εμπορευτούν, όσο και εξερευνητές- αλλά ταυτόχρονα δεν έλειπε η κτηνωδία από την κουλτούρα τους, που περιελάμβανε στοιχεία όπως η υποδούλωση άλλων ανθρώπων, η σεξουαλική βία κ.α. «Όλα αυτά μπορούν να είναι αλήθεια- και είναι. Οι άνθρωποι έχουν ελαττώματα, και κατ’επέκταση έχει και η ιστορία. Το να βλέπουμε αυτή την πληρότητα, αυτόν τον πλούτο των αντικειμένων μας στο παρελθόν, μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε καλύτερα όχι μόνο αυτούς, μα και τους εαυτούς μας» καταλήγει το δημοσίευμα.

Πηγή: smithsonianmag