Μαθήματα Ανατομίας. Οι πρώτοι Έλληνες φοιτητές εκπαιδεύονταν ακόμα και στα νεκροταφεία. Στο αμφιθέατρο της Πάδοβα λιποθυμούσαν και τους έπαιζαν μουσική

Το “Μάθημα ανατομίας του Δρ. Τουλπ” είναι ένα διάσημο έργο του Ρέμπραντ και δίκαια θεωρείται θαύμα της ζωγραφικής τέχνης. Η ελαιογραφία του αποτελεί ένα είδος ιστορικής καταγραφής των μαθημάτων ανατομίας που έγιναν τον Ιανουάριο του 1632 από τον καθηγητή ανατόμο Νικολάες Τουλπ.

Ο καθηγητής έχει ύφος αυστηρό και επεξηγηματικό ενώ οι μαθητές του διψούν για μάθηση. Όλοι στέκονται γύρω από το υπό εξέταση πτώμα. Τόσο οι μύες όσο και οι τένοντες του χεριού, απεικονίζονται ρεαλιστικά και σύμφωνα με τις ανατομικές γνώσεις της εποχής. Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε κατόπιν παραγγελίας του ίδιου του καθηγητή ο οποίος και στη συνέχεια τον δώρισε στη συντεχνία των χειρουργών του Άμστερνταμ.

Τέτοια μαθήματα ανατομίας ήταν πολύτιμα και δυσεύρετα για τους Έλληνες φοιτητές της Ιατρικής ακόμα και το 19ο αιώνα, όταν ιδρύθηκε η Ιατρική σχολή στην Αθήνα στα πλαίσια του εθνικού Πανεπιστημίου το 1837. Η σχολή πρωτοστεγάστηκε στην κατοικία του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, επί της οδού Θόλου, στη βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης.

Το κτίριο δεν είχε κατάλληλες αίθουσες ανατομίας και παθολογοανατομίας. Όπως αναφέρει, η καθηγήτρια παθολογικής ανατομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναστασία Κωνσταντινίδου, το κτίριο της Ιατρικής Σχολής δεν διέθετε ειδικά ανατομικά αμφιθέατρα που χρησιμοποιούνταν, την ίδια περίοδο, σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Οι καθηγητές πάσχιζαν να βρουν πτώματα για να εφαρμόσουν πάνω τους την μέθοδο της ανατομίας και να διδάξουν τους μαθητές τους. Τα νοσοκομεία και τα νεκροταφεία είχαν, πια, αντικαταστήσει τις αίθουσες ανατομίας. «Καθηγητές και μαθητές αναγκάζονταν να κάνουν μαθήματα ανατομίας σε δημοτικά και στρατιωτικά νοσοκομεία, ακόμα και σε κοιμητήρια», αναφέρει στην Μηχανή του Χρόνου η Δρ. Κωνσταντινίδου.

Το διάσημο ανατομικό αμφιθέατρο της Πάδοβας

Την ίδια στιγμή, στον ευρωπαϊκό χώρο, στις αντίστοιχες μεγάλες ιατρικές σχολές λειτουργούσαν ειδικά αμφιθέατρα ανατομίας και παθολογοανατομίας. Πολυώροφοι κυλινδρικοί χώροι που είχαν στη μέση μια νεκροτομική τράπεζα, στην οποία γίνονταν οι επιδείξεις ανατομίας, κατακλύζονταν από πλήθος φοιτητών. Τα έδρανα βρίσκονταν γύρω από την τράπεζα και περιβάλλονταν από κάγκελα για την ασφάλεια των φοιτητών.

Το ανατομικό αμφιθέατρο της Πάδοβας είναι το πρώτο μόνιμο αμφιθέατρο στον κόσμο. Εγκαινιάστηκε το 1595 από τον Girolamo Fabrici σηματοδοτώντας την οριστική αλλαγή της ιατρικής εκπαίδευσης. Στην κεντρική του είσοδο, μια λατινική επιγραφή του 16^ου αιώνα γράφει: «Σε αυτό το μέρος, οι νεκροί χαίρονται να βοηθούν τους ζωντανούς».

Ανατομία μετά μουσικής

Οι φοιτητές στέκονταν όρθιοι και στριμωγμένοι μπροστά σε ένα, σχεδόν, αποκρουστικό θέαμα. Για λόγους ασφαλείας μπροστά τους υπήρχε μια υπερυψωμένη κουπαστή για να στηρίζονται και να μην καταρρέουν. Ορισμένοι φοιτητές λιποθυμούσαν κατά τη διεξαγωγή ανατομιών. Μάλιστα, όπως αποκαλύπτει η Δρ. Κωνσταντινίδου, υπήρχε μια ορχήστρα στα υψηλότερα έδρανα, η οποία έπαιζε μουσική για να “απαλύνει” την βαριά ατμόσφαιρα του αμφιθεάτρου και να επαναφέρει τους ημιλιπόθυμους φοιτητές.

Μέχρι και τα μέσα του 1400, χρησιμοποιούνταν, μόνο, προσωρινά αμφιθέατρα για την μελέτη και ανατομή του ανθρώπινου σώματος. Η δίψα για μάθηση και πρακτική οδήγησε στη διεξαγωγή παράνομων ανατομιών σε φαρμακεία, ακόμα και σε ιδιωτικά σπίτια καθηγητών και μαθητών. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι περιπτώσεις που οι μαθητές έκλεβαν πτώματα για να μπορέσουν να εξασκηθούν πάνω τους. Όμως, η δημιουργία του μόνιμου ανατομικού αμφιθέατρού ήταν, κατά κάποιο τρόπο, επαναστατική, καθώς εισήγαγε την ανατομία ως θεμέλιο των ιατρικών σπουδών.

Εμπνευσμένο από τα ρωμαϊκά αμφιθέατρα, το ανατομικό θέατρο της Πάδοβας μοιάζει με το σχήμα ενός τηλεσκοπίου. Ένας κωνικός χώρος με έξι ελλειπτικούς δακτύλιους που περιστρέφονται προς τα επάνω. Η ξύλινη κατασκευή του, από ένα συνδυασμό αγριόπευκου, έλατου και καρυδιάς, θυμίζει ένα ανεστραμμένο χωνί μέσα σε κύλινδρο που χωρίζεται σε ορόφους. Το αμφιθέατρο σχεδιάστηκε έτσι για τη βέλτιστη προβολή της νεκροτομικής τράπεζας.

 Το σχήμα του αμφιθεάτρου φαίνεται ότι προβάλλει την ματιά των μαθητών προς τις βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης ανατομίας

Τα πτώματα

Περίπου 250 μαθητές και καθηγητές παρακολουθούσαν τη διεξαγωγή ανατομιών ανθρώπινων σωμάτων πάνω σε πτώματα εγκληματιών ή θανόντων ασθενών νοσοκομείων. Οι αυτοψίες γίνονταν τους χειμερινούς μήνες, καθώς τα πτώματα μπορούσαν να διατηρηθούν μόνο σε  χαμηλές θερμοκρασίες.

Γύρω από τα σώματα τοποθετούνταν κεριά, καθώς τα μόλις 8 παράθυρα στους τοίχους δεν ήταν αρκετά για να φωτίσουν το αμφιθέατρο. Μέσα σε αυτό το στοιβαγμένο και σκοτεινό κτίριο με την αποπνικτική μυρωδιά πτωμάτων δεν είναι τυχαίο που αρκετοί μαθητές λιποθυμούσαν.

Δεν ήταν παρά τον 19^ο  αιώνα, όταν άρχισαν δειλά δειλά οι πρώτες προσπάθειες ανοικοδόμησης του αμφιθεάτρου. Το 1822, η στέγη του αμφιθεάτρου ανακαινίστηκε με την τοποθέτηση ενός φεγγίτη 5 μέτρων για να φωτιστεί ο χώρος από το φως της ημέρας. Επιπλέον, ο καθηγητής ανατομίας Francesco Cortese επιμελήθηκε την άνοδο της τράπεζας ανατομιών για να γίνουν πιο διακριτά στο κοινό τα σώματα. Το 1841, κατασκευάστηκε μία ξύλινη ταράτσα στην οποία αποθηκεύονταν τα πτώματα και τα οστά των σωμάτων, ενώ το 1845 ξεκίνησαν όλες οι απαραίτητες ανακατασκευές που αφορούσαν το θέμα του εξαερισμού.

Το 1872, μετά από περίπου 270 χρόνια συνεχούς λειτουργίας, η ιατρική σχολή αναγκάστηκε να μετακομίσει από τη Palazzo de Bol, λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητας της.

Το αμφιθέατρο που φιλοξένησε μερικά από τα σπουδαιότερα ιατρικά μυαλά της ιστορίας, όπως των χειρουργών Hieronymus Fabricius, William Harvey και του πατέρα της σύγχρονης ανατομικής παθολογίας Giovanni Battista Morgagni λειτουργεί σήμερα σαν ανοιχτός μουσειακός χώρος. 45 λεπτά ξενάγησης αναβιώνουν τα μαθήματα ανατομίας της ιατρικής σχολής που μέσα στο χώρο του θεάτρου θύμιζαν μια πραγματική τελετή.

Πηγή αρχικής εικόνας: Mauritshuis online catalogue . Το έργο  του Ρέμπραντ βρίσκεται στο Mauritshuis (Mauritshuis, Br. 403) στη Χάγη

Wikipedia

Διαβάστε στη ΜτΧ:  Ανδρέας Βεσάλιος. Ο πατέρας της Ανατομίας έγινε καθηγητής στα 23 και πέθανε στη Ζάκυνθο. Εξέδωσε το πρώτο βιβλίο με ακριβείς απεικονίσεις του ανθρώπινου σώματος